اگر مخاطب نباشد نمایش در صحنه جان نمی‌گیرد

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، چندی پیش رضا بهبودی به مخاطبی که در سالن نمایش، موبایل به دست گرفته بود و به واسطه نور منعکس‌شده از آن، تمرکز نقش‌آفرینان را برهم زده بود، اعتراض کرد. او در این اعتراض از تماشاگران خواست: «ترک کنید این تئاتر را، من عاشق این هستم که برای 5 نفر کار را اجرا کنم، برای کسانی که برای تئاتر به اینجا می‌آیند.»

به دنبال واکنش رضا بهبودی، کمپینی در فضای مجازی با عنوان «با گوشی خاموش تئاتر ببینیم» راه‌اندازی شد تا فرهنگ ورود به سالن‌های تئاتر، هرچه بیشتر در مخاطبان نهادینه شود.

روح‌الله جعفری که استاد دانشگاه در رشته‌های مدیریت و برنامه‌ریزی امور فرهنگی و همچنین هنرهای نمایشی است، در خصوص ترویج فرهنگ آشنایی مخاطب با کالاهای فرهنگی و استفاده از آن‌ها و همچنین حضور مخاطب در سالن‌های نمایش و آن‌چه به‌عنوان حقوق مخاطب از آن یاد می‌شود، می‌گوید: «برای تولید و استفاده از هر کالای فرهنگی‌هنری در جامعه، احتیاج به مسئله‌ای به نام آموزش داریم که هم تولیدکنندگان و هم مخاطبان باید آن را فرا بگیرند.»

وی که خود به‌عنوان کارگردان در تئاتر فعالیت می‌کند، در این باره اذعان می‌کند: «نقش آموزش به‌عنوان یک عنصر حیاتی در ارتقای فرهنگ و هنر، آن‌قدر کلیدی و کاربردی است که سازمان یونسکو اولین محور اساسی برنامه خود را به آن اختصاص داده است و این مهم، درجه اهمیت آن را نشان می‌دهد.»

جعفری به‌عنوان پژوهشگر حوزه هنرهای نمایشی می‌گوید: «با ایجاد سالن‌های کوچک و بزرگ نمایش در کلان‌شهر تهران که تعداد زیادی از آن‌ها فاقد امکانات فنی، رفاهی و... نیز است، مخاطب بدون آن‌که بداند هویت آن سالن چیست و به لحاظ کیفی و هنری چه نمایشی در آن اجرا می‌شود و...، به دیدن یک اثر نمایشی می‌رود. حال، چه انتظار است که وقتی اصول اولیه‌ی روبه‌رو شدن با تولید یک کالای فرهنگی در عرصه هنرهای نمایشی از سوی برنامه‌ریزان فرهنگی و مدیران سالن‌ها رعایت نمی‌شود، این انتظار را از مخاطب داشته باشیم که به حقوق تولیدکنندگان یک اثر خلاقه احترام بگذارد؟ آیا در این خصوص به حقوق اولیه او احترام گذاشته شده است؟ در بسیاری از موارد، جواب منفی است. اگر به هر دو طیف، آموزش‌های لازمه داد شود و بعد یکی از طرفین، کوتاهی کند و یا خطایی از آن سر بزند، می‌توان از او سوال کرد که چرا حقوق طرف اول را تضییع کرده و به آن احترام نگذاشته است.»

جعفری که یکی از مخاطبان جدی و پیگیر آثار نمایشی است، ادامه می‌دهد: «اگر مخاطب نباشد، نمایشی در صحنه جان نمی‌گیرد، لذا ارتباط سازنده، تأثیرگذارِ مبتنی بر عقلانیت و خلاقانه بین گروه اجرایی با مخاطب، باعث توسعه روابط اجتماعی می‌شود و این مهم را نباید از یاد برد که برای تقویت آن باید به امر آموزش، توجه کرد و غفلت در این خصوص، جبران‌ناپذیر است. در ضمن باید دانست که فرهنگ، امری اکتسابی است و استفاده از ادبیات عامرانه در آن کارگشا نیست.»

وی در سخنانش اظهار کرد: «استفاده از تلفن همراه یا هر وسیله دیگر در حین تماشای یک اثر نمایشی از سوی مخاطب، می‌تواند نظم اجرای آن اثر و گروه اجرایی را دچار اختلال کند، اما برای این‌که مخاطب آداب استفاده از چنین کالاهای فرهنگی را فرا بگیرد، آیا آموزش و اقدام اثربخش از سوی برنامه‌ریزان و متولیان امور کلان فرهنگی و همچنین خانواده فرهنگ و هنر به آن شده است؟ اگر جواب آری است، می‌توان سراغ گام‌های دیگرِ آموزش در این حوزه رفت، اما اگر جواب منفی است، باید هرچه زودتر دست به کار شد و در حوزه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و اجرایی، این مهم را جامه عمل پوشاند.»

این استاد دانشگاه درباره این که اگر یک اثر نمایشی از استانداردهای کیفی، چه به لحاظ فرم و چه به لحاظ محتوا، برخوردار نباشد، در این صورت تکلیف مخاطب چیست، و او چه باید بکند، می گوید: «در تمام کشورهایی که دارای پیشینه نمایشی هستند و یا این که به هنر نمایش ارج می‌نهند، نحوه شناسایی آن چه که مخاطب به آن نیاز دارد، از طریق کار تحقیقی، شناسایی و بر اساس آن، کار عملیاتی و در نهایت، آن را در قالب یک اثر خلاقه هنری به مخاطب ارایه می‌دهند. لذا مخاطب با آثاری روبه رو میشود که بر اساس نیازسنجی او شکل گرفته و چون به این مهم در ایران تا به حال توجه نشده، به همین علت، مخاطب نمیداند که در برابر یک اثر نمایشی که ضعیف است و یا کم محتوا، چه کند. در بعضی از موارد و در واکنش به این قِسم از مسائل دیده شده که او یا از سالن نمایش بیرون می‌رود و یا با همراهش صحبت میکند و یا این که تلفن همراهش را چک می‌کند و یا نمونه‌هایی از این دست. همان طور که به آن اشاره شد، وقتی کالای فرهنگی باکیفیتی را به مخاطب عرضه نکنیم و از طرف دیگر به او نیز آموزش استفاده از آن را هم ندهیم، و خود را نیز تافته جدا بافته بدانیم، نباید این انتظار بی‌مورد را داشته باشیم که مخاطب، واکنشی در برابر اثر فرهنگی بی کیفیت نشان ندهد. محترمانه‌ترین واکنش مخاطب در این مورد، می‌تواند آن باشد که از سالن نمایش بیرون برود.»

وی تاکید کرد: «اگر تا به حال راجع به آنچه که گفته شده کار اساسی صورت نگرفته، باید ریشه آن را در توجه نکردن به پژوهش و بها ندادن به روحیه پژوهشگری در حوزه‌های مختلف، علی‌الخصوص هنر و علوم انسانی دانست.»