دینانی فیلسوف پرسش و گفتگوست/ همگانی شدن فلسفه کار بزرگ دینانی بود

به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا، بزرگداشت غلامحسین ابراهیمی دینانی یکی از برجسته‌ترین اساتید فلسفه عصر روز گذشته با حضور وزیر کشور و اساتید برجسته فلسفه در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در ابتدای این مراسم حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: برای اولین بار در سال ۸۴ در اصفهان افتخار مصاحبت با استاد را داشتم که برای برنامه چهره‌های ماندگار در استان اصفهان حضور یافته بود و از آن زمان تاکنون، این مصاحبت ادامه پیدا کرده است.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به نقش دینانی در تقلیل موقعیت اجتماعی و همگانی کردن فلسفه اظهار کرد: فلسفه نیل به استقراء دارد چون موضوع آن، وجود و امری تجریدی است و این موضوع، لاجرم عقل‌های سنگین‌ وزن می‌خواهد و معمولاً عامه از فلسفه گریزان هستند. این امر ایجاب می‌کند که برای رشد عقل عمومی در جامعه، فلسفه به نوعی به میان مردم بیاید. یکی از بزرگترین کارهایی که استاد دینانی در شبکه چهار برنامه «معرفت» انجام دادند، این بود که فلسفه را به زبان شیرین و آمیخته به حکمت و عرفان توضیح دادند.

وی افزود: فلسفه را همگانی کردن و لذت فلسفه را به مردم چشاندن، از کارهای بزرگ استاد دینانی است چون اگر کسی فلسفه را در جایگاه لذت‌بخش خود درک کند، مریدی عقل را خواهد کرد. هیچ فیلسوفی را نمی‌شناسم که به قدر و اندازه دینانی، از مقام حضرت عقل دفاع کرده باشد و این امر فوق‌العاده مهم است. مسئله عقل در حیات بشر، مهم و محترم و جوهر انسان است. عقل در طول ۱۴۰۰ سال گذشته همواره محترم نبوده است و اشعار زیادی در خصوص ضد عقل وجود دارد. عقل از سه جهت همواره مورد حمله بوده است؛ یکی از سوی عرفا که البته استاد معتقد است عارف حقیقی محال است ضد عقل باشد. دوم، فقها، منتهی این مسئله خیلی جدی نبوده است چون تقابل با عقل، تقابل با زیربنای فقه است و گروه سوم، اخباریون بودند که داستان آن مفصل است.

بلخاری در بخش دیگری از سخنان خود، استاد دینانی را حکیم خِرَد خواند و تصریح کرد: فرمایشات دینانی بر اساس قرآن، عقل را هم‌سنگ شریعت می‌داند که در سوره مَلِک هم به این موضوع اشاره شده است. قرآن، عقل را هم‌سنگ شریعت می‌کند و تمامی این همّ و غم را برای عقل دارد، بنابراین عقل اگر عقل است مؤید شریعت است.

در ادامه این مراسم غلامرضا اعوانی رئیس فرهنگستان علوم به ارائه سخنانی درباره استاد دینانی پرداخت و در مقام مقایسه او با فیلسوفان قرن برآمد و گفت: اول می‌خواستم دینانی را با کانت یا هگل مقایسه کنم. ولی بعد به این نتیجه رسیدم که دینانی سُقراط زمان است. ایشان روشِ سقراطی دارد چون سقراط چیزی را ادعا نمی‌کرد که می‌داند؛ یعنی کسی که می‌داند ولی می‌گوید نمی‌دانم. او در عقیده شخص تصرف نمی‌کند تا ببیند چه می‌گوید. ولی به محض اینکه چیزی گفت، او را تحلیل می‌کند تا به نتیجه برسد. این روش دینانی، روش سقراطی است. به هر جهت، ایشان هم کتابی در جهت فلسفه پرسش نوشته و به او فیلسوف پرسش هم می‌توان گفت. کتاب‌هایی که او نوشته، یکی همین کتاب «فلسفه پرسش» که مربوط به پرسش‌های اساسی در فلسفه است که در هیچ علمی، این پرسش‌ها مطرح نمی‌شود و حیات انسان در این دنیا به این پرسش‌ها وابسته است.

اعوانی با تأکید بر اینکه دینانی فیلسوف پرسش و فیلسوف دیالوگ است، ادامه داد: دینانی همیشه اساتید بزرگی داشته که مطرح‌ترین آن، علامه طباطبایی است که از صفات بسیار برجسته‌ای برخوردار بوده است. یکی از ویژگی‌های علامه طباطبایی این بود که خیلی از مسائل را درباره غرب نمی‌دانست ولی کسانی مانند هانری کُربن و ... را دعوت می‌کرد و از آنها در جلساتش پرسش‌هایی در این خصوص مطرح می‌کرد. از دیگر خصوصیات دینانی، کتابخوان بودن اوست. مسائل فلسفی هم در استاد دینانی زنده است و وقتی به کتاب‌های ایشان مراجعه می‌کنید، می‌بینید برای حل مسائل فلسفه (چه قدیم و چه جدید) کوشیده است. تمام فیلسوفان بزرگ، یک پا در گذشته و یک پا در حال داشته‌اند. کتاب‌هایی که استاد می‌خوانند، به ایشان در این راه کمک کرده است. همچنان که او در انتخاب خواندن کتاب هم بسیار دقیق و نکته‌بین هستند. از خصایص دیگر او این است که هم در حوزه و هم در دانشگاه درس خوانده و نسبت به هر دو بسیار اشراف دارد. همچنین ایشان شاگردان زیادی تربیت کرده که این راه را ادامه دهند و استاد خوب کسی است که بتواند شاگردان خوبی را تربیت کند و به نظر من، ایشان در این راه موفق بوده است.

دینانی اندیشه ایرانیان قبل از اسلام را احیاء کرد

در ادامه این نشست نجفقلی حبیبی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و از هم‌کلاسی‌های دوره دانشگاه استاد دینانی به سخنانی در خصوص مقام علمی او پرداخت و اظهار کرد: این مقام و منزلت علمی، آسان فراهم نشده است بلکه حاصل مطالعه عمیق ایشان است که عصاره کتاب‌ها را درمی‌آورند و در استدلال‌های مختلف، از آن استفاده می‌کنند. به حق، لقب فیلسوف برای ایشان شایسته است. برای اینکه صاحبنظر در حوزه فلسفه است و در این حوزه، تولید دانش و از آن دفاع می‌کند. فکر می‌کنم در طول سال‌ها افراد بسیاری از محضر ایشان استفاده کرده‌اند و کتاب‌های ارزشمندی که در حوزه فلسفه داشته‌اند، مبیّن این امر است. از ایشان تقریباً بالای ۳۵ جلد کتاب منتشر شده است که بسیاری از موضوعات فلسفی را در این آثار سر و سامان داده‌اند.

این استاد فلسفه با بیان اینکه دینانی اندیشه ایرانیان قبل از اسلام را احیاء کرد که این کار ارزشمندی است، گفت: ایشان یکی از چهره‌های برجسته کشور است که در مورد سهروردی کارهای بزرگی انجام دادند و چند بار درباره سهروردی به من اعتراض کردند که چرا محافظه‌کاری می‌کنی؟ ایشان، سهروردی را فیلسوف نور می‌دانند و برای احیای فلسفه سهروردی تلاش‌های بسیاری انجام دادند. جامعه ما باید در این سال‌ها که دچار یک فقر فرهنگی هستیم، قدر ایشان را بداند چون در این سال‌ها هر وقت کشور به چهره‌هایی در حوزه فلسفه و اندیشه در عرصه‌های بین‌المللی نیاز داشته، استاد دینانی حضور یافتند و این از نعمت‌های بزرگ کشور ما محسوب می‌شود.

دینانی فیلسوف معنایابی است

در ادامه بزرگداشت غلامحسین ابراهیمی دینانی، منوچهر صدوقی سها عضو هیأت علمی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با بیان اینکه دینانی فیلسوف معنایابی و معناشکاری است، اظهار کرد: معناشکاری در فلسفه از اهمیت بالایی برخوردار است. فلسفه در عصر ما با اِشکالاتی مواجه شده است ولی فیلسوف یا حکیم باید معناشکار باشد؛ دینانی هم واقعاً معناشکار است. این موضوع از کتاب‌های ایشان از جمله قواعد فلسفی، آشکار است. کتابی که دینانی با عنوان قواعد کلی فلسفه نوشته‌ است هم در طول تاریخ فلسفه سابقه نداشته و همین کافی است که ایشان را به عنوان فیلسوف یا مؤسس در فلسفه بنامیم.

سید احمدرضا خضری استاد فلسفه دانشگاه تهران و از شاگردان استاد دینانی در ادامه مراسم به سخنانی در خصوص مقام علمی استاد و تربیت شاگردان از سوی ایشان پرداخت و گفت: آنچه استاد ما را بر صدر نشانده تا امروز قدر ببیند، این است که ایشان تحصیلات دانشگاهی و حوزوی را در نوع درست خود آمیختند و به همین خاطر، عصاره دانشگاه و حوزه شدند. بارها و بارها ایشان بر خِرد و خِرد ورزیدن مصاحبت‌هایشان تأکید داشته‌اند. خصلت دیگر استاد، بهره‌مندی از جهان‌بینی گسترده است یعنی جهان‌بینی خود را متکی به یک جهان نکرده است. استاد نه تنها به جهان اسلامی که فلاسفه بعد از اسلام هم به آن تکیه می‌کردند، بر جهان ایرانی هم توجه داشته است و آنچه ایشان امروز به آن رسیده است، محصولی از جهان ایرانی، اسلامی و یونانی است. دینانی تمام میراث ایرانی را در شیخ اِشراق خلاصه کرد و بخش زیادی از عمر خود را صرف این موضوع نمود. همچنین ابن‌سینا در فلسفه اسلامی، ابن‌سینا و شیخ‌الرئیس را دریافت و به فلسفه آنها توجه کرد. در فلسفه یونانی هم به ابن‌رُشد پرداخت. او این سه متفکر را در هم آمیخت که محصول آن، استاد دینانی شده است.

وی افزود: دینانی عاشق زبان فارسی است و با اینکه عربی خوب می‌فهمد و می‌خواهد ولی هیچ‌گاه به زبان عربی ننوشته است. بنابراین ایشان را در روزگار خود، یکی از پاسداران حقیقی زبان فارسی باید دانست.

خضری با بیان اینکه دینانی با هوشمندی و فراست، فلسفه را از قله عاج به میان مردم آورد، تصریح کرد: او فلسفه را مردمی کرد و شاید کسانی به او خرده گرفتند که فلسفه را نباید به مردم آموخت، ولی خداوند این نعمت را به ایشان عطا کردند که بتواند فلسفه را مردمی کند. او به شیوه سقراطی تدریس می‌کند و مخاطب خود را مورد پرسش قرار می‌دهد و باید بسیار آگاهی داشت تا در مقابل ایشان به عنوان شاگرد قرار گرفت.

در ادامه این مراسم حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور به ارائه سخنانی در خصوص مقام دینانی پرداخت و گفت: جامعه جوان ما نیازمند شخصیت‌ها و چهره‌هایی است که بتوان به آنها اتکا کرد. ما نیاز داشتیم به کسی که نه به اسم بلکه به رسم، طلبه و دانشجوی واقعی باشد. کسی که استاد دیده و کتاب خوانده و تأمل کرده باشد. ما نیاز به یک استاد داشتیم که دانشجوپروری را در اولویت خود قرار دهد. ما نیاز داشتیم به استادی که قبول کرده باشد زندگی‌اش در استادی خلاصه شود و استادی که به یک محفل، مجلس و یک دانشکده بسنده نکند؛ بلکه طبیبی باشد که دوار در علمش باشد و دانشجویان رشته‌های مختلف را به یک چشم ببیند. نسل ما احتیاج داشت به یک پژوهشگر و یک اسلام‌پژوه، یک ایران‌پژوه و یک فلسفه‌پژوه؛ کسی که این مؤلفه‌های پژوهشی را در خود جمع کرده باشد و به تعبیری، یک گروه پژوهشی در یک فرد جمع شده باشد و نه یک دانشکده، بلکه دانشکده‌های مختلف در وجود یک نفر جمع شده باشند.

استاد دانشگاه امام صادق (ع) افزود: ما احتیاج به یک پژوهشگری داشتیم که آزاداندیش باشد که حرف خود را بزند و بزرگان برایش آنقدر بزرگ نباشد که بتواند حرف خود را بزند، ما احتیاج به یک روشنفکر عرصه عمومی داشتیم، احتیاج داشتیم به کسی که فلسفه بنویسد برای کسانی که فلسفه نمی‌دانند و نمی‌خوانند. احتیاج داشتیم به کسی که با تلویزیون قهر نباشد و حاضر باشد در جایی سخن بگوید که شاید مخاطب حواسش به حرف‌های او نباشد و به جای اینکه زانوی ادب در برابر سخنان ایشان بزند، ممکن است حرف‌های او را نادیده بگیرد. احتیاج داشتیم به کسی که به روز باشد و باور داشته باشد به اینکه ما درباره فلسفه‌خوانی و فلسفه‌ورزی، در همین دوره صحبت می‌کنیم و احتیاج داشتیم به کسی که با جوانانی که شاید اصلاً به خدا اعتقادی نداشته باشند، بتواند وارد مکالمه شود و احتیاج داشتیم به کسی که نسبت به دانش و فهمیدن غیرت داشته باشد که امروز نام او، غلامحسین دینانی است.

در پایان این مراسم، لوح تقدیری از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی اهدا شد و از مقام شامخ ایشان تقدیر به عمل آمد.

منبع: مهر