یادداشت| انقلاب تمدن‌ساز و دانشگاه ایرانی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با ظهور انقلاب مبتنی بر اسلام و شکل‌گیری حکومت دینی ِ برآمده از مردم، گفتمان تمدنی ایرانی و اسلامی در قالب تمدن نوین برخاسته و آمیخته از این دو تمدن احیا شد و ایران انقلاب اسلامی، در عمل به احیاگر فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی تبدیل شد. ایران ِ انقلاب اسلامی، قطعاً یکی از نیروهای تعیین‌کننده و تأثیرگذار در این حوزه تمدنی بوده و در احیا و پیشبرد آن در عصر جدید نقش تعیین‌کننده‌ای داشته و برای مقاومت و سرپا ماندن در برابر غرب انسان‌محور و ماده‌باور چاره‌ای جز تمدنی اندیشیدن و تمدنی عمل کردن ندارد.

اگر این مهم دارای الزاماتی در حوزه‌های مختلف کشوری باشد، یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین ارکان آن نظام فکری، معرفتی و تولید دانش است که محفل آن دانشگاه و جامعه دانشگاهی است. دانشگاه تمدن ساز افق حرکت دانشگاه‌های ایران اسلامی را برای دهه‌های آینده ترسیم می‌کند.

دانشگاه به‌عنوان یکی از کانون‌های علم، دانش و فرهنگ که وظیفه‌اش تولید، تبیین و تعمیق علم، معرفت و فرهنگ است، از مهم‌ترین مراکز تأثیرگذار در شکل‌گیری و رشد هر تمدنی است تا بدان حد که می‌توان به‌جرئت ادعا کرد دانشگاه‌ها به‌عنوان ستون‌های برپادارنده تمدنی هستند و بدون دانشگاه هیچ تمدنی راه به‌ جایی نخواهد برد.

در یک‌کلام در عصر جدید کارکرد دانشگاه تنها در آموزش، پژوهش، کارآفرینی و غیره خلاصه نمی‌شود بلکه در نقش یک پایگاه معرفتی به فرهنگ‌سازی و تمدن سازی نوین می‌پردازد.

برای داشتن کشوری قدرتمند در عصر حاضر باید همگی با اتکا به تمام داشته‌های تاریخی خود، دگرگونی خلاقی را رقم بزنیم که محتوای فرهنگی دوپاره تمدن ملی ما یعنی اسلامیت و ایرانیت را در خود جمع کرده باشد. تنها از این طریق می‌توانیم بر موج سهمگین یکسان‌سازی غربی پیروز شد.

در این مسیر، دانشگاه حلقه اتصال و تعادل‌بخش تمدنی جامعه بزرگ ایران اسلامی است. تجمیع جویبارهای متعدد هویتی که به برکه هویتی کشورمان سرازیر شده با دانش و معرفتی که از محیط دانشگاه می‌جوشد و به بنیان‌های شناخت هویتی و تمدنی تمدن‌های مختلف آگاه است، میسر است.

پر کردن شکاف تمدنی و ایجاد تفاهم بیناذهنی در شناخت کیستی و چیستی مسلمان ایرانی و درنهایت دستیابی به احیا و بازسازی آرمان تمدن نوین ایرانی-اسلامی، نیازمند بازتعریف نقش و مأموریت دانشگاه در رسیدگی و بررسی این امر مهم است؛ زیرا دانشگاه به‌عنوان کانون محوری علم و دانش درحالی‌که خود یکی از ستون‌های اصلی تشکیل‌دهنده تمدن است، بسترساز توسعه و ساخت سایر ابعاد مفهومی تمدنی است، لذا نقش محوری و اساسی بر عهده اوست.

در شرایط جدید حاکم بر مناسبات انسانی عصر جدید، نهاد آموزش که پیش‌ازاین مولد علم بود باید نگاه خود را از افق محدود مرزهای علم فراتر ببرد، زیرا در عصر کنونی خِرَد تنها منبع و منشأ معرفت محسوب نمی‌شود. اگر عصر مدرن دوران تکامل نهادی مستقل به نام دانشگاه برای تحقق کار ویژه آموزش بود، در عصر کنونی این نهاد برای حفظ تأثیرگذاری خود در جوامع انسانی راهی جز تغییر کار ویژه‌های خود و گسترش محدوده تأثیرگذاری از مرزهای مضیق علم ندارد.

حفظ حیات دانشگاه در عصری که سؤالات بشری، کیفیتی فرهنگی و تمدنی یافته، تنها با پیگیری علم ابزاری امکان‌پذیر نخواهد بود. در چنین شرایطی، دانشگاه‌ها نمی‌توانند تنها هدف خود را دستیابی به فناوری قرار دهند. دانشگاه‌ها و مراکز علمی جهان در دهه‌های اخیر به‌ جای پیگیری رویکرد «علم برای علم» همچنان نگرش «علم برای توسعه فن» را دنبال می‌کنند اما نیازهای عصر جدیدی که پیش روی بشر قرار دارد، دانشگاه‌ها را به سویی سوق خواهد داد که به معرفت در همه اشکال انسانی آن توجه کنند.

اگر رسیدن به چنین نقشی برای دانشگاه‌ها و بشریت امروز در کلیت آن مطرح است، این مهم برای انسان ایرانی ِمسلمان از اهمیت دوچندانی برخوردار است زیرا تمدن اسلامی و ایرانی مطرح‌شده در نظریاتی چون هانتینگتون، احیا و بازسازی خود را از انقلاب اسلامی ایران آغاز کرده است. این انقلاب امروزه به‌عنوان پرچم‌دار احیای تمدن اسلامی ـ ایرانی مطرح است، بنابراین در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی ـ ایرانی دانشگاه‌ها نقش و اهمیتی دوچندان می‌یابند.

شاید این تغییر نقش و کارکرد دانشگاه‌ها در عصر جدید باید به‌صورت طبیعی از ایران آغاز شود؛ ایرانی که هم‌زمان در حال نشر تمدن است؛ تمدنی نوین بر پایه دین دو ساحتی برای ساختن انسانی دو ساحتی.

انسان در تردید تاریخی ماده و معنا برای هویت فرهنگی‌اش نیز ابهام‌زاست و اکنون انسان انقلاب اسلامی به یقینی پایا و پویا در باور توأمان به ماده و معنا نزدیک می‌شود و این همان جوهره دینی، فرهنگی و تمدنی اسلامی و ایرانی اوست که در قرن بیست و یکم بازسازی، بازیابی و تعریف می‌شود. در این گردش تاریخ، «دانشگاه تمدن‌ساز» از ایران اسلامی آغازشده و تمدن نوین یعنی تمدن ایرانی ـ اسلامی را بنا خواهد کرد.

*علی آدمی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی

انتهای پیام/۴۱۶۷/پ