اعمال روز دحوالارض چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی  خبرگزاری علم و فناوری آنا، ماه ذی‌القعده ماه امام رضا (علیه‌السلام) است و به نوعی در تمامی مناسبت‌های آن عطر و بو و یاد امام رضا به مشام می‌رسد. از آغاز دهه کرامت و میلاد کریمه اهل بیت تا ۱۱ ذی‌القعده و سالروز ولادت حضرت. در بیست و سوم همین ماه ذی‌القعده و درست ۲ روز پس از روز زیارت مخصوص حضرت که در برخی روایات آن را روز شهادت حضرت هم ذکر کرده‌اند، روز بزرگی قرار دارد که در روایات فراوانی درباره عظمت آن ذکر شده است.

۲۵ ذی‌القعده روز دحوالارض است، یعنی روزی که برای نخستین بار و از زیر خانه کعبه، زمین بر روی آب گسترانیده شد و به کره خاکی تبدیل شد. گستردگی خشکی بستر خلقت انسان و زندگی او را فراهم کرد و به این ترتیب جهان بشریت شکل گرفت. 

 این روز هم همچون سایر مناسبت‌های این ماه عزیز، رنگ و بویی از امام هشتم دارد و زیارت حضرت سلطان علی ابن موسی الرضا (علیه‌السلام) یکی از اعمال سفارش شده در آن است.

به گفته مفسّران قرآن کریم، در آیه ۳۰ سوره نازعات به دحوالارض اشاره شده است. در این آیه شریفه آمده است «وَالْاَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحی‌ها و زمین را بعد از آن با غلتانیدن گسترش داد». در آغاز، تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابی نخستین فراگرفته بود. این آب‌ها به تدریج در گودال‌های زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند که به وضع فعلی درآمدند. نخستین برآمدگی کعبه بود. در این باره خداوند در آیه سوره رعد می‌فرمایند، «وَ هُوَ الَّذی مَدَّ الْاَرْضَ و اوست کسی که زمین را گسترش داد».

در تفسیر این آیه نیز آمده است: «خداوند زمین را به گونه‌ای گسترد که برای زندگی انسان و پرورش گیاهان و جانداران آماده باشد؛ گودال‌ها و سراشیبی‌های تند و خطرناک را به وسیله فرسایش کوه‌ها و تبدیل سنگ‌ها به خاک پر کرد و آن‌ها را مسطح و قابل سکونت ساخت درحالی که چین خوردگی‌های نخستین آن، به گونه‌ای بودند که اجازه زندگی به انسان را نمی‌دادند»

ولادت حضرت ابراهیم و حضرت عیسی

بیست و پنجمین روز از ماه ذی‌القعده علاوه بر اینکه سالروز ولادت زمین و گسترده شدن آن است، مطابق با روایتی از امام هشتم (علیه‌السلام) که در کتاب «اقبال» آمده است، روز ولادت دو تن از پیامبران بزرگ نیز هست، طبق این روایت میلاد حضرت ابراهیم و حضرت عیسی (علیهماالسلام) هم در این روز واقع شده است.

روز قیام حضرت مهدی موعود (عج)

 از دیگر روایاتی که برای روز دحوالارض ذکر شده است باید به این مورد اشاره کرد که این روز را روز قیام حضرت مهدی موعود نیز ذکر کرده‌اند. این موضوع هم در کتاب «اقبال» سید ابن طاووس ذکر شده است.

 یکی از ۴ روز بزرگ سال برای روزه‌داری

روز دحوالارض در کنار عید سعید غدیر خم، روز مبعث پیامبر اکرم و همچنین روز هفدهم ماه ربیع‌الاول که مصادف است ولادت با سعادت پیامبر اکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) و امام صادق (علیه‌السلام)، چهار روزی از سال هستند که روز در آنها بسیار سفارش شده است؛ تا جایی که ثواب روزه این روز به اندازه پاداش و ثواب هفتاد سال روزه است.

 دحوالارض در آیینه قرآن کریم

 آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید در کتاب تفسیر نمونه درباره دحوالارض چنین نوشته است: «آغاز، تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابیِ نخستین فرا گرفته بود، این آب‌ها تدریجاً در گودال‌های زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند.

 از طرف دیگر زمین در آغاز به صورت پستی‌ها و بلندی‌ها یا شیب‌های تند و غیر قابل سکونت بود، باران‌های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره‌ها گستردند، و تدریجا زمین‌های مسطّح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع به وجود آمد. مجموع این گسترده شدن‌ها به «دَحو الارض» تعبیر می‌شود.

 به «دحو الارض» در آیاتی در سوره‌های نازعات و شمس هم اشاره شده است. «وَالاَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحیها»؛ (نازعات /۳۰) «و زمین را بعد از آن (آفرینش زمین و آسمان) گسترش داد.» مراد از «دَحیها» که از مادّه «دَحْو» است، همان «دحو الارض» است.

 در آیه دیگری نیز می‌خوانیم: «وَالاَرْضِ وَماطَحیها»؛ (شمس /۶) «و قسم به زمین و کسی که آن را گسترانید.» کلمه «طَحیها» از مادّه «طَحْوْ» بر وزن «سَهْوْ» هم به معنای انبساط و گستردگی و هم به معنای راندن و دور کردن و از میان بردن است و در این‌جا به معنای گستردن است.

 دحوالارض در احادیث

 روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده به دفعات مختلف و زیادی و در روایات فراوانی مورد اشاره معصومین (علیهم السلام) بوده است. اما به پاس «آب دریا را اگر نتوان کشید/ پس به قدر معرفت باید چشید» به یکی از این روایات که حضرت عالم آل محمد، علی بن موسی الرضا (علیه آلاف تهیة و الثنا) ذکر شده اشاره می‌شود.

 امام هشتم علیه ‌السلام فرمود: «صُومُوا فَاِنَّنی اَصْبَحْتُ صائِما؛ روزه بگیرید، من امروز روزه‌دار هستم.» عرض کردند: «جُعِلْنا فِداکَ اَیُّ یَوْمٍ هُوَ؟»؛ «فدایت شویم، امروز چه روزی است؟» فرمودند: «یَوْمٌ نُشِرَتْ فیه الرَّحْمَةُ وَدُحِیَتْ فیهِ الاَرْضُ وَنُصِبَتْ فیهِ الْکَعْبَةُ وَهَبَطَ فیهِ آدَمُ؛ (۵) روزی است که در آن رحمت خداوند فراگیر شده است، زمین گسترش یافته است، کعبه نصب شده است و حضرت آدم علیه‌السلام به زمین فرود آمده است.»

 اعمال روز دحوالارض

 درباره روز دحوالارض اعمال گوناگونی ذکر شده است، از شب پیش از آن که شب زنده‌داری و احیا شب بیست و پنج ماه ذی‌القعده مورد توصیه قرار گرفته تا ثواب فراوان روزه گرفتن در این روز که در بخش ابتدایی این گزارش مورد اشاره واقع شد.

 اما روز دحوالارض یک نماز هم دارد که دستور قرائت آن در کتاب اقبال سید ابن طاووس و همچنین «مفاتیح‌الجنان» شیخ عباس قمی چنین ذکر شده است، «دو رکعت نماز؛ به این صورت که هنگام ظهر (و زوال شمس) دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک بار «حمد» و پنج مرتبه سوره «شمس» را بخواند، و بعد از سلام نماز بگوید: «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه‌ِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ».(۴) آن‌گاه این دعا را بخواند: «یا مُقیلَ الْعَثَراتِ اَقِلْنی عَثْرَتی. یا مُجیبَ الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتی. یا سامِعَ الاَْصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتی وَارْحَمْنی وَتَجاوَزْ عَنْ سَیِّئاتی وَما عِنْدی، یا ذَالْجَلالِ وَاالاِْکْرامِ؛ ای در گذرنده لغزش‌ها، از لغزش [و خطایم [در گذر. ای اجابت کننده درخواست‌ها، دعاهایم را بپذیر. ای [خدایی] که صداها را می‌شنوی، صدایم را بشنو [و به من توجّه فرما] و مرا مورد رحمت خویش قرار بده، و از بدی‌های من و آنچه نزد من است در گذر، ای صاحب جلالت و بزرگواری.»

 از دیگر اعمال این روز هم خواندن دعایی است که اینچنین آغاز می‌شود، «اَللّهُمَّ داحِیَ الْکَعْبَةِ وَفالِقَ الْحَبَّةِ وَصارِفَ اللَّزْبَةِ وَکاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ اَسْئَلُکَ فی هذَا الْیَوْمِ مِنْ اَیّامِکَ الَّتی اَعْظَمْتَ حَقَّها وَاَقْدَمْتَ سَبْقَها وَجَعَلْتَها عِنْدَ الْمُؤْمِنینَ وَدیعَةً...». متن کامل این دعا در کتاب «مفاتیح الجنان» موجود است و مشتاقان می‌توانند با رجوع به این اثر شیخ عباس قمی آن را مورد مطالعه قرار دهند.

ذکر و دعا خواندن و همچنین انجام غسل به نیت روز دحوالارض نیز از جمله اعمال ذکر شده برای این روز است. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم که زیارت حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام نیز از جمله اعمال این روز است و ثواب فراوانی دارد. از این جهت و در خاتمه این گزارش صلواتی بر امام الرئوف به پایان می‌رسد، باشد که نام ما در زمره زائران حضرتش قرار گیرد.

 اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضَی

 الْإِمَامِ التَقِیِّ النَّقِیِ‌ وَ حُجَّتِکَ عَلَی مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ

 وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَی الصِّدِّیقِ الشَّهِیدِ

 صَلاَةً کَثِیرَةً تَامَّةً زَاکِیَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَوَاتِرَةً مُتَرَادِفَةً

 کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِکَ‌

میرداماد (ره) در رساله «اَربعه اَیام» خود، در بیان اعمال روز «دَحوُالاَرض» فرموده است: زیارت امام رضا (علیه‌السلام) در این روز افضل اعمال مستحب و مؤکدترین آداب می‌باشد و همچنین زیارت آن حضرت در روز اول ماه رجب الفرد، در نهایت تأکید بوده و نسبت به آن ترغیب بسیار شده است.

یکی دیگر از اعمال سفارش شده برای این روز پرفضیلت خواندن دعایی است که در کتاب «مصباح» آمده و خواندن آن مستحب است. متن عربی و ترجمه آن در ادامه می‌آید:

«اللّٰهُمَّ داحِىَ الكَعْبَةِ، وَفالِقَ الْحَبَّةِ، وَصارِفَ اللَّزْبَةِ، وَكاشِفَ كُلِّ كُرْبَةٍ، أَسْأَلُكَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ مِنْ أَيَّامِكَ الَّتِى أَعْظَمْتَ حَقَّها، وَأَقْدَمْتَ سَبْقَها، وَجَعَلْتَها عِنْدَ الْمُؤْمِنِينَ وَدِيعَةً، وَ إِلَيْكَ ذَرِيعَةً، وَبِرَحْمَتِكَ الْوَسِيعَةِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ الْمُنْتَجَبِ فِى الْمِيثاقِ الْقَرِيبِ يَوْمَ التَّلاقِ فاتِقِ كُلِّ رَتْقٍ، وَداعٍ إِلىٰ كُلِّ حَقٍّ، وَعَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ الْأَطْهارِ، الْهُداةِ الْمَنارِ، دَعائِمِ الْجَبَّارِ، وَ وُلاةِ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، وَأَعْطِنا فِى يَوْمِنا هٰذَا مِنْ عَطائِكَ الْمَخْزُونِ غَيْرَ مَقْطُوعٍ وَلَا مَمْنُوعٍ، تَجْمَعُ لَنا بِهِ التَّوْبَةَ، وَحُسْنَ الْأَوْبَةِ؛

خدایا؛ ای گستراننده کعبه و شکافنده دانه و برگیرنده سختی و برطرف کننده هر گرفتاری، از تو می‌خواهم در این روز از روزهایت که حقّش را بزرگ گرداندی و سبقتش را پیش انداختی و آن را نزد اهل ایمان امانت و به‌سوی خود وسیله قرار دادی و به رحمت گسترده‌ات که بر محمّد درود فرستی آن بنده برگزیده‌ات در پیمان نزدیک، روز دیدار، شکافنده هر امر بسته و دعوت کننده به‌حق و بر اهل‌بیت پاکش، آن راهنمایان و روشن‌کنندگان راه حق، ستون‌های جبّار و متولّیان بهشت و دوزخ و عطا کن به ما از عطای در خزانه‌ات که نه بریده شود و نه منع گردد تا به وسیله آن توبه و بازگشت خوبی برای ما فراهم نمایی؛

يَا خَيْرَ مَدْعُوٍّ، وَأَكْرَمَ مَرْجُوٍّ، يَا كَفِىُّ يَا وَفِىُّ، يَا مَنْ لُطْفُهُ خَفِيٌّ، الْطُفْ لِي بِلُطْفِكَ، وَأَسْعِدْنِى بِعَفْوِكَ، وَأَيِّدْنِى بِنَصْرِكَ، وَلَا تُنْسِنِى كَرِيمَ ذِكْرِكَ، بِوُلاةِ أَمْرِكَ، وَحَفَظَةِ سِرِّكَ،وَ احْفَظْنِى مِنْ شَوائِبِ الدَّهْرِ إِلىٰ يَوْمِ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ، وَأَشْهِدْنِى أَوْلِياءَكَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِى، وَحُلُولِ رَمْسِى، وَانْقِطاعِ عَمَلِى، وَانْقِضاءِ أَجَلِى. اللّٰهُمَّ وَاذْكُرْنِى عَلَىٰ طُولِ الْبِلىٰ إِذا حَلَلْتُ بَيْنَ أَطْباقِ الثَّرىٰ، وَنَسِيَنِى النَّاسُونَ مِنَ الْوَرىٰ، وَأَحْلِلْنِى دارَ الْمُقامَةِ، وَبَوِّئْنِى مَنْزِلَ الْكَرامَةِ؛

‌ای بهترین خوانده شده و کریم‌ترین امید شده، ای کفایت کننده، ای وفادار، ای آن‌که لطفش پنهانی است، به لطفت به من لطف کن و به عفوت خوشبختم نما و به یاری‌ات تأییدم فرما و از ذکر کریمانه‌ات فراموشم مکن به‌حق متولیان امرت و نگهبانان رازت و از گرفتاری‌های روزگار تا روز قیامت و برانگیخته شدن حفظم کن هنگام بیرون آمدن جانم و فرو رفتن در قبرم و تمام شدن کارم و سپری شدن عمرم، اولیایت را به بالینم حاضر کن، خدایا یادم کن، بر طول پوسیدگی، زمانی‌که در میان توده‌های خاک فرود آیم و فراموش‌کنندگان از مردم فراموشم کنند و در خانه اقامت فرودم آر و در منزل کرامت جایم ده؛

وَاجْعَلْنِى مِنْ مُرافِقِى أَوْلِيائِكَ وَأَهْلِ اجْتِبائِكَ وَاصْطِفائِكَ، وَبارِكْ لِى فِى لِقائِكَ، وَارْزُقْنِى حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِيئاً مِنَ الزَّلَلِ وَسُوءِ الْخَطَلِ. اللّٰهُمَّ وَأَوْرِدْنِى حَوْضَ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَاسْقِنِى مِنْهُ مَشْرَباً رَوِيّاً سائِغاً هَنِيئاً لَاأَظْمَأُ بَعْدَهُ، وَلَا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ، وَلَا عَنْهُ أُذادُ، وَاجْعَلْهُ لِى خَيْرَ زادٍ، وَأَوْفىٰ مِيعادٍ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ. اللّٰهُمَّ وَالْعَنْ جَبابِرَةَ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ وَبِحُقُوقِ أَوْلِيائِكَ الْمُسْتَأْثِرِينَ. اللّٰهُمَّ وَاقْصِمْ دَعائِمَهُمْ، وَأَهْلِكْ أَشْياعَهُمْ وَعامِلَهُمْ، وَعَجِّلْ مَهالِكَهُمْ، وَاسْلُبْهُمْ مَمالِكَهُمْ، وَضَيِّقْ عَلَيْهِمْ مَسالِكَهُمْ، وَالْعَنْ مُساهِمَهُمْ وَمُشارِكَهُمْ؛

و از دوستان اولیایت و برگزیدگان و خاصان درگاهت قرارم ده و دیدارت را بر من مبارک گردان و پیش از فرا رسیدن پایان عمرم حُسن عمل روزی‌ام فرما، درحالی‌که پاک از لغزش‌ها و گفتار بی‌پایه و منطق تباه باشم. خدایا مرا به حوض پیامبرت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) وارد کن و از آن به من بنوشان، نوشاندنی سیراب کننده، روان و گوارا که پس از آن هرگز تشنه نشوم و از ورود به آن طرد نگردم و از آن منع نشوم و آن را قرار ده برایم بهترین توشه و کامل‌ترین وعده‌گاه، روزی که گواهان بپا می‌خیزند. خدایا لعنت کن گردنکشان گذشته و آینده را، هم آنان‌که حقوق اولیایت را به ناحق به خود اختصاص دادند. خدایا پایه‌هایشان را بشکن و پیروان و عُمّالشان را نابود ساز، زمینه‌های هلاکتشان را به زودی فراهم فرما و کشورهایشان را از دستشان بگیر و راه‌هایشان را بر آنان تنگ کن و بر آنان‌که با آنان سهیم و شریک‌اند لعنت فرست؛

اللّٰهُمَّ وَعَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِيائِكَ، وَارْدُدْ عَلَيْهِمْ مَظالِمَهُمْ، وَأَظْهِرْ بِالْحَقِّ قائِمَهُمْ، وَاجْعَلْهُ لِدِينِكَ مُنْتَصِراً، وَبِأَمْرِكَ فِى أَعْدائِكَ مُؤْتَمِراً. اللّٰهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلائِكَةِ النَّصْرِ، وَبِما أَلْقَيْتَ إِلَيْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، مُنْتَقِماً لَكَ حَتّىٰ تَرْضىٰ، وَيَعُودَ دِينُكَ بِهِ وَعَلَىٰ يَدَيْهِ جَدِيداً غَضّاً، وَيَمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضاً، وَيَرْفُضَ الْباطِلَ رَفْضاً. اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَعَلَىٰ جَمِيعِ آبائِهِ، وَاجْعَلْنا مِنْ صَحْبِهِ وَأُسْرَتِهِ، وَابْعَثْنا فِى كَرَّتِهِ، حَتّىٰ نَكُونَ فِى زَمانِهِ مِنْ أَعْوانِهِ. اللّٰهُمَّ أَدْرِكْ بِنا قِيامَهُ، وَأَشْهِدْنا أَيَّامَهُ وَصَلِّ عَلَيْهِ، وَارْدُدْ إِلَيْنا سَلامَهُ، وَالسَّلامُ عَلَيْهِ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكاتُهُ.

خدایا در فرج دوستانت شتاب کن و حقوق تاراج‌رفته آنان را به آنان بازگردان و قائم آنان را به‌حق آشکار کن و او را یاری‌رسان دینت بدار و درباره دشمنانت فرمانده به فرمانت قرار ده. خدایا فرشتگان پیروزی را گرداگرد او همواره بدار و به آن دستوری که در شب قدر به او القا کردی او را انتقام‌گیرنده خویش قرار ده تا جایی که خشنود شوی و دینت به وسیله او و به دست او به‌گونه‌ای نو تازه بازگردد و حق به‌طور کامل ناب شود و باطل به صورت همه جانبه به دور افکنده شود. خدایا بر او و همه پدرانش درود فرست و ما را از هم‌نشینان و خاندانش قرار بده و در زمان بازگشتش ما را برانگیز تا در دوران او در شمار یارانش باشیم. خدایا درک قیامش را روزی ما کن و در روزگارش ما را حاضر کن و بر او درود فرست و سلام او را به ما باز رسان، درود و رحمت خدا و برکاتش بر او باد».