آسیب‌شناسی انتخاب نام در سریال‌های ایرانی / ساده، شلخته، تکراری

به گزارش خبرنگار حوزه تلویزیون گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، نکات مختلفی از کمیت تا کیفیت سریال‌های پخش شده در سیما وجود دارد که با کمی تامل در آنها می‌توان به نتایج جالبی دست یافت. این روزها که سریال‌سازی در کشور ما با چالش‌های فراوانی مواجه است و این حوزه رقبای مهمی در خارج از مرزها دارد، سعی داریم در قالب پرونده «آسیب‌شناسی سریال‌های ایرانی» از مهم‌ترین زوایای ساختاری و محتوایی سریال‌های پخش شده از شبکه‌های سیما را بررسی کنیم. اولین گام از این آسیب‌شناسی، نگاهی به نام سریال‌های ایرانی است، موضوعی که شاید چندان مورد توجه نباشد، اما در این گزارش اهمیت آن را مشخص می‌کنیم.

اولین مواجهه هر مخاطبی با یک اثر نمایشی نام آن است. کلیدواژه‌ای که برخلاف تصور، می‌تواند عامل موثری در جذب یا حتی دفع مخاطب داشته باشد. در طول این سال‌ها سریال‌های زیادی تولید شدند که سازندگان این آثار به این موضوع توجه ویژه‌ای داشتند و با وسواس نامی برای اثر خود انتخاب کردند که از همان ابتدا قلاب را در ذهن مخاطبش بیاندازد. در مقابل سازندگانی هم بودند که این موضوع را چندان مهم نمی‌دانستند و با استفاده از دم دستی‌ترین ایده‌ها، نام اثر خود را انتخاب کردند. در طول بررسی در میان آرشیو سریال‌های به نمایش درآمده از تلویزیون، چند عنصر بیش از دیگر موارد توجه‌مان را به خود جلب کرد که در ادامه آنها را باهم مرور می‌کنیم.

نام‌های تکراری

یکی از عجیب‌ترین موارد درخصوص نام آثار نمایشی پخش شده از صداوسیما، استفاده از اسامی تکراری است. شاید تصور اولیه این باشد که ، چنین موردی شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد، اما در آخر با ۲۴ نام مواجه شدیم که در ۵۰ اثر نمایشی به کار گرفته شده بودند. در بعضی از این سریال‌ها اختلاف زمانی پخش به قدری است که می‌توان گفت شاید نویسنده یا کارگردان فراموش کردند که پیش از این هم اثری با این نام از تلویزیون پخش شده است (اگرچه این نیز بهانه مناسبی نیست) اما بعضی از سریال‌ها با فاصله پخش کمتر از ۴-۵ سال با نامی یکسان به نمایش درآمدند.

نام‌های تکراری:

نکات ویژه:

با دو نام «زندگی» و «زیر گنبد کبود» بیش از دو اثر ساخته شده است. سومین سریال با نام «زندگی» را مسعود شاه‌محمدی در سال ۱۳۷۸ ساخته و سومین «زیر گنبد کبود» هم ساخته ایرج طهماسب بوده که آن نیز در سال ۱۳۷۴ تولید شده. البته این نسخه، به نوعی فصل دوم مجموعه‌ای است که مرضیه برومند سال ۱۳۶۶ ساخته است. اسم «تلخ و شیرین» هم در یک سریال دیگر حضور داشته، اثری به کارگردانی حسن آخوندپور، سروش محمدزاده، احمد شادکامی که محصول شبکه استانی خراسان بود که نوروز سال ۱۳۹۴ از شبکه شما پخش شد.

کارگردان تکراری‌باز:

«شاپور قریب» تنها نامی است که در این جدول دو بار به آن اشاره شده است. این کارگردان قدیمی سال ۱۳۷۸ سریال «خانه بخت» را ساخت که هفت سال قبل از آن اثری با همین نام از تلویزیون پخش شده بود. سال ۱۳۷۷ هم «نرگس» را ساخت که سیروس مقدم هفت سال بعد با همین نام سریالی ساخت که به شهرت بیشتری از ساخته قریب رسید.

بیشترین و کمترین اختلاف:

با یک نگاه سریع درمیان آثار این فهرست به این نتیجه می‌رسید که فرمول کپی‌کاری سریال‌سازهای سیما، اصلا ثابت نیست و دوستانی که نام آثارشان تکراری است، در بازه‌های زمانی کم یا زیاد، سریال‌هایشان را به روی آنتن فرستاده‌اند. ۳ سال اختلاف پخش برای دو اثر با یک نام، کمترین میزان اختلاف است که به سریال «خانه ما» تعلق دارد. ابتدا سیدمجتبی یاسینی در سال ۱۳۷۶ اثری به این نام ساخت و سه سال بعد مسعود کرامتی نسخه محبوب «خانه ما» را ساخت. سریالی با بازی رضا بابک، وحید رهبانی، گوهر خیراندیش، زهرا اویسی و مانی نوری. بیشترین اختلاف زمانی پخش نیز مربوط به نام «حرف تو حرف» است. ابتدا حسن خیاط‌باشی در سال ۱۳۵۰ سریالش را با این نام ساخت و ۲۸ سال بعد، مهران غفوریان، کمدین محبوب کشورمان دومین اثر نمایشی‌اش را با این نام کارگردانی کرد.

کپی از نام قهرمان داستان

یکی از ایده‌های ساده و دم دستی برای انتخاب نام اثر، استفاده از اسم قهرمان داستان یا یکی از شخصیت‌های مرکزی قصه است. این فرمول که البته فقط مختص کشور ما نیست، در طول سال‌های گذشته بسیار مورد استفاده قرار گرفته و تعداد زیادی از سریال‌سازهای وطنی اسم اثرشان را از نام نقش اصلی ماجرا، وام گرفته‌اند. در این میان سریال‌های تاریخی بیشتر از دیگر ژانرها با این روش نام‌گذاری شده‌اند.

تاریخی‌های تک واژه

نکات ویژه:

درست است که این سریال‌های تاریخی با نام قهرمان داستان معرفی و پخش شدند، اما این بدان معنا نیست که تمام سریال‌های این ژانر اینگونه هستند. «تنهاترین سردار»، «مسافر ری»، «ولایت عشق» و... آثاری تاریخی هستند که در نام آنها به موضوع و روایت داستان مربوط می‌شود. در میان آثار تاریخی سریالی مثل «یوسف پیامبر» هم بود، که قابلیت اضافه شدن به این فهرست را داشت، اما کلمه دوم نام این اثر، ساخته مرحوم «فرج‌الله سلحشور» را از این فهرست بیرون گذاشت.

بیشتر بخوانید:

عبور «افرا» از «87 متر» روی آنتن

افراد تکراری، نقش‌های تکراری، کارهای تکراری

«آرایشگاه زیبا»؛ حکایت عاشقی پردردسر «آقا اسد»

شخصیت اصلی داستان

اکثر سریال‌های تاریخی، نام‌های مردانه داشتند در مقابل تعداد زیادی از درام‌های پخش شده از سیما، با نام زنانه پخش شده است. زن‌هایی که قهرمان‌های داستان خود بودند و سازندگان این سریال‌ها سعی نکردند با بیشتر فکر کردن برای نامگذاری اثر خودشان را خسته کنند و نام شخصیت اصلی قصه را روی کلیت آن گذاشته‌اند.

نکته ویژه:

سیروس مقدم پرچمدار نامگذاری سریال‌ به اسم قهرمانش است. او تا به حال سه سریال ساخته که با نام زنانه بوده و پس از آن هم با «میکائیل» نشان داد که به این سمت ماجرا هم نگاهی دارد.

نیازمندان به تریلی

یکی دیگر از عناصر مورد توجه سریال‌سازان برای نام آثارشان، استفاده از اسامی طولانی است. شاید تصور کنید که سریالی که نامش ترکیبی از سه کلمه باشد (مثل زیر آسمان شهر) یک نام طولانی محسوب می‌شود، اما با دیدن اسامی موجود در این جدول می‌بینید که نام‌های سه کلمه‌ای حتی باوجود حرف‌های اضافه، خیلی هم بلند بالا محسوب نمی‌شوند.

نکات ویژه:
اگرچه سریال «سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن» که ناد ابراهیمی چهل و پنج سال پیش ساخته، همچنان عنوان طولانی‌ترین نام اثر را به خود اختصاص داده است، اما در چند دهه اخیر، آثاری بودند که تلاش کردند این رکورد را بگیرند و موفق نبودند.
فریدون جیرانی با دو اثر «مرگ تدریجی یک رویا» و «تعبیر وارونه یک رویا» در این جدول حضور پررنگی دارد. به جز جیرانی که کارگردان‌های سینمایی دیگر هم در این فهرست حضور دارند. اصغر فرهادی، رضا میرکریم، علیرضا افخمی کارگردان‌های مطرح سینما هستند که در زمینه ساختن سریال با نام‌های طولانی ید طولایی دارند.
بی شناسنامه‌ها
انتخاب نام بد از آن دست اتفاقاتی است که می‌تواند خیلی زود یک اثر را با شکست مواجه کند. یکی از عناصری که باعث می‌شود مخاطب آثار نمایشی با ذهنیت منفی یا مثبت سریالی را ببیند، نام آن است. حالا اگر این نام‌گذاری به صورت شلخته و تکراری و حوصله سربر باشد، این پروژه است که لطمه می‌خورد. «نام سریال» تنها دروازه ورود ما به پرونده آسیب‌شناسی سریال‌های ایرانی است و در روزهای آینده، گزارش‌ها، یادداشت‌ها و گفت‌وگوهایی در این خصوص خواهیم داشت.

انتهای پیام/۴۱۰۴/