«پایش آزاد» پنجه در پنجه «حاشیه‌نشینی» | پایش مشهد را از حاشیه‌نشین‌ها نجات می‌دهد؟

گروه استان‌های خبرگزاری آنا، داوود دهقانی محمودآباد؛ مراسم رونمایی از طرح پایش آزاد (پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی) با هدف توسعه پایدار تحقیق و توسعه به‌منظور شناسایی و رفع چالش‌های کشور، اوایل آذر ۹۷ با حضور مسئولان عالی دانشگاه و جمعی از معاونان و مدیران در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد.

طرح پایش آزاد ابتدا، کار خود را با ۹ برنامه علمی آغاز کرد و در ادامه تعداد برنامه‌های علمی این طرح به ۴۰ برنامه ارتقا یافت. در مدت اجرای آزمایشی این طرح، ۱۱۲ استاد، ۱۵۵ دانشجو و ۱۷۴ پژوهشگر به سامانه مراجعه و موضوعات خود را انتخاب کردند. این در حالی است که صنعتگران و متخصصان در حوزه‌های مختلف کاری می‌توانند در کنار استادان دانشگاه به‌عنوان استاد مشاور به دانشجویان و پژوهشگران کمک کنند. دانشجویان و پژوهشگران هم می‌توانند با مراجعه به این سامانه از بین هزاران عنوان موضوع تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف که در قالب چندهزار برنامه پژوهشی ارائه می‌شود، موضوع پایان‌نامه خود را انتخاب کنند. از طرفی به گفته مسئولان دانشگاه، این سامانه به سامانه ایران‌داک نیز متصل شده است.

واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی هر استان در ادامه اجرای این طرح با همکاری دبیرخانه برنامه علمی دانشگاه موضوعات محوری خود را برای طرح پایش آزاد مشخص کردند به‌عنوان مثال یزد در منسوجات، تبریز در کفش و چرم و دریاچه ارومیه، گیلان در گردشگری، کرج در فلزات کمیاب و گران‌بها و ... به عنوان پیشگام مطرح شدند؛ اما دانشگاه آزاد اسلامی استان‌های سراسر کشور در طرح پایش ملزم هستند برنامه علمی خود را براساس مزیت‌محوری، تعداد هیئت علمی و سایر ظرفیت‌های موجود در هر استان آماده کرده و با تشکیل شورای راهبری در شناسایی و رفع چالش‌های کشور کمک کنند.

در طرح پایش آزاد که اکنون دو سال و نیم از رونمایی آن می‌گذرد، مقرر شده واحدهای دانشگاه‌ آزاد اسلامی هر استان در یک موضوع خاص پیشران شوند. در این راستا و در دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان‌رضوی دو برنامه علمی با عنوان‌های «حاشیه‌نشینی» و «گوگرد» تصویب شده و چالش‌ها و نظام موضوعات آن در دست تدوین و بررسی است.

بیشتر بخوانید:

شناسایی ۳‌ هزار چالش در برنامه علمی «مدیریت حوزه آبخیز دریاچه ارومیه»

سردار دل‌ها از طرح «پایش آزاد» چقدر سهم دارد؟

شناسایی و تدوین ۴ چالش در برنامه علمی «سیل و بازسازی پس از آن»

تدوین بیش از ۸۳۰ زمینه پژوهشی در برنامه علمی «فلزات کمیاب و گرانبها»

ورود «پایش آزاد» به مسئله آب و انرژی دامنه سبلان

۶ چالش نظام موضوعات برنامه علمی توسعه گردشگری چیست؟

شناسایی ۶ چالش در برنامه علمی «مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی»

خبرنگار خبرگزاری آنا به‌منظور تشریح فعالیت‌ها و اهداف اجرای طرح پایش و چالش‌ها و نظام موضوعات تدوین‌شده در دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان‌رضوی با ساناز سعیدی‌ مفرد مجری برنامه علمی حاشیه‌نشینی طرح پایش خراسان رضوی و عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.

آنا:‌ ابتدا تعریفی از طرح «پایش آزاد» دانشگاه آزاد اسلامی داشته باشید.

سعیدی‌مفرد: طرح پایش یکی از دستاوردهای بسیار ارزشمند دانشگاه در چند سال اخیر است. این اصطلاح مخفف شده «پژوهش اثربخش یکپارچه شبکه‌ای» است. به‌طور کلی دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاهی مسئله‌محور است، اتفاق مثبتی که در دانشگاه در چند سال اخیر رخ داده این است که همراه با تحولاتی که دانشگاه‌های مطرح دنیا در ساختار دانشگاهی داشتند- در گذار از دانشگاه‌های نسل دوم به دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم- در سیاستگذاری‌های دانشگاه آزاد اسلامی نیز شاهد همین گذار هستیم.

آنا: در مورد انواع دانشگاه‌ها بیشتر توضیح می‌دهید؟

سعیدی‌مفرد: امروزه در دانشگاه‌های دنیا شاهد دوران گذار از دانشگاه نسل دوم به دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم هستیم. دانشگاه‌های نسل اول دانشگاه‌های آموزش‌محور بودند که این موضوع مربوط به چند دهه قبل است، دانشگاه‌های نسل دوم دانشگاه‌هایی هستند که آموزش و پژوهش در کنار هم مطرح شد و دانشگاه‌های نسل سوم هم دانشگاه‌های پژوهش‌محور هستند، یعنی پژوهش و تحصیلات تکمیلی در رقابت با آموزش محض انجام می‌شود. نسل چهارم هم که دانشگاه‌های کارآفرین و فرصت‌ساز هستند.

با تعریف طرح پایش آزاد در دانشگاه آزاد اسلامی توانستیم این گذار را حتی از دانشگاه نسل دوم به سمت نسل سوم و چهارم به‌خوبی برنامه‌ریزی کنیم و طرح پایش با تمرکز بر همین فرایند، طراحی و اجرا شده است.

آنا: ضرورت نیاز به طرح پایش چگونه احساس می‌شود؟

سعیدی‌مفرد: همیشه پژوهش و تحقیق چند گام جلوتر از موضوعات مطرح در سطح حوزه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر و متولی امور شهرها و روستاها بوده است، گاهی دانشگاه‌ها روی یک‌سری از موضوعات متمرکز هستند که ممکن بود هنوز مبتلا به آن مسئله در آن حوزه خاص وجود نداشته باشد، خیلی وقت‌ها دانشگاه‌ها، دانشجویان و همکاران روی یک‌سری از موضوعات تحقیق می‌کنند که ممکن است موضوع روز دنیا باشد؛ اما آن موضوع مسئله و مشکل روز کشور نبوده و معطوف به آینده است و یا گاهی، سازمان‌ها و ارگان‌ها حال چه تصمیم‌ساز، تصمیم‌گیر و مجری، روی یک‌سری از موضوعات متمرکز هستند که اینها نیاز به تحقیق و پژوهش دارد.

به تعبیری دیگر تشخیص مسئله و مشکلات کاربردی و روز کشور برای تحقیق و پژوهش به‌درستی اتفاق نمی‌افتد و این یعنی شکاف عمیق میان حوزه‌های تولید علم یعنی دانشگاه‌ها و جوامع آکادمیک و حوزه‌های تصمیم‌ساز، تصمیم‌گیر و مجری در کشورمان که دانشگاه آزاد اسلامی با طرح نظام پایش، سعی بر برطرف‌کردن این شکاف و هدایت موضوعات تحقیقات علمی به سمت مشکلات و مسائل روز کشور و احصای چالش‌ها در فرایندی برنامه‌ریزی شده و دوسویه میان دانشگاه و نهادهای تصمیم‌ساز، تصمیم‌گیر و مجری داشته است.

آنا: فرایند فعالیت تحقیقاتی در طرح پایش چگونه است؟

سعیدی‌مفرد: در طرح پایش آزاد نخستین گام شناسایی ابرچالش‌ها در حوزه‌های مختلف و تعریف برنامه‌های علمی در نظام پایش است. سپس در برنامه علمی، گام بعدی شناسایی چالش‌های اصلی پیش رو در موضوع و مسئله مورد نظر است، یعنی بررسی اینکه آن مسئله در کشور چطور تبدیل به مشکل شده و لازمه این کار انجام مطالعات اکتشافی عمیق و فراتحلیلی است.

پایش (پژوهش اثربخش یکپارچه‌ شبکه‌ای) بر همین موضوع تأکید دارد؛ تأکید بر نقش و جایگاه «پژوهش» و رسالت دانشگاه‌ها به عنوان نهادی پژوهش‌محور، «اثربخشی» تأکید بر تبدیل یک کار تحقیقاتی به کار اجرایی و کاربردی، «نگرش یکپارچه‌ای و شبکه‌ای» که درهم‌تنیدگی حوزه‌های مختلف علوم را در حل مسائل و مشکلات کشور نشان می‌دهد.

سازمان بهداشت جهانی یک شعار دارد و آن، این است که «جهانی فکر کنیم، محلی عمل کنیم» درباره طرح پایش هم همین است. خیلی وقت‌ها مسائل و مشکلات جهانی و به تعبیری عام است و در فرایند تحقیقات این پروسه، می‌توان پژوهش‌ها را به‌صورت محلی در زمینه‌های پژوهشی تعریف کرد که هم نگاه جهانی و هم نگاه محلی را داشته باشد.

آنا: درباره برنامه‌های علمی مصوب طرح پایش برای دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان رضوی توضیح دهید.

سعیدی‌مفرد: برای دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان رضوی در خرداد ۱۳۹۸ دو برنامه علمی تعریف شد، یک برنامه علمی «حاشیه‌نشینی» بوده که مسئولیت آن با بنده است و برنامه علمی صنایع گوگرد که «دکتر فاطمه فراش بامحرم» از استادان گروه رشته شیمی مسئولیت مدیریت آن را بر عهده دارد. هر دو این برنامه‌های علمی زیر نظر دبیرخانه پایش استان با مدیریت «دکتر خیاط مقدم» معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد و رئیس دبیرخانه برنامه علمی دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان رضوی انجام می‌شود.

آنا: مأموریت برنامه علمی حاشیه‌نشینی را تشریح کنید.

سعیدی‌مفرد: حاشیه‌نشینی به عنوان یک ابرچالش، مسئله‌ای چندبعدی و همه‌جانبه است که مستلزم نگاهی جامعه‌نگر و عملگراست. تشخیص درست مسئله باید از همان مرحله مسئله‌یابی اتفاق بیفتد. متاسفانه در خیلی از موضوعات پایان‌نامه‌های دانشگاهی، تشخیص مسئله به‌درستی انجام نمی‌شود. کاری که در طرح پایش دانشگاه و در برنامه علمی حاشیه‌نشینی شهر مقدس مشهد انجام می‌شود، این است که این مسائل و چالش‌ها را از دل بسترهای موجود اجتماعی و اقتصادی و فضایی و نیازهای سازمان‌ها و ارگان‌هایی که متولی این امور و با آن درگیر هستند با نگاه منطقه‌ای و ویژگی‌های شهر مشهد گردآوری شوند؛ زیرا معضل حاشیه‌نشینی مربوط به یک حوزه دانشی خاص، یک گروه خاص یا یک رشته خاص نیست، تقریباً هر آنچه که با زندگی و محیط زندگی انسان مرتبط می‌شود، می‌تواند تحت تأثیر حاشیه‌نشینی قرار بگیرد.

آنا: برای اینکه حاشیه‌نشینی را برجسته کنید چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

سعیدی‌مفرد: در جلسات مختلف کمیته علمی و شوراهای دانشی‌ علاوه بر همکاران هیئت علمی از رشته‌های علمی مرتبط با موضوع، مدیران و مسئولان شهری، (مشهد)، استان و حتی تهران حضور دارند و جلساتی با متخصصان و خبرگان در حوزه‌های مختلف مانند سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد، کمیته مناطق کم برخوردار شورای اسلامی شهر مشهد، استانداری خراسان رضوی و برخی از اعضای هیئت مدیره شرکت ملی بازآفرینی ایران برگزار شده است.

در جلسات متعدد سعی شد مسائل مربوط به حاشیه شهر مقدس مشهد از دیدگاه نگرش سیستمی و از دریچه نگاه سازمان‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر احصا شود، از طرفی دیگر مطالعات نظری و فراتحلیل‌های گسترده صورت گرفت و تحلیل محتوا و فراتحلیل پژوهش‌هایی در داخل و خارج از کشور هم انجام شد و در نهایت در برنامه علمی حاشیه‌نشینی به تعریف هشت حوزه کلان و چالش‌های هشتگانه؛ «کالبدی زیرساختی»، «اجتماعی فرهنگی»، «سلامت»، «اقتصاد»، «محیط زیست»، «سیاسی امنیتی»، «حقوقی قضایی» و «مدیریتی» رسیدیم.

آنا: محورهای هشت حوزه را توضیح می‌دهید؟

سعیدی‌مفرد: در حوزه کالبدی زیرساختی چالش آشفتگی و ناکارآمدی فضایی در نواحی حاشیه‌نشین احصا و گردآوری شد، نظام موضوعات این چالش به‌طور کامل تصویب شده و از اواخر اسفند ۹۹ روی سامانه پژوهشیار بارگذاری شده و به بهره‌برداری رسیده است و خوشبختانه با استقبال خوبی هم مواجه شد و حدود ۱۰۰ نفر از استادان واحدهای مختلف و دانشجویان از زمینه‌های پژوهشی این چالش، موضوعات پایان‌نامه و رساله‌های دکتری را انتخاب کرده‌اند که چند موردشان به مرحله دفاع رسیده است؛ اما هنوز پایان‌نامه‌ای که دفاع شده باشد، نداشته‌ایم.

لازم به ذکر است موضوعات مورد بحث در این چالش بسیار جامع دیده شده به‌گونه‌ای که تقریباً برای همه چهار گروه علمی، یعنی گروه علوم انسانی و اجتماعی، گروه هنر و معماری، گروه فنی و مهندسی و گروه کشاورزی زمینه پژوهشی ذیل این چالش تعریف شده است.

چالش دوم در حوزه اجتماعی فرهنگی است که نابسامانی‌های حوزه اجتماعی فرهنگی حاشیه‌نشینی شهر مقدس مشهد به بحث گذاشته شده و نظام موضوعات این چالش در شوراهای دانشی این برنامه در دست تدوین است.

چالش سوم در حوزه سلامت و بهداشت است، ضعف در بهداشت و سلامت نواحی حاشیه‌نشین محور بوده و سعی شده علاوه بر بهداشت و سلامت به موضوعات روز سلامت جهانی یعنی بحث همه‌گیری کرونا و ... پرداخته شود.

چالش چهارم حوزه محیط‌زیست است که محور کار ضعف در مدیریت محیط‌زیست بوده و به مدیریت پسماند، مدیریت پساب و فاضلاب و ملاحظات اکولوژیک پرداخته شده است.

چالش پنجم حوزه اقتصاد است، مباحث مربوط به توسعه‌نیافتگی و پویانبودن نیروهای مولد اقتصادی به عنوان چالش در این حوزه تعریف شده است.

چالش ششم حوزه حقوقی قضائی است که خلأ و ناکارآمدی قوانین و مقررات را مرتبط با موضوع حاشیه‌نشینی به بحث گذاشته‌ است.

حوزه هفتم سیاسی امنیتی است؛ محور در این حوزه ناپایداری سیاسی امنیتی بوده که در نواحی حاشیه‌نشین در حقیقت یکی از مهم‌ترین چالش‌های حاشیه‌نشینی به‌ویژه برای کلانشهر مشهد است، آن هم به‌دلیل همجواری با کشورهای افغانستان و برخی استان‌های محروم مانند سیستان و بلوچستان و ... و سیل عظیم مهاجرت اتباع خارجی، افاغنه و ... که از گذشته شاهدش بوده و هستیم و همه مباحثی که درباره ناپایداری‌های سیاسی و امنیتی در نواحی حاشیه‌نشین شاهد هستیم.

در نهایت حوزه هشتم، حوزه نهادی مدیریتی که در آن ناکارآمدی مدیریتی و ضعف ساختاری نواحی حاشیه‌نشین به بحث گذاشته شده است. اینها هر کدامش باز به‌طور مفصل موضوعات قابل بحث و بررسی دارد.

آنا: نظام موضوعات با این چالش‌ها متفاوت است؟

سعیدی‌مفرد: نظام موضوعات ذیل هر کدام از این چالش‌ها تعریف می‌شود، مثلاً در مورد چالش نخست، نظام موضوعات کامل تدوین شده و در سامانه پژوهشیار به بهره‌برداری رسیده اما نظام موضوعات هفت چالش دیگر در دست تهیه، تدوین، تصویب و بررسی است و امیدوار هستیم تا پایان سال جاری همه چالش‌ها و نظام موضوعات آنها در سامانه پژوهشیار نمایه و قابل بهره‌برداری باشد.

آنا: چه نظام موضوعاتی را در چالش‌های هشتگانه تدوین کرده‌اید؟

سعیدی‌مفرد: نظام موضوعات هر هشت چالش تدوین شده است؛ اما از آنجایی که کمیته ارزیابی و نظارت دبیرخانه پایش آزاد سازمان مرکزی معمولاً ماهی یک بار برگزار می‌شود، در نوبت هستیم تا نظام موضوعاتمان بررسی و تأیید شود.

آنا: میزان استقبال استادان و دانشجویان برای اخذ پروپوزال چقدر بوده است؟

سعیدی‌مفرد: استقبال خوبی را حداقل میان همکاران و دانشجویان واحد مشهد و سایر واحدهای دانشگاهی مانند تهران و اصفهان شاهد هستیم. با وجود اینکه کمتر از دو ماه است که این برنامه روی سامانه پژوهشیار قرار گرفته، نشان می‌دهد که به یک استقبال نسبی رسیده‌ایم و با توجه به اینکه برای چالش نخست ۳۰۵ زمینه پژوهشی تعریف شده، انتخاب ۱۰۰ استاد و دانشجو حاکی از آن بوده که مورد استقبال قرار گرفته است؛ اما باید این موضوع را قبول کنیم که هنوز خیلی زود است که بخواهیم استقبال را ارزیابی کنیم؛ زیرا این برنامه به‌تازگی روی سامانه قرار گرفته است.

آنا: در مورد تفاهم‌نامه‌هایی که با صنایع یا سازمان‌ها و نهادها در راستای برنامه علمی دانشگاه آزاد اسلامی خراسان‌رضوی امضا کرده‌اید، توضیح دهید.

سعیدی‌مفرد: فقط مذاکراتی با برخی ارگان‌ها مانند شهرداری مشهد، استانداری خراسان رضوی و سازمان بازآفرینی شهری انجام شده است و تفاهم‌نامه‌ای نداشته‌ایم. با توجه به اینکه در جلسات متعدد کمیته علمی‌ این برنامه، نمایندگان سازمان‌ها حضور دارند و با موضوع پایش کاملاً آشنا هستند، انعقاد قرارداد و تفاهم‌نامه همکاری در دست برنامه‌ریزی بوده و در برنامه‌های میان‌مدت‌ دانشگاه تعریف شده است.

یک مورد هم طرح پژوهشی درباره عدالت فضایی در مناطق حاشیه‌نشین کار شده و به‌طور خاص از آنجایی که این مناطق در رشته‌های مختلف قابل طرح است، بعضی از همکاران در رشته‌های دیگر نیز طرح پژوهشی با شهرداری یا استانداری داشته‌اند.

آنا: به‌منظور ایجاد گفتمان مشترک میان دانشجویان و استادان برای حل چالش‌های احصاشده در این زمینه فعالیتی در دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی صورت گرفته است؟

سعیدی‌مفرد: در شرایط فعلی به دلیل محدودیت‌هایی که همه‌گیری کرونا ایجاد کرده و غیرحضوری شدن دانشگاه همه چیز به سمت شبکه‌های اجتماعی سوق داده شده است. در برنامه علمی حاشیه‌نشینی گروه‌های علمی در بستر فضای مجازی تشکیل شده که موضوعات با نمایندگان گروه‌ها به اشتراک گذاشته و از طریق آنها به دانشجویان اعلام می‌شود و فعلا صرفاً از طریق شبکه‌های اجتماعی موضوعات پیگیری می‌شود.

انتهای پیام/۴۱۱۷/۴۰۶۲/