پاسخ قانون اساسی و اندیشه امام (ره) درباره رابطه میان خبرگان و مردم

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، این استاد حوزه در مراسمی که روز دوشنبه 26 بهمن در سالن آمفی‌تئاتر مرکزی دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، در ابتدای سخنانش توضیح داد که قصد ورود به بحث مسئولیت و وظایف و عملکرد خبرگان ندارد و صرفا درباره ماهیت این نهاد به بحث می‌پردازد.

وی گفت: خبرگان نهادی برای تعیین رهبری و برای برکناری وی در شرایط خاص است و این نهاد دارای دو ویژگی اساسی است، یکی آن که اعضای آن خبره و کارشناس‌اند، و دیگر آن که توسط مردم انتخاب می‌شوند، در اصل یکصد و هفتم قانون اساسی تصریح شده که «تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب است.» ولی پرسش اساسی این است که چه ضرورتی برای این انتخاب وجود دارد؟ و چه مانعی وجود دارد که فقها و علما خود به تشکیل مجلسی اقدام کنند و به تعیین رهبری و یا نظارت بر او، مبادرت ورزند؟ مگر اعتبار نظر خبره و کارش به انتخاب مردم مشروط است؟ و اگر اساسا این جنبه انتخاب و مشارکت مردم در شکل‌گیری مجلس خبرگان ضعیف شود، آیا به جایگاه این نهاد برای تعیین رهبر و به مشروعیت رهبری، خدشه‌ای وارد می شود؟

این استاد حوزه در پاسخ به سراغ اصل پنجم قانون اساسی (1357) رفت که پس از ذکر اوصاف و شرایط رهبری مثل فقاهت و عدالت و مدیریت، اضافه کرده بود «که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند» و افزود «در هنگام تصویب این اصل در مجلس تدوین قانون اساسی، شهید بهشتی توضیح داد با توجه به آوردن این قید، راه به دست گرفتن رهبری مشخص شده است و مفهوم این قید آن است که کسی نمی‌تواند تحت عنوان فقیه عادل باتقوا، خودش را بر مردم تحمیل کند. نکته ای که در مقدمه قانون اساسی هم ذکر شده است که «فقیه جامع الشرایطی که از طرف مردم به عنوان رهبر شناخته می شود» زمینه رهبری اش فراهم می‌شود. ایشان بر این اساس نتیجه گرفت که مجلس خبرگان علاوه بر آنکه از جنبه کارشناس و خبره بودن، نظرشان اعتبار دارد، از جهت ای که واسطه «قبول و پذیرش» رهبری از سوی مردم نیز هستند، نقش مهمی در مشروعیت نظام دارند.»

سروش محلاتی در ادامه به بررسی مبنای فقهی این موضوع پرداخت و با استناد به نامه حضرت امام(ره) به رئیس مجلس خبرگان گفت: امام در آنجا نفوذ حکم رهبری و اعتبار آن را به «منتخب مردم بودن» مترتب کرده‌اند و پشتوانه آن را رأی مردم به خبرگان دانسته و فرموده اند: «اگر مردم به خبرگان رای دادند تا مجتهد عادلی برای حکومتشان تعیین کنند، وقتی آن ها هم فردی را تعیین کردند، تا رهبری را بر عهده گیرد، قطعا او مورد قبول مردم است، و در این صورت او ولی منتخب مردم می شود و حکمش نافذ است.»
او این مبنای فقهی و حقوقی را در برابر دیدگاه کسانی معرفی کرد که برای رأی مردم تأثیری در اعتبار رهبری قائل نیستند و انتخابات خبرگان را از آن جهت که اختلافی در تعیین رهبری رخ ندهد و یا مردم دنیا ما را متهم به دیکتاتوری نکنند، می دانند.

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه از نظر عده‌ای از فقها ، انتخابات یک امر صوری است و یک شرط لازم برای مشروعیت به دست گرفتن قدرت یا ناشی از حق مردم نیست، و درست به همین دلیل است که از نظر آنان کاهش حضور مردم در انتخابات خبرگان، هیچ اثر منفی بر مشروعیت رهبری ندارد،‌افرود: «مثلا آیت‌الله مصباح در مقاله حکومت و مشروعیت منتشرشده در فصلنامه کتاب نقد گفته است «میزان مشارکت مردم در انتخابات خبرگان با مشروعیت ولی فقیه، هیچ‌گونه ارتباطی ندارد. بلکه ایشان حتی کاهش رأی را چندان در کاهش مقبولیت مؤثر نمی‌داند، چون می‌گوید: مردم در موقعیت‌های حساس مثل راهپیمایی‌های میلیونی و مراسم استقبال از سفرهای ایشان، این حمایت را به نمایش می‌گذارند. و این بدان معنی است که به جای اعتماد به مشارکت رسمی مردم در انتخابات، می‌توان به حضور مردم در اجتماعات، اعتماد کرد و نتیجه گرفت که سطح خوبی از مقبولیت وجود دارد.»

بخش دیگر این سخنرانی به اقتضائات «انتخابات» خبرگان اختصاص یافت.

سروش محلاتی در این بخش از سخنانش درحالی که محدودیت‌های موجود برای انتخابات را به نفع نظام ندانست، از عموم اهل فکر و اندیشه درخواست کرد که در انتخابات حضوری فعال داشته باشند و اگر در مواردی نمی‌توانند رأی ایجابی خود را به صندوق بیندازند، حداقل با رأی سلبی سعی کنند که افرادی معقول‌تر در خبرگان حضور یابند.

این مراسم دانشجویی که به همت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، با پاسخ به سؤالات به پایان رسید.