ابن بابِوِیه؛ شیخ‌المحدثین شیعه

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوجعفر محمد بن علی بابویه قمی، مشهور به «شیخ صدوق» و «ابن بابِوِیه»، محدث و فقیه بزرگ شیعه امامیه در قرن چهارم هجری است.

پدرش ابوالحسن علی از فقیهان شیعی و اهل قلم قم بود و گفته‌اند که حدود 200 کتاب تألیف کرده است. سال دقیق تولد ابن بابویه معلوم نیست اما منابع حدود 305ق را ذکر کرده‌اند. او در قم متولد شد و در خانه‌ای اهل دانش پرورش یافت. از همان کودکی از محضر علمای آن شهر استفاده کرد. ابن بابویه در حدود 250 استاد داشت ولی بیش از همه از پدرش و ابن ولید دانش آموخت و تحت تأثیر آنها بود.

چون ابن بابویه به دعای امام زمان (ع) متولد شده بود، مردم قم او را بسیار گرامی می‌داشتند. مردم از فهم، ‌حافظه قوی و دانش ابن بابویه در شگفت بودند و بر این باور بودند که ابن بابویه با دعای امام دوازدهم به این پایه از کمال دست یافته است.

ابن بابویه در تاریخ نامعلومی قم را ترک کرده و به ری که در آن زمان پایتخت آل بویه بود رفته و در این شهر اقامت گزید. تنها اطلاع ما درباره تاریخ سفر وی به ری این است که در رجب 339ق بخشی از روایات علی بن ابراهیم قمی و دیگران را از شریف حمزة بن محمد علوی در قم شنیده و در رجب 347ق در ری بوده است. ابن بابویه در 352ق/963م قصد سفر نمود و در رجب همین سال راهی مشهد  شد.

وی طی راه در ماه شعبان در نیشابور بود و از مشایخ بزرگ آن شهر چون عبدالواحدین محمد بن عبدوس نیشابوری، حاکم ابوعلی حسین بن احمد بیهقی و ابوطیب حسین بن احمد رازی حدیث شنید.

مدت کوتاهی پس از بازگشت از این سفر، ابن بابویه آهنگ سفر مغرب کرد و پس در ذی‌الحجه 353 مناسک حج را به جای آورد. پس از آن هم سفرهایی به کوفه و بغداد داشت.

ابن بابویه در 367ق راهی سفر مشرق شد. او در 17 و 18 ذی‌الحجه در مشهد بود، سپس به نیشابور رفت و تا شعبان 368ق در آنجا سکنی گزید.

ابن بابویه برای فراگیری دانش و فن حدیث‌شناسی سفرهای بسیاری کرد؛ از آن میان می‌توان به مکه، مدینه، بغداد، بلخ، فرغانه (جنوب شرقی ازبکستان کنونی)، بخارا، نیشابور و ری اشاره کرد. وی در این شهرها پیوسته به  استفاده مشغول بود.

ابن بابویه در 381ق در شهر ری درگذشت و مقبره‌اش در آنجاست.

ابن بابویه شاگردان نامداری نیز داشته که از آن جمله می‌توان از شیخ مفید، هارون بن موسی تَلعَکَبری، علی بن محمد خزاز و ابن غضائری نام برد.

ابن بابویه در روزگار خود نزد ملوک و وزرا دارای مقامی نیکو بود؛ چنان‌که در مجالس رکن‌الدوله، فرمانروای دیلمی و وزیر وی، صاحب بن عباد حضور می‌یافت و با عالمان به بحث و مناظره می‌پرداخت. ابن بابویه ریاست علمی و دینی وقت شیعیان خراسان را نیز بر عهده داشت.

وی با استفاده از آیات قرآنی و متون و روایات پیغمبر(ص) و اهل بیت(ع) آثاری در زمینه فقه و اصول عقاید تألیف می‌کرد. به همین شیوه نیز فتوی می‌داد. گفته‌اند که وی در حدود 300 کتاب در فقه، حدیث، تفسیر، رجال و کلام نوشته بود. شماری از آثار وی که به چاپ رسیده، عبارت‌اند از: الاعتقادات؛ الامالی؛ التوحید؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ الخصال؛ علل الشرائع؛ عیون اخبار الرضا(ع)؛ کمال‌الدین و تمام النعمة؛ معانی‌الاخبار؛ «المقنع»؛ من لا یحضره الفقیه؛ «الهدایة»؛ صفات الشیعة، فضائل الشیعة.

انتهای پیام/4104/