تضمین امنیت غذایی دهه‌های آینده با آب‌ها/ دریا و شناخت پتانسیل آن در ایران متولی ندارد

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، تجارت خارجی، انجام مبادلات تجاری، استفاده از شیلات و آبزیان، تولید انرژی پاک، استخراج منابع نفتی، فلزی و غیرفلزی از مهمترین فواید قابل‌شمارش دریاها و اقیانوس‌ها محسوب می‌شوند از این‌رو دسترسی به دریاها قدرت استراتژیک کشورها را رقم می‌زنند. به همین دلیل هم اکنون تمام کشورهای پیشرفته و در حال توسعه‌ای که دسترسی به آب‌های آزاد و دریاها و سواحل را دارند، درصدد بهره‌گیری بیشتر از این منبع هستند.

بیشتر بخوانید:

تضمین امنیت غذایی با صنعتی شدن کشاورزی/ کشاورزی نوین در ایران بیشتر جنبه فانتزی دارد

به گفته عبدالمجید نادری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم در خصوص ارزش اقتصادی دریاها «هم‌اکنون بیش از ۸۵ درصد تجارت جهانی از طریق دریاها انجام می‌شود. ارزش افزوده محصولات دریایی بیش از دو برابر محصولات کشاورزی است. همچنین میزان کارآفرینی در مشاغل مرتبط با دریا نسبت به سرمایه‌گذاری صورت گرفته بسیار زیاد است. از سوی دیگر با پایان یافتن منابع معدنی در خشکی تمام نگاه‌ها به سمت منابع بستر دریا معطوف شده است و امروزه تنها راه حل تامین آب بسیاری از کشورها با افزایش مصرف منابع آب شیرین، شیرین‌سازی آب دریاست. با این حال دریاها صرفا از منظر اقتصادی ارزشمند نیستند بلکه دریاها منبع تامین غذا، سلامت و امنیت غذایی به ویژه در دهه‌های پیش رو است.»

از زیست‌ فناوری دریایی تا پایش دریاها

دریا یکی از تاثیرگذارترین محیط‌ها بر قدرت و امنیت کشورها و امنیت جهانی است. مثلا امنیت مسیرهای دریانوردی یکی از تاثیرگذارترین مولفه‌ها بر امنیت جهانی و امنیت کشورهاست. گردش آب در اقیانوس‌ها موجب انتقال حرارت در بخش‌های مختلف شده و در تعدیل درجه حرارت زمین نقش دارد. آنها منبع بارش در خشکی‌ها هستند. منشا بارشی که در ایران رخ می‌دهد از اقیانوس اطلس و دریاهای پیرامونی آن یا اقیانوس هند است. پیش‌بینی‌های جوی بدون توجه به آنچه در دریاها و اقیانوس‌ها در حال رخ دادن است، ممکن نیست.

وی می‌گوید «صنایع و علوم مرتبط با دریا از پیشرفته‌ترین صنایع و فناوری برخوردار است. امرزوه صنایعی مانند زیست فناوری دریایی، ساخت داروها و مواد بهداشتی و آرایشی، صنایع غذایی دریایی، دریانوردی و تجهیزات و دستگاه‌های شناخت و پایش دریاها و ... همگی از پیشرفته‌ترین علوم و فناوری‌های استفاده می‌کنند و دسترسی به آنها در قدرت ملی و تامین امنیت بلندمدت تاثیر زیادی دارد. پهنه وسیعی از دریاها و اقیانوس‌های جهان جزو مشائات است به همین دلیل، کشورهایی که به دریا راه دارند عملا در همسایگی تمامی کشورهای ساحلی جهان قرار می‌گیرند و می‌توانند ارتباط گسترده‌تری با جهان داشته باشند. در عین حال قوانین و حقوق بین‌الملل مرتبط با دریاها و اقیانوس‌های جهان توسعه یافته است و هرچه حضور و شناخت ما از اقیانوس‌ها بیشتر باشد می‌توانیم در ترتیبات حقوقی آن سهم و نقش بیشتری داشته باشیم.»

باید در عرصه‌های دانش و اقتصاد دریا حضور قدرتمندی داشته باشیم

حضور قدرتمند در عرصه‌های دانش، فناوری و اقتصاد دریا متضمن حقوق کشور در این محیط است. اگر به ترتیبات حقوقی که در زمینه انرژی هسته‌ای، فضا یا حتی عضویت در تجارت جهانی بنگریم، درمی‌یابیم که کشورهای پیشرو فضای حقوقی گسترده‌تری برای خود فراهم کرده‌اند و در عین حال درصدد ایجاد ترتیبات حقوقی محدود کننده در این زمینه‌ها برای سایر کشورها، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه هستند چراکه حضور و فعالیت در دریاها و به ویژه مشارکت در فعالیت‌های بین‌المللی در دریاها و اقیانوس‌ها زمینه‌های حقوقی لازم را برای استفاده از دریا فراهم می‌آورد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی می‌گوید «در حال حاضر به دلیل محیط پویا و زندگی بخش دریاها، بیش از ۳ میلیارد نفر از جمعیت کره زمین در فاصله ۲۰۰ کیلومتری از سواحل زندگی می‌کنند و شهرهای ساحلی اغلب از پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان هستند. پیش‌بینی می‌شود در دهه‌های آینده بیش از نیمی از جمعیت زمین در این منطقه ساکن شوند. دریاها در عین حال که فرصت‌های بی‌شماری را برای اقتصاد، امنیت و سلامت بشر فراهم می‌کنند، تهدیدهایی هم دارند. تهدیدات طبیعی نظیر سونامی، طوفان‌ها و برکشند طوفان از جمله این تهدیدات است. عملکرد بشر به ویژه در آلوده کردن دریاها تهدیدات دیگری را برای امنیت غذایی و سلامتی بشر فراهم کرده است.»

تغییر اقلیم کنونی نیز که در اثر انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط بشر به‌وجود آمده است، منجر به افزایش تراز دریاها شده و این روند می‌تواند به غرق شدن بسیاری از سواحل، شهرها و بنادر در مناطق پست ساحلی و شدت گرفتن طوفان‌ها منتهی شود. همچنین، به دلیل تداخل و تعارض منافع، دریاها و به‌ویژه آبراهه‌های راهبردی جهان یکی از مناطق درگیری عمده (حقوقی یا حتی نظامی) میان قدرت‌های جهانی هستند.

دریاها تاثیرگذارترین محیط‌ها بر قدرت و امنیت کشورهاست

نادری بر این باور است «بسیاری از جنبه‌های ارزشمند دریاها و اقیانوس‌ها قابل ارزش‌گذاری اقتصادی و سنجش آن با معیارهای معمول اقتصادی نیست. مثلا ما دریاها و اقیانوس‌ها را برای زندگی و تنفس نیاز داریم. حفظ بسیاری از زیستگاه‌های ساحلی، برای سلامت ما و پایداری منابع ملی و آب آشامیدنی حیاتی هستند. تاثیری که دریا بر جنبه‌های فرهنگی و تاثیری که بر آداب و سنن و سبک زندگی مردم ساحل نشین دارد، با هیچ معیار اقتصادی قابل اندازه‌گیری نیست.»

دریاها یکی از تاثیرگذارترین محیط‌ها برای قدرت و امنیت کشورها و امنیت جهانی به شمار می‌رود. اکتشافات دریایی و دریانوردی یکی از مهمترین دلایل سلطه غرب بر جهان از قرن شانزدهم میلادی تاکنون است. در تاریخ ایران نیز هر زمان که ما به دریاها توجه کرده‌ایم، قدرت ملی قوام یافته و هرگاه از دریا روی گردان شده‌ایم قدرت ملی افول کرده است. نظریات متعددی درباره ارتباط قدرت ملی و قدرت دریایی در جهان مطرح شده و قدرت اقتصادی یا نظامی بسیاری از کشورها بدون توجه به قدرت دریایی آنها قابل تفسیر نیست.

بیشتر بخوانید:

بد یا خوبِ تراریخته‌ها/ آینده تأمین غذای بشر در دستان کشاورزی پیشرفته

به گفته عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی «یکی از دلایل اصلی بسیاری از شکست‌های ما در قرن نوزدهم میلادی مانند شکست از روس‌ها در قفقاز یا جدا شدن هرات از ایران به دلیل ضعف قدرت دریایی بود. گرچه تلاش‌هایی مثل تلاش نادرشاه افشار برای ایجاد ناوگان دریایی صورت گرفت اما این تلاش‌ها به دلیل عقب‌ماندگی شدید و نبود فرصتِ جبران هرگز به نتیجه نرسید.»

رویکرد ایران به دریاها عملا پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و متعاقب آن بروز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، سمت و سو گرفت، به گونه‌ای که به تدریج اهمیت دریاها و داده‌ها و اطلاعات مرتبط با آن به‎ویژه در خلیج فارس و تنگه هرمز معلوم شد. با این وجود، توجه علمی به این موضوع به گونه‌ای نظام‌مند سامان نیافته است و جیره‌ای با مسائل مرتبط با دریا رفتار می‌شود. حقیقت این است که دریا و شناخت آن در ایران متولی واحدی ندارد و اغلب تلاش‌ها بصورت جداگانه در حال انجام است و تأثیر آن بر تصمیم‌گیری‌های کشور کم است.

انتهای پیام/