بررسی فاجعه مرگ پرندگان میانکاله در «پرواز بی‌بازگشت» / چه کسی فلامینگوی من را کشت!؟

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، مستندهای محیط زیستی یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین گونه‌های مستند است. سبکی که در تمام دنیا طرفداران فراوانی دارد و بسیاری از دوستداران حوزه مستند، با دیدن آثار این حوزه به طرفدار درجه یک فیلم‌های مستند تبدیل شدند.

برای درک بهتر جایگاه مستندهای محیط زیستی بد نیست نگاهی بیندازید به فهرست ۲۵۰ سریال یا برنامه تلویزیونی منتخب در سایت معتبر IMDB، جایی که دو فصل از مجموعه مستند محیط زیستی «سیاره زمین»، صدرنشینان این فهرست هستند و در میان ده اثر اول این لیست، دو مستند دیگر با همین حال و هوا وجود دارد. این در حالی است که سریال‌های پرهزینه و پرستاره‌ای همچون «بازی تاج و تخت»، «سرقت پول»، «پیکی بلایندرز»، «خانه پوشالی» و... با اختلاف نسبت به این مستندها در میانه‌های این جدول رده‌بندی قرار دارند.

گونه محیط زیستی مستندها چندین مدل متنوع دارد. بخشی از آنها مستندهایی هستند که صرفاً به زندگی گونه‌های مختلف گیاهی یا حیوانات می‌پردازند. شبیه به مستندهای «حیات وحش» که بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی داخلی و خارجی در این سال‌ها آنها را به نمایش گذاشتند و اکثراً هم با استقبال مواجه شدند. آثاری که تولد و حیات موجودات زنده در سرتاسر زمین می‌پردازد و تولید هرکدام از آنها بعضا چندین سال به طول می‌انجامد.

گونه دیگری از این مستندها، گونه‌ای است که رویدادمحور است، یعنی اتفاقی خاص بهانه ساخت آنهاست و اکثر بخش‌های اصلی مستند حول محور یک موضوع واحد یا اتفاقی خاص می‌چرخد. این قبیل مستندها نیز طرفداران ویژه‌ای دارد، چون همانطور که به ذات مستندهای محیط زیستی وفادار است، اتفاق یا رویداد طبیعی (یا غیر طبیعی) ویژه‌ای را هم روایت می‌کند، اتفاقی که بعضا مدت زمان زیادی از آن نگذشته و می‌توان از زاویه دید مختلف به آن ماجرا نگاه کرد.

در کشور ما نیز مستندهای محیط زیستی زیادی تولید می‌شود و هستند مستندسازانی که برای ساخت اثری در این ژانر، ماه‌ها یا سال‌ها زمان صرف می‌کنند و کارشان هم معمولا با اقبال عمومی مواجه می‌شود. همانطور که چند هفته پیش در جشنواره تلویزیونی مستند، «قصه آق گل» که اثری در همین گونه بود، به عنوان بهترین مستند جشنواره انتخاب شد و اکثر جوایز اصلی را به خود اختصاص داد.

مرگ مشکوک هزاران فلامینگو

اما داغ‌ترین مستند این حوزه که در حال حاضر سر از اکران درآورده است، مستند «پرواز بی‌بازگشت» به کارگردانی مسعود دهنوی و تهیه‌کنندگی احمد شفیعی است که به همت خانه مستند سازمان هنری اوج ساخته شده است و این روزها در جشنواره سینما حقیقت در حال اکران است. اثری که در رابطه با یکی از فجایع زیست محیطی چند سال اخیر ایران است، فاجعه مرگ مشکوک ده‌ها هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله که در اواسط زمستان سال ۹۸ خبرساز شد و تا چند ماه ادامه داشت. این اتفاق دردناک که گونه‌های مختلفی از پرندگان را به کام مرگ کشاند، به دلیل همزمانی شیوع ویروس کرونا در کشورمان به حاشیه رانده شد و نتوانست آنطور که باید و شاید توجه عموم مردم و مسئولان را به خود جلب کند، درحالی که اگر شرایط کشور شرایطی عادی بود، چنین فاجعه‌ای باید در ابعاد وسیع رسانه‌ای پیگیری می‌شد تا هرچه سریع‌تر دلیل به وقوع پیوستن آن، به اطلاع مردم، مخصوصا اهالی استان‌های مازندران و گلستان برسد.

سازنده مستند «پرواز بی‌بازگشت» محسن دهنوی است، کارگردانی که در کارنامه هنری‌اش مستندها و فیلم‌های کوتاه شاخصی همچون «ماهر»، «مرگ روشن»، «تصحیح فاتحه» و... را دارد و سال گذشته نیز با مستند «قطعه ۱۹» نامزد دریافت تندیس بهترین کارگردانی از جشنواره چهاردهم سینماحقیقت شد. اینکه او با چنین سابقه و رزومه‌ای به موضوعی مثل فاجعه زیست محیطی تالاب میانکاله پرداخته است، یکی از نکات ویژه «پرواز بی‌بازگشت» محسوب می‌شود.

حضور فعال در تالاب

مهم‌ترین ویژگی مستند محسن دهنوی حضور فعال و پیگیرانه او در بطن این رویداد است. دهنوی یک ماه پس از انتشار اخبار مربوط به تالاب، به شمال می‌رود و در طول روزهایی که در آنجاست، بارها و بارها به همراه گروه‌های مختلف محیط‌بانی برای جمع‌آوری لاشه‌های پرندگان به بخش‌های مختلف تالاب می‌رود. نتیجه این حضور فعال هم شکار لحظه‌ها و ثبت قاب‌های دردناک و از نظر بصری خاصی است که به کلیت هنری مستند «پرواز بی‌بازگشت» نمره قابل قبولی می‌دهد.

یکی از بخش‌های اصلی این مستند گفت‌وگوهای موجود در آن است، گفت‌وگوهایی که سه بخش دارد، یکی گفت‌وگو با مسئولان، یکی گفت‌وگو با فعالان محیط زیستی، پزشکان و متخصصان آزمایشگاهی و دیگری گفت‌وگو با مردم و شکارچیان. از این سه بخش، قسمت اول چیزی شبیه به گفت‌وگوهای معمولی مسئولان با رسانه‌هاست و بیشتر کسانی که در مقابل دوربین دهنوی نشسته‌اند، سعی دارند خود را بیگناه جلوه داده و با روایتی تخت از فاجعه‌ای که رخ داده، نقش خود در این اتفاق را ناچیز برشمارند. بخش دیگر مربوط به قسمت تخصصی ماجراست، جایی که فعالان محیط زیستی، پزشکان و متخصصان آزمایشگاهی در رابطه با دلیل این اتفاق توضیح می‌دهند و تماشاگر آنجاست که متوجه می‌شود دلیل اصلی این فاجعه دردناک چه چیزی بوده.

ولی یکی دیگر از برگ برنده‌های این مستند بخش‌ گفت‌وگوهای مردمی آن است، مخصوصا جایی که دهنوی شبانه با شکارچیان پرندگان تالاب میانکاله همراه می‌شود و از آنها از دلیل این فاجعه پرس‌وجو می‌کند. دلیل این ماجرا هم حرف و حدیث‌هایی بود که پیرامون عملکرد شکارچیان غیرقانونی وجود داشت و این تئوری در رابطه با آنها قوت گرفته بود که دلیل اصلی کشته شدن پرندگان این تالاب، استفاده شکارچیان از سم بوده است تا با این روش از سازمان حفاظت از محیط زیست، انتقام بگیرند! با توجه به همین حرف و حدیث‌ها دهنوی دوربین خود را به میان شکارچیان برد و با صراحت این مسئله را با آنها مطرح کرد.

جای خالی رسانه ملی و مستندسازهای ارزشی

این تلقی در میان بسیاری از مستندسازهای جوان وجود دارد که در زمینه مستند صرفا باید به سوژه‌های مذهبی، سیاسی و تاریخی بپردازند و با سوژه‌های خاص اجتماعی و زیست محیطی تحت عنوان اینکه «ارزشی نیست» کاری ندارند، درحالی که این نظریه کاملا اشتباه است و مستندسازهای دغدغه‌مند باید حتما به این حوزه‌ها نیز ورود کنند، چون در غیر این صورت عرصه برای فعالان رسانه‌ای دیگر، مخصوصا رسانه‌های خارجی باز می‌شود و آنها در این میان جولان می‌دهند.

نمونه بارز این ماجرا را در همین مستند «پرواز بی‌بازگشت» می‌توانید مشاهده کنید. در بخش‌هایی از این مستند دهنوی مجبور شده از گزارش‌ها و گفت‌وگوهای شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره در مورد فاجعه تالاب میانکاله استفاده کند و دائما زیرنویس کند که «انتشار محتوای این شبکه به منزله تأیید این رسانه نیست». عدم وجود گزارش و گفت‌وگو از شبکه‌های خبری رسانه ملی در رابطه با این موضوع، نشان می‌دهد رسانه‌های داخلی به اندازه کافی به چنین موضوع مهمی نپرداختند و این مستندساز مجبور شده است از رسانه‌های بیگانه برای پیشبرد بخش‌هایی از مستند خود استفاده کند.

اگرچه استفاده دهنوی از تصاویر مربوط به گفت‌وگوها و گزارش‌های شبکه‌های فارسی‌زبان صرفا برای روایت ماجرا نبوده و با نتیجه‌گیری درست به شیطنت این رسانه‌ها و دروغ‌پردازی‌های آنها نیز اشاره می‌کند تا به این ترتیب با یک تیر چند نشان بزند. یعنی هم ماجرا روایت می‌کند، هم حضور فعال رسانه‌های خارجی و کم‌کاری رسانه‌های داخلی را به نمایش می‌گذارد و هم به بهترین نحو نشان می‌دهد که قصد و قرض اصلی رسانه‌های فارسی زبان در پرداختن به سوژه‌های داخلی، اکثرا برای تفرقه‌افکنی و به نیت پیشبرد اهداف خودشان است.

مستند «پرواز بی‌بازگشت» این روزها و در پانزدهمین جشنواره مستند سینما حقیقت در حال اکران است. دوستداران مستندهای محیط زیستی که می‌خواهند راز مرگ بیش از ۲۰ هزار پرنده در تالاب میانکاله را ببینند می‌توانند از سامانه‌های آنلاین نمایش دهنده فیلم‌های سینماحقیقت، مثل پلتفرم‌های هاشور و نماوا این مستند را تماشا کنند.

لازم به ذکر است پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» از ۱۸ تا ۲۵ آذر به دبیری محمد حمیدی‌قدم برگزار می‌شود.

انتهای پیام/۴۱۷۳/پ