یادداشت| رواج پژوهش مبتنی بر غم نان!

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، پژوهش در اصل ریشه در صفات انسانی همچون میل به دانستن و کنجکاوی دارد. بنابراین برای درک ماهیت پژوهش لازم است به این مؤلفه توجه شود و البته برای ارزیابی از پژوهش نیز درک ماهیت آن شرط ضروری است.

این زایش فکری که میل و انگیزه‌ای درونی است باید خودبه‌خود اتفاق بیفتد. به این معنی که دستوری و بخشنامه‌ای نیست. این آفرینش فکری دو جنبه یا دو شرط اساسی دارد؛ یکی رشد فردی، که وابسته به آموزش است و ما در این زمینه به‌شدت مشکل داریم. کودکی که در آموزش‌های ابتدایی میل به جست‌وجو و خلاقیت در او پرورش پیدا نمی‌کند، انتظاری نیست در دانشگاه هم بتواند کاری کند و این مسئله خیلی مهمی است.

پوپر در اواخر عمر خود سخنرانی‌های جالبی دارد. تعدادی از آن‌ها در کتابی با عنوان «زندگی سراسر حل مسئله است» گردآوری شده است. از وی سؤالی به این مضمون می‌پرسند که راه موفقیت پژوهشگران چیست؟ می‌گوید در جوانی هر مسئله‌ای داشتید، اگر دنبال آن بروید شما پژوهشگر موفقی می‌شوید، یعنی مسئله‌ای که در وهله اول دغدغه و دل‌مشغولی خودتان است و نه سفارشی و بخشنامه‌ای، بنابراین ذات پژوهش در میل خود انسان است و باید شرایط آن فراهم شود.

در حال حاضر دانشگاه‌ها و در کل تعلیم و تربیت، در پرورش پژوهشگر شرایط خوبی ندارند و ما خیلی موفق نیستیم. در زمینه این احساس انسانی و عمیق پژوهشی، پژوهشگر پرورش نمی‌دهیم و آموزش پژوهش به آموزش یکسری فنون تنزل پیدا کرده است. آن میل به دانستن و کنجکاوی بسیار فراتر از مسائل پژوهشی است که در این زمینه صحبت‌های زیادی وجود دارد.

وقتی در مقام ارزیابی هستیم، باید ببینیم چه تعداد پژوهشگرِ باکیفیت و پژوهش اصیل داریم. یعنی آن مسئله‌ای که بررسی می‌شود تا چه حد شامل علاقه درونی پژوهشگر است. به نظر می‌رسد در حال حاضر پژوهش‌های اصیل به این معنا کم است. در عوض نوعی پژوهش به نام «پژوهش مبتنی بر غم نان» رایج شده است. مانند تاکسی‌های در گردش که هر جا مسافر خورد، می‌برند. هر موضوعی پیش آمد وارد می‌شوند. یعنی هدف بیشتر حل مسائل زندگی است تا مسئله پژوهش.

در چنین شرایطی از پژوهش‌های اصیل و پیشرو کاسته می‌شود. پوپر می‌گوید در جوانی می‌شنیدم مارکسیست‌ها ادعا می‌کردند حرف ما درست است، چون علمی است. این سؤال برای من پیش آمد که علمی چیست و این منجر شد به اینکه ۸۰ سال به این موضوع فکر کنم. بنابراین یکی از نشانه‌های پژوهشگر اصیل، تمرکز بر یک قلمرو موضوعی است که باید در ارزیابی لحاظ شود.

اما جنبه دوم پژوهش جنبه اقتصادی و اجتماعی کشور است. با وجود داشتن چند درصد منابع جهان، ما ازنظر درآمدی کشور فقیری هستیم. تحت تأثیر چنین شرایطی چون انگیزه‌های انسانی متوجه نیازهای اولیه است، هم کیفیت آموزش و به دنبال آن کیفیت پرورش پژوهشگر و انجام خود پژوهش افت می‌کند.

تاریخ دنیا نشان داده است هرگاه سطحی، ولو نسبی از رفاه فراهم باشد، زمینه برای رشد پژوهش‌های اصیل به وجود می‌آید. بخشی از این شرایط در گذر زمان و کاهش مشکلات اقتصادی حل می‌شود اما نکته مهم آن است که از وضعیتمان تحلیل واقع‌بینانه‌ای داشته باشیم.

نتیجه اینکه وقتی بحث ارزیابی مطرح می‌شود باید زمینه‌های مختلف آن دیده شود. بخشی از این زمینه‌ها اقتصادی و اجتماعی است، البته به نظر می‌رسد باید روندی طی شود و از مشکلات کاسته شود تا زمینه برای این رویش‌ها فراهم شود و البته آموزش از این بُعد اهمیت دارد که می‌تواند بعضی از کاستی‌ها را جبران کند و به این روند سرعت بدهد.

*کیانوش محمدی روزبهانی، نماینده مؤسسه تحقیقات سازمان سنجش

انتهای پیام/۴۱۶۷/