در گفت‌وگو با آنا بررسی شد؛
به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، اخبار رسانه‌های رسمی، خصوصا صداوسیما را که پیگیری می‌کنیم، دیگر خبری از آمارهای نجومی کشورهای غربی و حتی همسایگان‌مان نیست، دیگر خیلی با کشوری مقایسه نمی‌شویم و جو هم خیلی چنین مطالبه‌ای را نمی‌کند. در عین حال وقتی به آمار و ارقام موجود از موارد ابتلا به کرونا در کشورهای مختلف، میزان مرگ‌ومیر و تعداد دوزهای واکسن‌های تزریق شده کرونا هم سر می‌زنیم، وضعیت مثل مورد اول خیلی به نفع ما نیست و به قولی می‌دانیم و می‌توانیم ادعا کنیم که عقب افتاده‌ایم. هم از بسیاری از کشورها و هم از برنامه‌ها و ادعاهایی که خودمان داشتیم.
اول بهار، اواسط بهار، اوایل خرداد، اواخر خرداد و... همه بخشی از زمان‌های وعده داده شده‌ای بود که مسئولان روزانه در رسانه‌ها مطرح می‌کردند و می‌گفتند موعد تزریق واکسن است ولی خب فعلا همان تنها کشوری هستیم که 4 پیک کرونا را با تعداد بالایی کشته و مبتلا پشت سر گذاشته‌ایم و هر روز در هول و ولای ورود به پیک پنجم هستیم. با این وضع، بد نیست هم از وضع موجود وصفی کنیم و هم اینکه ذیل یک آسیب‌شناسی راهکار و چشم‌اندازی برای ایام آینده داشته باشیم.
رتبه بالا در تعداد موارد ابتلا و مرگ
بنابر اعلام روابط‌عمومی وزارت بهداشت از 29 تا 30 خرداد 1400 و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۸ هزار و ۱۶۱ بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شد که ۹۴۴ نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-۱۹ در کشور به ۳ میلیون و ۹۵ هزار و ۱۳۵ نفر رسید. متاسفانه در طول ۲۴ ساعت گذشته، ۱۱۱ بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۸۲ هزار و ۹۶۵ نفر رسید. خوشبختانه تاکنون ۲ میلیون و ۷۴۸ هزار و ۳۲۰ نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند.
سه هزار و ۲۷۹ نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تاکنون ۲۲ میلیون و ۴۴۹ هزار و ۳۶۶ آزمایش تشخیص کووید-۱۹ در کشور انجام شده است. درحال حاضر ۲۲ شهر کشور در وضعیت قرمز، ۱۷۵ شهر در وضعیت نارنجی و ۲۵۱ شهر در وضعیت زرد قرار دارند. همچنین تاکنون ۴ میلیون و ۳۸۴ هزار و ۴۵۱ نفر دوز اول واکسن کرونا و ۹۱۹ هزار و ۵۵۷ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۵ میلیون و ۳۰۴ هزار و ۸ دوز رسید.
در جدول بین‌المللی به لحاظ تعداد موارد ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا هم ایران در رتبه سیزدهم و بعد از کشورهایی نظیر، انگلیس، ایتالیا، اسپانیا و آلمان قرار دارد اما در پروسه واکسیناسیون، نام ایران خیلی در دسترس و تعداد دوزهای تزریق‌شده در ایران خیلی قابل توجه نیست!
آمار ناچیز واکسیناسیون در ایران در مقایسه با سایر کشورها
طبق اطلاعات موجود، در چند صفحه نخست آمار و اطلاعات کشورهای مختلفی که تزریق واکسن کرونا را انجام می‌دهند، خبری از نام ایران نیست و عددی هم که از سوی مسئولان اعلام می‌شود، قابل قیاس با بسیاری از کشورهای دنیا نیست. اینجا نام چند کشور و تعداد دوز واکسن‌های تزریق‌شده آنها را با هم مرور می‌کنیم تا بهتر از شرایط بین‌المللی و سایر کشورها مطلع شویم.
اطلاعات غلط رئیس‌جمهور
خیلی از اعلام اخبار اعطای مجوز مصرف اضطراری واکسن ایرانی کرونای برکت نمی‌گذرد که دو روز پیش رئیس‌جمهور خبر از تخصیص مجوز اضطراری به دو واکسن داخلی خبر داد! ماجرایی که همان روز و با صحبت‌های سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا نقض و نشان داده شد که روحانی، به‌عنوان رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا، بعد از یک سال‌واندی ریاست این ستاد و حکمرانی بر فضای کرونازده کشور، هنوز از بسیاری از امور بی‌اطلاع است. حسن روحانی، رئیس‌جمهور 29 خردادماه در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: «دو واکسن ما مجوز لازم برای مصرف اضطراری دریافت کرد؛ یعنی یک واکسن از این هفته و واکسن دیگر از هفته آینده استفاده می‌شود.
حداقل پنج واکسن در داخل خواهیم داشت و اینکه ایران در این شرایط پنج واکسن تولید کرده کار سخت و عظیمی است، مگر چند کشور در دنیا وجود دارد که واکسن تولید می‌کنند؛ 6 کشور بیشتر نیستند و ایران هم جزء تولیدکنندگان واکسن کرونا در جهان است. دولت دوازدهم زمینه تولید و تامین واکسن را ارائه کرد و دولت بعدی فقط باید واکسن را تزریق کند. مسئولان بهداشتی ما می‌گویند در این شرایط باید از واکسن استفاده کرد، شاید از هزار واکسن یک مورد مشکل پیش بیاید اما نفع آن بیشتر است و چاره‌ای نداریم. حتی پس از تزریق واکسن نیز باید پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم؛ زیرا جهش یافتن مجدد ویروس کرونا امکان دارد.»
این درحالی است که روحانی نام این دو واکسن را نگفت و بعد از آن هم علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: «خبر خوب بحث مجوز اضطراری داوطلبانه استفاده از واکسن کووایران برکت است که از این هفته میزان تولید این واکسن در کشور افزایش خواهد یافت و از تیرماه حجم انبوهی از این واکسن به دست‌مان خواهد رسید. از طرفی واکسن انستیتو پاستور هم مراحل فاز سوم را طی می‌کند و کمیته‌های علمی و اخلاق در پژوهش و بالینی آن را بررسی می‌کنند و اگر مجوز دهند، این واکسن هم این هفته یا هفته آینده به واکسیناسیون عمومی کشور اضافه می‌شود.» این یعنی فقط یک واکسن مجوز مصرف اضطراری گرفته است و خبری از 2 واکسن نیست!
تمرکزمان روی واکسن ایرانی است
با همه این فرازوفرودها، همچنان چشم امید مردم به واکسن‌های تولید داخل کشور است و خیلی چشم‌انتظار واکسن‌های خارجی نیستیم. البته نه اینکه دست رد به واکسن‌های خارجی بزنیم‌ها، نه! مساله اینجاست که در این چند ماه نشان دادیم خیلی در خرید و تهیه واکسن‌های خارجی موفق نیستیم و این واردات قطره‌چکانی هم ارزش چشم انتظار ماندن را ندارد. اما در پروسه تهیه و تزریق واکسن‌های داخلی هم خیلی دقیق مشخص نیست که کجا ایستاده‌ایم.
آینده مبهم‌تر از چیزی است که فکرش را می‌کردیم. پیرو همین مساله و عقب‌افتادگی در چشم‌اندازهای واکسیناسیون هم در قیاس با سایر کشورها و هم برنامه‌های اعلامی خودمان، با محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران در ارتباط با آخرین وضعیت واکسن‌های ایرانی کرونا، علت و چرایی عقب‌افتادگی از برنامه‌های واکسیناسیون و همچنین ظرفیت تولید واکسن داخلی به «فرهیختگان» گفت: «در رابطه با بحث برنامه زمانی واکسیناسیون، همه کشورها متقاضی واکسن هستند و تولیدکننده‌های واکسن محدود هستند، تولیدکننده‌هایی که توانستند مجوزهای مصرف اضطراری بگیرند تعداد زیادی نیستند، درحقیقت می‌توان گفت این تعداد تولیدکننده اگر بخواهند به همه دنیا واکسن برسانند امر محالی است. بنابراین این امر از قبل هم پیش‌بینی می‌شد و به همین دلیل به موازات اینکه واکسن وارداتی را دنبال کردیم از همان ابتدا واکسن تولید داخل را باید دنبال می‌کردیم.
اینکه چرا به این شکل برنامه واکسیناسیون پیش رفت، یک بحثی که وجود دارد که بدان اشاره می‌کنم این است که یکی از استراتژی‌هایی که مقالات آن در دنیا درحال چاپ و انتشار است، این است که شما تعداد واکسنی که در دسترس دارید و معمولا پلتفرم‌هایی که موجود است هرکدام باید دو دوز تزریق شود تا فرد را به ایمنی برساند.
بنابراین اگر 100 هزار دوز واکسن دارید یعنی برای 50 هزار نفر واکسن دارید ولی استراتژی‌ای که وجود دارد این است که همان دوز اولی که تزریق می‌کنید تا حدودی ایمنی به بدن می‌دهد مطالعات نشان می‌دهد به‌خصوص بعد از یک ماه از تزریق دوز اول، درباره واکسن‌هایی همچون آسترازنکا این عدد 60، 70 درصد است و درباره سینوفارم حدود 60، 70 درصد است، درباره اسپوتنیک 80 درصد است و درباره فایزر حدود 80 درصد است که همان دوز اول فرد را محافظت می‌کند. بنابراین سیاستگذارانی که در دنیا واکسن را به دست مردم می‌رسانند و مردم را واکسینه می‌کنند جمع‌بندی‌ای با خود داشتند که اگر این 100 هزار دوز را به 100 هزار نفر بزنیم، 100 هزار نفر را به احتمال 60، 70 درصد واکسینه می‌کنیم و به این میزان احتمال وجود دارد که ویروس را نگیرند.
درست است که ایمنی آنها کامل نشده اما به‌هرحال تعداد بیشتری از افراد دوز اول را دریافت کرده و تا حدی دارای ایمنی هستند. برای اینکه دوز دوم را بگیریم مطالعات بالینی ما نشان‌دهنده این است که بین 21 تا 28 روز بعد دوز دوم باید تزریق شود ولی این زمان قابل تمدید است یعنی می‌تواند طولانی‌تر باشد، چون مطالعات بالینی واکسن‌ها در زمان‌های مشخص انجام شده ولی در حجم بالا که مطالعه می‌کنید و نتایج را می‌بینید بازتر است و اگر زمان را طولانی‌تر کنید دو مزیت دارد؛ یک مزیت این است که تعداد افراد بیشتری را با دوز اول واکسینه کرده‌اید و دوم اینکه اتفاقا 60، 70 درصد در ماکسیمم زمان برای شما اثرگذار بوده است، یعنی شما می‌توانستید 28 روز بعد دوز دوم را بزنید ولی وقتی زمان طولانی‌تر شده این میزان محافظت‌شده در ماکسیمم مصرف شده است.
مثلا مطالعه آسترازنکا را نگاه کردم. 70 درصد با همان دوز اول جلوی ابتلا را می‌گیرد و این تا سه ماه ادامه دارد. چرا بعد از 28روز دوباره تزریق می‌شود؟ این مساله به تامین‌کننده‌های واکسن کمک می‌کند که بتوانند واکسن را طوری در دنیا توزیع کنند که جمعیت بیشتری حداقل اول واکسن را دریافت کند. یک چالشی هم این بود که دوز اول را تزریق کردیم و واکسن نداشتیم و مجبور شدیم دوز اولی‌ها را متوقف کنیم، مثلا قرار بود 65 ساله‌ها را اعلام کنیم که واکسن دریافت کنند ولی این میزان دوزی که داشتیم به میزان دوزی می‌رسد که زمان تزریق دوز دوم است لذا برای اعلام آنها دست نگه داشتیم.
این برنامه زمانی مستقیما مرتبط با میزان تامین است. از وقتی مجوز استفاده اضطراری کووایران برکت صادر شد یک امیدی ایجاد شد که حداقل آنهایی که واکسن سینوفارم را تزریق کرده‌اند، چون پلتفرم شبیه کووایران برکت است می‌توانند دوز دوم را از این واکسن استفاده کنند. این تفاوت عمده‌ای هم ندارد. باز همین‌جا به یک‌سری از مطالعات در دنیا اشاره می‌کنم که انجام می‌شود و نتایجش امیدبخش است که آن ترکیب کردن واکسن‌های مختلف با همدیگر است. اگر دوز اول را فایزر می‌زنید و دوز دوم را آسترازنکا تزریق کنید اثرش بیشتر می‌شود، اگر دوز اول اسپوتنیک دریافت کردید و دوز دوم را آسترازنکا تزریق کنید اثر آن بیشتر می‌شود. این تیپ مطالعات درحال حاضر در دنیا انجام می‌شود و نتایج آن امیدوارکننده است. به همین دلیل است که الان اگر کسی دوز اول سینوفارم زده و دوز دوم را مثلا واکسن برکت بزند چه‌بسا ایمنی بهتری بگیرد.
حداقل این است که ایمنی‌ای که باید بگیرد را می‌گیرد ولی خوش‌بینانه این است که حتی ایمنی بهتری بگیرد. این درواقع کمک می‌کند با صدور این مجوز برنامه واکسیناسیون روی ریل قابل تنظیم بیفتد. در باب واردات واکسن هم واکسن بهارات در فرودگاه هند توسط وزارت بهداشت هند توقیف شد یعنی پولش پرداخت و همه کارهایش انجام شد اما قبل از اینکه به دست ما برسد یعنی فرودگاه ارسال کند دادستانی هند آن را توقیف کرد که ما خودمان نیاز داریم و نمی‌توانیم بدهیم. پس نمی‌توان به امید این بود که واکسن‌هایی که می‌خواهیم بخریم به دست‌مان برسد و واکسیناسیون را انجام دهیم.
چاره‌ای نداریم جز اینکه هرچه سریع‌تر با واکسن‌های داخلی واکسیناسیون عمومی را دنبال کنیم اما این مستلزم این امر است که ریسک آن را بپذیریم. درباره تمام واکسن‌ها در دنیا شاهد بودید عوارض جانبی خود را نشان داد. واکسن‌ها وقتی در حجم گسترده استفاده شد یک‌سری عوارض جانبی داشتند. نمی‌توان گفت واکسن عارضه جانبی نخواهد داشت. بالاخره ممکن است در حجم زیاد تعدادی عوارض نشان دهد اما این ریسک را باید بپذیرید که با بیماری مواجه شوید یا با عوارض جانبی که بعضا قابل کنترل است. یعنی عوارض جانبی این چنین نیست که نتوان کنترل کرد. اگر برای کسی حادث شود می‌توان آن را تحت کنترل گرفت.
بنابراین نکته مورد نظر این است که در برنامه‌ریزی مجددی که می‌خواهد برای اعلام سنین مختلف برای گرفتن واکسن انجام شود نگاه ما باید به این باشد که ظرفیت تولید را داریم یا خیر. اگر صرفا می‌خواهیم به واردات فکر کنیم -کما اینکه تاکنون مجبور بودیم این کار را انجام دهیم چون هنوز مجوز داخلی صادر نشده بود- به این وقفه‌ها برمی‌خوریم.»
تولید ماهی 10 میلیون دوز واکسن منطقی به نظر می‌رسد
یزدی در ادامه به ظرفیت داخلی تولید واکسن کرونا اشاره کرد و گفت: «درباره ظرفیت تولید داخلی هم بعضا عدد و رقم‌های عجیب‌وغریب گفته می‌شود. من نمی‌توانم بر این عددهای چند10 میلیونی صحه بگذارم که بعضا هم گفته می‌شود تا 50 میلیون دوز واکسن در ماه است. کسانی که دست‌اندرکار تولید هستند می‌دانند تیراژ 50 میلیون در ماه تیراژ قابل اجرایی نیست و نمی‌توانید این کار را انجام دهید.
بحث انبار کردن اینها در دمای یخچال سردخانه‌های عظیمی را می‌خواهد و این شدنی و معقول نیست ولی ظرفیت‌هایی که در داخل وجود دارد همچون پاستور، رازی و کووایران برکت ظرفیت‌هایی هستند که به ما این اجازه را می‌دهد که بتوانیم تا ماهی 10 میلیون دوز را هم تولید داشته باشیم. ماهی 10 میلیون تولید یعنی سالی 120 میلیون دوز نیاز داریم و برنامه واکسیناسیون یک سال زمان نیاز دارد تا اجرایی شود و شاید سال بعد با این ظرفیت تولید صادرکننده هم باشیم. الان این را شتابزده می‌دانم که کسی بگوید ما 50 میلیون در ماه هم تولید و هم صادر می‌کنیم. این خیلی منطقی نیست.
تا حد 10 میلیون در ظرفیت کل قابل قبول است. درصورتی‌که هم پاستور، هم شفافارمد، هم رازی و هم کووایران برکت واکسن‌ها را به خط تولید بدهند و شروع به تولید کنند و به وزارت بهداشت تحویل دهند می‌توان به ماهی 10 میلیون دوز رسید. ولی اگر بخواهیم فکر کنیم با یک تولیدکننده به 50 میلیون دوز در ماه برسیم این عدد غیرقابل اجراست. از آن پیش‌بینی‌های مخدوش و غلط است.»
واکسن برکت می‌تواند تا 99 درصد مرگ‌ومیر را کاهش دهد
رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه به آخرین وضعیت واکسن‌های ایران اشاره کرد و در ارتباط با مقاله‌ای که اخیرا از مطالعات واکسن کووایران رسانه‌ای شده است، خاطرنشان کرد: «پلتفرم برکت عین پلتفرم واکسن سینوفارم است، یعنی ویروس غیرفعال است و به لحاظ اثربخشی حدود 60، 70 درصد ایمن می‌کند، این میزان یعنی فردی اگر این واکسن را دریافت کند این بیماری را نمی‌گیرد ولی 30، 40 درصد باقی‌مانده عددی است که ممکن است بیماری را بگیردکه در این صورت بیماری خفیف است، یعنی اگر فرد بیمار شود کار او به بستری شدن نمی‌کشد و فوت نمی‌کند. این نکته مهمی درمورد ایمنی‌بخشی است، نه اینکه بگوییم 95 درصد بیماری را نمی‌گیرند.
ممکن است وقتی واکسن را تزریق می‌کنید بیماری را بگیرید ولی اصلا علائم آن را نداشته باشید و متوجه نشوید که بیماری را گرفته‌اید ولی اگر تست دهید تست شما مثبت است. چیزی که برای ما مهم است این است که این بیماری منجر به بستری شدن و فوت نشود. درمورد واکسن برکت باید بگویم اینها واکسن‌هایی هستند که شاید بتوانند در پیشگیری از بستری شدن و مرگ‌ومیر، بیش از 99 درصد اثرگذار باشند یعنی جلوی اینکه فرد بستری شده و بیماری‌اش وخیم شود و خدای ناکرده فوت کند را کاملا می‌توانند بگیرند. ممکن است 30، 40 درصد افرادی که این واکسن را تزریق می‌کنند بیماری را بگیرند منتها بیماری خفیف است.»
