وضعیت بحرانی کشور در زمینه جمعیت/ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت چه ایراداتی دارد؟

به گزارش گروه فرهنگ خبرگزاری آنا از روابط عمومی برنامه «غیرمحرمانه»، برنامه تلویزیونی «غیرمحرمانه» با موضوع «جمعیت و فرزندآوری» با حضور ناهید اکبری رئیس اداره باروری سالم جمعیت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، صالح قاسمی پژوهشگر و کارشناس تحولات جمعیت و علی پژهان جمعیت‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز بیست‌ویکم آبان از شبکه دو سیما پخش شد.

وضعیت جمعیت در کشور بحرانی است

اکبری رئیس اداره باروری سالم جمعیت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با تاکید بر اینکه وضعیت جمعیت در کشور بحرانی است، اظهار داشت: با سیاست‌های ترغیب خانواده باید نرخ باروری کل را به ۲، ۱دهم و بالاتر افزایش داد. در حوزه بحث باروری همه باید به این باور برسیم که از ابتدا برای توسعه کشور، علاوه بر اقتصاد و فرهنگ مسئله باروری نیز مهم است.

اکبری همچنین گفت: ایران دارای ارزش‌هایی است که در هیچ کشور دیگری وجود ندارد، در فرهنگ اسلامی ایرانی به ازدواج و فرزندآوری بهای بسیاری داده می‌شود و برای آن ارزش قائل هستیم و بهتر است که این نگاه در سیاست‌ها و تصمیمات نیز دیده شود و آن را به عنوان یک اصل بپذیریم.

وی با بیان اینکه در فرهنگ‌سازی فرزندآوری انسجام وجود ندارد، خاطرنشان کرد: مباحث اقتصاد، فرهنگ و باروری باید در کنار هم قرار گیرند تا یک خانواده در شرایط خوبی بتواند برای فرزندآوری برنامه داشته باشد.

اکبری اضافه کرد: تصویب طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده یک فرصت است و بی شک در این قانون افراط و تفریط‌هایی نیز وجود دارد. لکن در اجرای آن نباید زمان را از دست بدهیم و به ساختار حاکمیتی توجه شود. در این قانون تصمیمات باید مبتنی بر منافع مردم باشد با جریان این سیاست‌گذاری، انسجام در تصمیمات صورت می‌گیرد.

وی همچنین گفت: روح عمده این قانون در خصوص مسئله فرهنگ‌سازی است که به خوبی به آن پرداخته شده و باید رویکرد سیاست گذاری‌ها و تصمیمات تغییر یابد و نباید به شاخص‌های زودهنگام بپردازیم بلکه باید شاخص‌ها در دسترس باشند.

۱۵سال دیگر نرخ رشد صفر درصد را تجربه خواهیم کرد

قاسمی پژوهشگر و کارشناس تحولات جمعیت اذعان کرد: واقعیت امر این است که نه تنها نهادهای ملی و کارشناسان کشور بلکه نهادهای بین‌المللی و بعضی پژوهش‌های جهانی به صراحت اعلام می‌کنند که ایران در وضعیت هشدار جمعیتی قرار گرفته و شاخص‌های جمعیت‌شناسی ایران صاحب رکود شده‌اند.

وی افزود: سال ۹۹ نرخ رشد جمعیت کشور به ۶ تا ۷دهم درصد رسید که این پائین‌ترین نرخ رشدی است که ایران در طول تاریخ به خود دیده و به زودی به نرخ رشد صفر درصد خواهیم رسید که احتمالا بین ده تا ۱۵سال دیگر طول خواهد کشید.

قاسمی همچنین گفت: در حال حاضر نرخ باروری ایران به ۱، ۶دهم فرزند(حدود یک و نیم فرزند) به ازای یک زن رسیده و رکوردی بی سابقه در طول تاریخ ایران به شمار می‌آید.

وی خاطرنشان کرد: در نرخ باروری ۱، ۵درصد جمعیت بالای ۶۰درصد را تجربه می‌کند، (یعنی از هر ده ایرانی یک ایرانی) در یک بازه ۲۵تا ۳۰سال آینده سالمندی کشور از ده درصد به سه برابر افزایش می‌یابد و به حدود ۳۰درصد خواهد رسید. از طرف دیگر تعداد تولدها در کشور به حدود یک میلیون تولد در سال رسیده و این رکوردی حداقلی و نگران‌کننده است.

وی با تاکید بر اینکه ایران در وضعیت هشدار قرار گرفته است، گفت: اگر فرصت باقیمانده غنیمت شمرده نشود، به یکی از کشورهای بحران‌زده از منظر جمعیت تبدیل خواهیم شد که دامنه‌های این بحران ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور را به شدت متاثر می‌سازد.

قاسمی با بیان اینکه جداسازی منافع ملی و کلان از منافع فردی، خانوادگی در حوزه فرزندآوری اشتباه است، گفت: نباید بر منافع ملی و کلان تاکید بیشتری شود. واضح است خانواده‌هایی که بدون فرزند بودند، پیش از اینکه جامعه را به چالش بکشند، خود به چالش کشیده شده‌اند و خانواده‌های تک فرزند مشکلات بسیاری در زندگی خود دارند. اما تجربه‌های خانواده‌های تک فرزند و علم و کارشناسان متخصص در این حوزه نشان داده است که خانواده‌های تک فرزند، بر این باورند که تک فرزندی به تربیت بهتر کودک ختم نمی‌شود. بنابراین باید گفت که منافع ملی و کلان و فردی به هیچ عنوان از یکدیگر تفکیک‌پذیر نیست.

وی اضافه کرد: در مسیر جمعیت بهترین راه این است که تجربه جهانی را مشاهده کنیم. کشورهایی که امروز درجمع کشورهای توسعه یافته هستند، به هیچ وجه با کاهش جمعیت به توسعه یافتگی دست نیافته‌اند. اتفاقا زمانی انقلاب صنعتی شکل گرفت که این کشورها از جوامع جوان و نیروی کار فعال برخوردار بودند و در کنار آن به شدت مهاجر پذیری کردند و نیروی کار وارد کشور کردند و به توسعه‌یافتگی دست یافتند و از قضا همین کشورهای توسعه‌یافته مرفه وقتی وارد فاز سال‌خوردگی جمعیت می‌شوند و شاخص‌های جمعیتی آنان افت می‌یابد، یکی پس از دیگری مبتلا به مشکلات اقتصادی از جمله رکود اقتصادی، تورم و بدهی‌های عمومی بین‌المللی بالا می‌شوند.

وی به قانون جوانی جمعیت و حمایت خانواده اشاره کرد و گفت: این طرح نخستین قانونی است که به طور جامع از فرزندآوری حمایت می‌کند و از این نظر که سیاست‌های کلی افزایش جمعیت را تبدیل به قانون کرده به مثابه یک فرصت ویژه به شمار می‌آید.

قاسمی توجه به دو نکته در این قانون را از سوی دولتمردان جدی دانست و گفت: نکته اول زمان است که بسیار تعیین‌کننده است. ۱۵سال از پنجره جمعیت کشور فرصت سوزی محض شد و از دست دادیم. در حال حاضر از منظر ساختارهای جمعیتی هر روز برای کشور تعیین‌کننده است و حداکثر ۷تا ۱۰ سال زمان مفید داریم که بتوانیم ساختارهای جمعیتی خود را اصلاح کنیم و الگوی فرزندآوری را اصلاح کنیم. در حالی که این قانون باید ۷سال پیش تصویب می‌شد. بنابراین اهمیت شمردن زمان در این قانون بی‌شک بسیار حائز اهمیت است. به همین دلیل نیز بسیاری از دستگاه‌ها در این قانون مکلف شدند بین ۳تا ۶ماه، آئین‌نامه دستگاهی خود را آماده کنند.

وی در ادامه گفت: نکته دوم این است که این قانون، قدم نخست است و بسیاری از ابعاد جمعیت به درستی در آن وجود ندارند. به طور مثال مسئله مهاجرت یکی از این ابعاد است. مدیریت مهاجرت اعم از داخلی و خارجی، به صورت مخصوص در این قانون وجود ندارد. در خصوص مدیریت داخلی این سوال پیش می‌آید که چرا ۷۰درصد جمعیت در ۴۰درصد از مساحت کشور ساکن هستند. که سبب تراکم جمعیت، آلودگی، مشکلاتی از جمله آب، ترافیک است و این بدین معناست که توزیع جمیعت در کشور به درستی اتفاق نیافتاده است.

قاسمی به مدیریت مهاجرت خارجی اشاره کرد و گفت: بیش از ۵۵درصد مهاجرفرستی کشور ایرانیانی هستند که با تحصیلات دانشگاهی از ایران خارج می‌شوند و کمتر از ۵درصد از مهاجرپذیری کشور در حوزه نخبگانی است و ایران تبدیل به سکوی پرتاب نیروها برای ورود به کشورهای دیگر شده است. متاسفانه کشور در حوزه مدیریت مهاجرت غافل مانده و در این طرح نیز جدی نیست.

وی از دیگر نکات کمرنگ در این طرح را مسئله زنان خانه‌دار دانست و عنوان کرد: اغلب مشوق‌های داخل این طرح، ناظر بر بانوان شاغل یا دانشجوست. که حداکثر ۱۵درصد بانوان ما را تشکیل می‌دهند. بانوان خانه‌داری که به هدف‌گذاری فرزندآوری نزدیک‌ترند، خیلی دیده نشده‌اند و این مسئله از نکات مهمی است که باید جدی گرفته شود.

به قانون جوانی جمعیت و حمایت خانواده خوشبین نیستم

پژهان جمعیت‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز در ادامه این برنامه عنوان کرد: جمعیت مولد است و نه تنها مانع توسعه نیست بلکه محرک توسعه است و باید با رویکردهای مختلفی به مسئله جمعیت نگاه شود، چون موضوعی است که در آینده می‌تواند به عنوان یک زنگ خطر باشد.

وی با اشاره به اینکه مردم باید آگاه شوند، افزود: دانشگاه و رسانه تا به امروز به نقش خود عمل کرده، اما جای سوال است که چرا هنوز مردم باور به سیاست‌های جمعیتی ندارند. جمعیت مولد فقر نیست، واقعیت امر این است که مهمترین شاخص توسعه جمعیت است.

وی در خصوص مسئله اعتماد مردم به سیاست‌های تشویقی قانون جوانی جمعیت گفت: مردم کشور نسبت به دولتمردان دل‌چرکین و بی‌اعتمادند. بر این طرح از لحاظ ساختاری و محتوایی اشکالاتی وارد است از لحاظ ساختاری ۷۴ماده و ۲۴۰ حکم حکومتی باید اولویت‌بندی می‌شد و قطع به یقین این طرح شاید ضد جمعیتی را در درون خود بپروراند و در این میان نه تنها مسائل جمعیتی کشور حل و فصل نشده است بلکه چالش‌های جمعیتی نیز ایجاد می‌شود. بنابراین این قانون به شدت وابسته به نحوه اجراست.

پژهان با اعلام اینکه نسبت به ظرفیت اجرای کاربردی و مفید این قانون خوشبین نیست، عنوان کرد: نمی‌گویم که این طرح با شکست مواجه خواهد شد لیکن سیاست‌های موجود در این طرح تنها یک تسهیل‌گر هستند. ابزار این قانون مهیا نیست و بعضا در بسیاری از بندهای آ افراط و تفریط به چشم می‌خورد و یا بعضی از بندهای این طرح آرمانی و انتزاعی است و عملا عملیاتی نیست. اگر شرایط اجتماعی و اقتصادی امروز کشور موافق‌تر از این بود خودبه‌خود مردم فرزندآوری می‌کردند.

پژهان با تاکید بر دو مسئله اقتصاد و فرهنگ در الگوی فرزندآوری خاطرنشان کرد: اصل مسئله، نگرش به فرهنگ است. اقتصاد تابعی از سبک زندگی است و مزید بر علت‌های فرهنگی شده است. اما در حال حاضر این قانون بیشتر اقتصادی است تا فرهنگی.

وی در پایان گفت: پشتوانه اصلی سیاست‌های جمعیتی فرهنگ است و باید برای جبران جمعیت و مدیریت بحران بعد از آن و عبور از مرز هشدار به این مسئله دقت شود. باید نگرش مردم نسبت به باروری تغییر یابد. آنچه که در ذهن مردم لنگر انداخته این است که فرزندآوری مانع توسعه خواهد شد در حالیکه باید به مردم بگوییم که فرزندآوری مانع رشد نخواهد شد بلکه منجر به توسعه خواهد شد.

وی در پایان اضافه کرد: دو سیاست همواره باید در دستور کار قرار گیرد تا به دغدغه‌های مردم پاسخ داده شود. اول مسئله مهاجرت و دومی افزایش موالید است.

‌گفتنی‌ است برنامه «غیرمحرمانه» کاری است از گروه اقتصاد و دانش شبکه دوم سیما به تهیه‌کنندگی و کارگردانی علیرضا ابراهیمی و اجرای محمدجعفر خسروی که جمعه‌ها ساعت ۱۷:۴۵ از شبکه دو پخش می‌شود.

انتهای پیام/۴۱۷۳