توسعه صنایع بالادستی؛ کشور را از اهمیت صنایع پایین دستی غافل کرد

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، بی‌تردید با توجه به مزایا و توسعه بیشتر این صنعت می‌توانیم چشم‌انداز روشنی برای آینده اقتصادی کشور تصور کنیم این در حالی است که متأسفانه طی چهار دهه اخیر صنایع پایین‌دستی مانند پتروشیمی که ارزبری کمتر و اشتغال‌زایی بیشتری دارند، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. در مقابل صنایع بالادستی که ارزبری نسبتاً بالا و اشتغال‌زایی کمتری دارند بیشتر توسعه پیدا کرده‌اند.

بابک مختاری، عضو هیئت‌علمی گروه شیمی دانشکده علوم دانشگاه شهید چمران اهواز، دکترا شیمی آلی، رئیس پیشین پارک علم و فناوری خوزستان در این خصوص به آنا می‌گوید: علم شیمی از جمله علومی است که فاصله خیلی زیادی میان تحقیقات و کاربردی سازی آن وجود ندارد بنابراین در بسیاری از رشته‌ها و صنایع دیگر نقش پررنگی دارد و اکنون در تمام دنیا این علم برای پیشرفت‌های اقتصادی و صنعتی مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.

در کشور ما تولید مقالات علمی و نوزایی علمی ایران را به رشته شیمی نسبت می‌دهند زیرا نخستین دوره دکترای علوم پایه در کشور در سال ۱۳۶۴ در شیراز راه‌اندازی شده است. راه‌اندازی این دوره دکترا منجر به آشنایی و ارتباط بیشتر محققان شیمی کشور با پژوهشگران این رشته در سراسر دنیا شد. پژوهشگران ایرانی به‌واسطه اینکه می‌خواستند در عرصه بین‌المللی حضور داشته باشند، مجبور بودند منابع روز دنیا را مطالعه کنند و دستاوردهای علمی خودشان را نیز به زبان روز دنیا بنویسند بنابراین کاری که سال ۱۳۶۴ آغاز شد در اوایل دهه ۱۳۸۰ نتایج خودش را نشان داد و پیشرفت خیلی خوب علمی از لحاظ تولید مستندات علمی ایجاد شد که قسمت اعظم مستندات علمی، مقالات علمی هستند. این جریان باعث شد که سایر علوم و سایر پژوهشگران و اساتید کشور حرکتی پیرامون این مسئله آغاز کنند. در نهایت این پیشرفت‌های علمی منجر به این شد تا ما از نظر آمار بین‌المللی تولید مستندات علمی در نمایه‌های مختلف دنیا رتبه کسب کنیم؛ اکنون ایران در نمایه ISI رتبه ۱۶ و در نمایه اسکوپوس رتبه ۱۵ در دنیا را دارد.

کسب این رتبه تنها یک بخش از این قضیه است. قسمت دوم قضیه کاربردی کردن این تحقیقات و پژوهش‌هاست. بخشی از این وظیفه باید برعهده دانشگاه‌ها باشد. دانشگاه‌ها می‌توانند از طریق شرکت‌های زایشی و حمایت از کارآفرینانی دانشگاهی و همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در دانشگاه‌ها یا پارک‌های علم و فناوری در این زمینه نقش‌آفرینی کنند. قسمت اصلی قضیه مربوط به این مسئله است که باید صنایع ما نیاز به دانش و دانش بری بالایی داشته باشند. متأسفانه در کشور فقط ما صنایع بالادستی را خیلی توسعه داده‌ایم و در حوزه نفت و پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی کار زیادی انجام نداده‌ایم. در حال حاضر صنایع بالادستی ضمن اینکه سرمایه‌گذاری خیلی زیادی می‌خواهد، ارزبری نسبتاً بالا و اشتغال‌زایی کمی دارد. درعین‌حال نیازمند دانش کمی نیز است اما صنایع پایین‌دستی ارزبری کمتر و اشتغال‌زایی بیشتری دارد. دخالت انسانی و دانش این صنایع نیز بیشتر است.

توجهی به صنعت پتروشیمی نکرده‌ایم

مختاری اظهار می‌کند: متأسفانه در طول ۴۰ سال اخیر توجه کافی به صنایع پایین‌دستی به‌ویژه صنعت پتروشیمی نشده است. این صنعت می‌توانست تأثیر بسیار بسزایی برای شیمی‌دانان و به‌کارگیری دانش شیمی‌دانان ایرانی داشته باشد؛ متأسفانه این اتفاق نیفتاده است. اکنون در برخی از صنایع مانند صنایع دفاعی، غذایی و دارویی و صنایع آرایشی و بهداشتی حضور شیمی‌دانان و شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه نسبت به صنعت بزرگی مانند پتروشیمی پررنگ‌تر و بهتر است اما متأسفانه این وضعیت مناسب را برای حوزه پتروشیمی که می‌توانست کمک بسیاری داشته باشد را نداریم.

نکته بعدی بحث ماهیت کار در حوزه شیمی است. به‌عنوان‌مثال اگر من به‌عنوان یک کارآفرین بخواهم در حوزه IT کار کنم نیاز به یک دفتر کار ۱۰ تا ۱۲ متری یا حداکثر ۲۰ متری با یک سری تجهیزات سخت‌افزاری دارم و پس از آن باید به دنبال بازاری برای ارائه آن محصول یا خدمتی که خلق کرده‌ام باشم اما اگر من به‌عنوان یک شیمی‌دان بخواهم کسب‌وکاری را راه‌اندازی کنم حتماً نیاز به یک آزمایشگاه و یک سری تجهیزات پیشرفته دارم که اصلاً قابل قیاس با حوزه IT نیست. بر فرض اگر راه‌اندازی یک شرکت در حوزه IT ۲۰۰ میلیون تومان هزینه داشته باشد در حوزه شیمی شاید حدود ۲ میلیارد تومان باید هزینه صرف کنیم.

اکنون زیرساخت‌هایی پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد تنها برای کمک تأسیس و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است. امکانات و خدماتی هم که ارائه می‌دهند بیشتر مربوط به شرکت‌هایی است که نیاز کارگاهی یا آزمایشگاهی نداشته باشند.

رونق صادرات با تولید محصولات با ارزش افزوده بالا

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز می‌افزاید: اکنون وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به‌عنوان متولی اصلی پارک‌های علم و فناوری و دانشگاه‎ها و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به‌عنوان نهاد حمایتی کارهای خیلی خوبی در این حوزه انجام داده‌اند اما اگر می‌خواهند تمام رشته‌های حوزه شیمی هم نقش داشته باشند و شرکت‌هایی ایجاد شوند که بتوانیم روی نیاز داخلی و صادراتی آن‌ها حساب باز کنیم باید تفاوت رشته‌های شیمی با سایر رشته را مشاهده کنند و امکانات زیرساختی لازم را نیز برای آن‌ها فراهم کنند. حداقل بحث تولید داخل و حمایت از تولید داخل شرکت‌های پتروشیمی را به سمت و سویی سوق دهند که دانشگاه‌ها برای تأسیس شرکت‌های مشترک کوچک تشویق شوند تا نیازهای کاتالیستی این شرکت را فراهم کنند یا اینکه نسبت به محصولات فعلی به سمت تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر بروند و شرکت‎های بزرگ‌تری تولید کنند. کار کردن یک نفر کارآفرین در حوزه شیمی بسیار سنگین است ازاین‌رو ضروری است که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت صنایع، وزارت جهاد و همچنین وزارت کار روی صنایع کوچک با ارزش‌افزوده بالا در حوزه شیمی ورود پیدا کنند و زیرساخت‌های لازم آن را فراهم کنند.

انتهای پیام/