نمایشگاه کتاب؛ مجالی برای شناخت یار مهربان از نامهربان/ رویدادی فرهنگی که مانع از کتاب‌سازی می‌شود!

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، دومین دوره از نمایشگاه مجازی کتاب هم با عدم حضور فیزیکی و زیر سایه کرونا به ایستگاه پایانی خود رسید. این رویداد فرهنگی از سوم بهمن‌ماه آغاز شد و تا دهم بهمن‌ماه ادامه داشت. در دومین تجربه از نمایشگاه مجازی کتاب بسیاری از نواقص دوره اول برطرف شده بود. همچنین با توجه به آمار فروش کتاب، این دوره با استقبال بیشتری از طرف مخاطبان قرار گرفت. به همین مناسبت به بررسی نکات مثبت و منفی این رویداد فرهنگی پرداخته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

ترغیب ناشران سنتی برای حضور در فضای مجازی

برخی از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب راضی بوده و برای آن نکات مثبتی را قائل می‌شوند. این دسته از موافقان، برگزاری نمایشگاه‌ کتاب را در شرایط کرونایی مهم می‌دانند، زیرا که می‌تواند فضای کتابخوانی را در جامعه تقویت کند. آن‌ها هر اقدام فرهنگی را که بتواند باعث افزایش سرانه مطالعاتی مردم جامعه شود، مفید دانسته و از آن استقبال می‌کنند. فریبا یوسفی، نویسنده و شاعر ایرانی نمایشگاه مجازی کتاب تهران را عاملی برای ترغیب ناشران سنتی برای حضور در فضای مجازی می‌داند و اعتقاد دارد که «ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که در همه بخش‌ها به‌سمت بهره‌گیری از موقعیت‌های مجازی سوق پیدا کردیم. نمایشگاه مجازی کتاب هم یکی از این موقعیت‌هاست. باید این رویداد فرهنگی هم همانند سایر جنبه‌های زندگی تقویت شود. ناشران ما هم دیر یا زود باید برای جذب مخاطب و معرفی آثارشان به استفاده از فضای مجازی روی آورند که البته هرچه این اتفاق زودتر بیفتد، برای خودشان هم بهتر است. البته نمایشگاه مجازی کتاب تهران این زمینه را فراهم می‌کند که این اتفاق سریع‌تر رخ دهد.»

به هدر نرفتن هزینه در برگزاری نمایشگاه مجازی

برخی نیز پایین بودن هزینه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را حُسن بزرگی می‌دانند زیرا که این رویداد فرهنگی در بستر الکترونیک یکی از مشکلات همیشگی ادوار گذشته را حل کرد؛ آن هم محدودیت فضای نمایشگاهی و حواشی مربوط به غرفه‌چینی بود. رفیع احمد جواهری معتقد است که «هزینه‌های برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران به‌ نسبت برگزاری نمایشگاه فیزیکی، بسیار پایین‌تر است و هزینه‌ای را به هدر نمی‌دهد، زیرا هزینه‌های بسیاری که در نمایشگاه فیزیکی انجام می‌شد، جایی در نمایشگاه مجازی کتاب تهران ندارد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید چرخه صنعت نشر را حرکت دهد و این چرخه شامل ناشر، چاپخانه‌دار، صحاف، کتابفروش و... است. باید در اجرای طرح‌های مختلف به همه این مشاغل توجه کنیم.»

رویدادی فرهنگی که مانع از کتاب‌سازی می‌شود!

برخی نیز برگزاری نمایشگاه کتاب را در کاهش کتاب‌سازی و قاچاق کتاب مفید می‌دانند زیرا که در این رویداد فرهنگی نظارت بیشتری در زمینه ورود کتاب انجام می‌شود. به گفته یوسفی این منتقد ادبی «هر فضای تازه‌ای نظارت‌های بیشتر و دقیق‌تری را می‌طلبد. شاید با توجه به قوانینی که در زمینه ورود کتاب به نمایشگاه وجود دارد، نظارت بر این فضا ساده‌تر باشد و بشود حتی آسیب‌ها را پیش‌بینی کرده و راهکارهای آن را هم از قبل در نظر گرفت. اما فکر می‌کنم قطعا با گذر زمان، آسیب‌های این حوزه هم به‌سرعت قابل شناسایی و رفع خواهد بود.»

هزینه‌های برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران به‌نسبت برگزاری نمایشگاه فیزیکی، بسیار پایین‌تر استمهری اسلامی، مدیر انتشارات خط خطی معتقد است که «نمایشگاه مجازی کتاب تهران در جلوگیری از کتاب‌سازی، قاچاق کتاب و تخفیف‌های نامتعارف بسیار موثر است. در این رویداد فرهنگی مخاطبان به‌طور مستقیم با ناشر حقیقی در ارتباط هستند و بدون واسطه کتاب خود را با تخفیف معین از دست ناشر تهیه می‌کنند، این شیوه فروش و قانونمند بودن آن کمک بسیار زیادی در جلوگیری از کتاب‌سازی، قاچاق کتاب و تخفیف‌های نامتعارف می‌کند.»

کاوه خورابه، معاون علمی، ‌پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز دراین‌باره اعتقاد دارد که «قاعدتا همانند هر پدیده دیگری اگر نظارت‌های علمی و پژوهشی درست روی آن صورت نگیرد شاید همان مشکلات به گونه‌ای دیگر خودش را نشان دهد. اما به‌نظر می‌رسد اینگونه بازار و فضای مجازی به‌راحتی امکاناتی را در اختیار قرار می‌دهد که سَره از ناسره تشخیص داده شده و حتی‌المقدور جلوی‌ آثار تقلبی گرفته شود. چون امکان حضور همگان در این فضا میسر است، شاید نفس این قضیه کمک کند که کتاب‌سازان دیگر نتوانند چنین سوء‌استفاده‌هایی بکنند.»

بستر الکترونیک مکمل نمایشگاه فیزیکی در پساکرونا

عده‌ای نیز ادامه‌دار بودن نمایشگاه مجازی کتاب را در زمان پساکرونا لازم دانسته و آن را مکمل نمایشگاه حضوری می‌دانند. به گفته اسلامی «نمایشگاه مجازی کتاب تهران پتانسیل بسیار خوبی دارد. از این جهت هرچه تبلیغات و اطلاع‌رسانی در این زمینه بیشتر باشد، امکان استفاده و به‌کارگیری این ظرفیت بزرگ بیشتر خواهد شد. در این راستا رسانه‌های عمومی و ملی نقش مهمی در اطلاع‌رسانی به عموم جامعه دارند.»

فریبا یوسفی معتقد است که «در زمان پساکرونا نیز نمایشگاه‌های مجازی کتاب باید در کنار نمایشگاه‌های حضوری برگزار شود تا افراد علاقه‌مندی که به نمایشگاه فیزیکی دسترسی ندارند و موقعیت و شرایط‌شان به گونه‌ای نیست که در آن زمان مشخص در نمایشگاه باشند، از آن بهره ببرند. این فضا حتما باید تقویت شده و پس از پایان کرونا نیز ادامه‌دار باشد. امروزه همه دنیا به‌سمت استفاده از پیشرفت‌های جدید، تکنولوژی‌های نوین و فضای مجازی می‌روند.»

به گفته خورابه «چه بخواهیم و چه نخواهیم در همه عرصه‌های زندگی بشری این موضوع جا می‌افتد که بسیاری از امور را می‌توانیم به‌صورت مجازی انجام دهیم. البته که این به معنی نفی حریم، حوزه فیزیکال و واقعی نخواهد بود، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک مکمل در کنار آن باشد.»

بیشتر بخوانید:

• کارشناسان از اقتصاد کتابفروشی در زمان نمایشگاه مجازی کتاب می‌گویند/ طرح‌های فصلی برای کتاب‌فروشی‌ها، نمایشگاه‌ به‌کام ناشران


• نمایشگاه مجازی کتاب از سوء‌استفاده‌ کتاب‌سازان جلوگیری می‌کند


• نمایشگاه مجازی کتاب یعنی دور زدن کتابفروشی‌ها/ کاش به جای ناشران، کتابفروشی‌ها کتاب عرضه کنند


• نمایشگاه مجازی کتاب ناشران سنتی را برای حضور در بستر الکترونیک ترغیب می‌کند

نمایشگاه کتاب باید واقعاً نمایشگاه باشد نه فروشگاه!

از طرفی برخی از اهالی قلم با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب موافق نیستند. محور صنعت نشر، توزیع و فروش است. آن‌ها معتقدند که در نمایشگاه مجازی کتاب، کتابفروشی‌ها و توزیع‌کننده‌ها را دور زده و مستقیم از تولیدکننده خرید می‌کنیم. این یعنی حذف کتابفروشی‌ها و توزیع‌کنندگان. این عده حذف کتابفروشی‌ها را مشکل همه نمایشگاه‌های کتاب می‌دانند.

مصطفی علیزاده، داستان‌نویس و منتقد ادبی در گفت‌وگو با خبرنگار آنا، معتقد است که «نکات مثبت‌ این رویداد فرهنگی تخفیف ۲۰ درصدی فروش کتاب است که استقبال مردم را به دنبال دارد. این نمایشگاه با توجه به بالا رفتن قیمت کاغذ و متعاقب آن گرانی کتاب، می‌تواند بخشی از نیازهای علاقه‌مندان را تامین کند. اما آسیب‌های این نمایشگاه به مراتب بیش از نکات مثبت آن است. یکی از بزرگترین مشکلات برگزاری این رویداد فرهنگی، حذف کتاب‌فروشی‌ها از چرخه تولید و عرضه کتاب است. همیشه این انتقاد به نمایشگاه‌های کتاب وجود داشته و هنوز هم همان روش تکرار می‌شود! این تخفیف‌هایی که در نمایشگاه‌ها به مخاطب ارائه می‌شود، در واقع نمایشگاه را به فروشگاه تبدیل کرده و کتابفروشی‌های کوچک و بزرگ این وسط بیشترین آسیب را می‌بیند.»

شرمین نادری نویسنده و تصویرگر کتاب در گفت‌وگو با خبرنگار آنا معتقد است که «من با کتاب‌فروشی‌های کوچک در ارتباط هستم و کار می‌کنم. برای همین با روند کاری و شرایط روزمره این صنف به خوبی آشنا هستم. کتابفروشان به اندازه‌ کافی بازار کسادی دارند و همه‌گیری ویروس کرونا نیز به آن دامن زده است. برگزاری نمایشگاه مجازی با آن درصدهای تخفیف به اقتصاد این قشر فشار وارد می‌کند. این رویداد فرهنگی اصلا به نفع کتاب‌فروشی‌های کوچک نیست. اما به‌هرحال نمی‌توانیم این نکته را نادیده گرفت که صنعت نشر این روزها شرایط سختی را متحمل شده که شاید نمایشگاه مجازی کتاب بتواند به صاحبان نشر کمکی کند. این‌ رویداد فرهنگی باعث می‌شود که مردم تکانی بخورند و متعاقب آن دوباره کتاب وارد سبد خانواده‌ها شود. باید سعی شود که در صنعت نشر هیچ قشری از چرخه فروش عقب نیفتد. برای بالا رفتن سرانه مطالعاتی کشور احتیاج داریم به اینکه کتاب خوانده شود و برای کتاب و کتابخوانی فرهنگ‌سازی انجام شود.»

اگر طرح‌های فصلی کتابفروشان با جدیت و حمایت بیشتری دنبال شود، اثربخش‌تر از برگزاری نمایشگاه کتاب باشدبا این حال به گفته علی رمضانی رئیس دومین نمایشگاه مجازی کتاب و مدیرعامل خانه کتاب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به همه حلقه‌های صنعت نشر خدماتی را ارائه می‌کند. برای کتاب‌فروشی‌ها طرح‌های فصلی برگزار می‌شود که صرفاً برای افزایش مراجعین به کتاب‌فروشی‌ها است؛ لذا کتاب‌فروشی‌ها در طرح‌های فصلی و ناشران در نمایشگاه‌های مجازی مورد توجه قرار می‌گیرند.

در این راستا علیزاده همچنان اعتقاد دارد که «ناشران نباید در فرآیند رساندن کتاب به دست مصرف‌کننده نهایی ذی‌نفع باشند. ناشر قرار است کتاب را به توزیع‌کنندگان و در نهایت به فروشندگان کتاب برساند. فروش کتاب، برای فروشندگان این محصول فرهنگی است. شاید اگر طرح‌های فصلی کتابفروشان با جدیت و حمایت بیشتری دنبال شود، اثربخش‌تر از برگزاری نمایشگاه کتاب باشد. حداقل‌اش کتابفروشی‌ها از چرخه صنعت نشر حذف نمی‌شوند. نمایشگاه کتاب باید واقعاً نمایشگاه باشد نه فروشگاه. مجالی باشد که مخاطبان با نویسنده‌ها و مترجم‌هایی که می‌شناسند ارتباط برقرار کنند، همین‌طور نشست‌های مجازی و آنلاین برگزار شود.»

با این حال؛ تجربه دیگری از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب پشت سر گذاشته شد. آمار فروش کتاب در دومین دوره این رویداد فرهنگی نشان می‌دهد که از آن به‌خوبی استقبال شده است. در این راه تجربیاتی به دست آمده که می‌تواند موانع پیش رو را رفع کرده تا در سال‌های آتی این نمایشگاه با امکانات و رضایت‌مندی هرچه بیشتر در کنار نمایشگاه فیزیکی به فعالیت خود ادامه دهد زیرا که همه دنیا به سمت مجازی شدن و استفاده هرچه بیشتر از تکنولوژی در حرکت هستند.

انتهای پیام/۱۱۰/پ