سوء‌استفاده امنیتی - اقتصادی اسرائیل از بی‌ثباتی در قفقاز جنوبی

گروه جهان خبرگزاری آنا- محمد جعفری؛ نیکلائوس دیاکیدیس که دانش‌آموخته مطالعات پیشرفته در رشته امنیت اروپا و بین‌الملل از دانشگاه ژنو است و سال‌ها به‌عنوان محقق امور امنیتی مشغول به کار بوده، در مصاحبه با آنا اظهار کرد که پیروزی آذربایجان در جنگ ۶‌ هفته‌ای سپتامبر- نوامبر ۲۰۲۰ تعجب‌آور نبود زیرا باکو در طول سه دهه گذشته در ایجاد روابط مستحکم سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی با ترکیه، گرجستان، اسرائیل، ایالات‌متحده، چین، آلمان و ایتالیا موفق شد اما ارمنستان با اتکا به روابط نوسازی نشده‌اش با روسیه تنها تلاش می‌کرد تا از نفوذ ارمنی‌های ساکن خارج (که عمدتاً در ایالات‌متحده آمریکا فعال هستند) استفاده ببرد.

متن کامل مصاحبه دیاکیدیس به شرح ذیل است:

آنا: عوامل اصلی دخیل در برتری یافتن باکو نسبت به ایروان را در چه می‌بینید؟

دیاکیدیس: به عقیده من باید منطقی به این موضوع نگاه کنیم. از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی که ارمنستان توانست بخش بزرگی از قره‌باغ کوهستانی را تصرف کند به بعد در مدت حدود ۳۰ سال، باکو شروع به ایجاد روابط مستحکم سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی با ترکیه، گرجستان، اسرائیل، ایالات‌متحده، چین، آلمان و ایتالیا کرد درحالی‌که ایروان چندان توجهی به این موضوع نداشت. در حالی که ارمنستان از پروژه‌های زیرساختی منطقه‌ای (مانند کریدور گاز جنوبی و راه‌آهن باکو-تفلیس-کارس) خارج شده بود، آذربایجان موفق شد به یک حلقه اساسی در تلاش اتحادیه اروپا برای افزایش امنیت انرژی تبدیل شود. در همان زمان، آذربایجان فرصت شرکت در ابتکار کمربند و راه چین را از دست نداد. در تاریخ ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱، اولین قطار باری از جیائوژو (در استان شاندونگ چین) با یک‌صد محموله باری به باکو عزیمت کرد. بعلاوه، آذربایجان در عادی‌سازی روابط خود با ترکمنستان و دستیابی به توافق درزمینهٔ توسعه میدان نفتی داستلوگ نیز موفق عمل کرد.

آنا: در حوزه نظامی هم این رویکرد در باکو و ایروان وجود داشت؟

دیاکیدیس: در حوزه نظامی، آذربایجان برای تقویت توانایی‌های ملی نظامی - صنعتی خود سرمایه‌گذاری کرد. به‌ویژه، همکاری آذربایجان با اسرائیل برای باکو اهمیت حیاتی یافت. هم‌اکنون باکو در حال استفاده از فن‌آوری‌های خوبی است؛ در مقابل اسرائیل (که حدود ۶۰ درصد از واردات اسلحه آذربایجان را تأمین می‌کند) سود خوبی می‌برد و نیز از خاک آذربایجان به‌عنوان پایگاه عملیاتی برای جمع‌آوری اطلاعات و انجام عملیات مخفیانه علیه ایران استفاده می‌کند. نهادهای شرکتی تحت کنترل دولت اسرائیل (به‌عنوان‌مثال صنایع هوافضای اسرائیل) و نهادهای خصوصی (مثلاً البیت) عمیقاً در صنعت اسلحه‌سازی آذربایجان نقش دارند و به آن پایبند هستند.

 هرگونه دخالت روسیه در جنگ به نفع ارمنستان باکو و آنکارا  را به حوزه نفوذ واشنگتن نزدیک‌تر می‌کرد

به‌عنوان یک نمونه واضح برای اثبات ادعای فوق می‌توان استفاده آذربایجان از سیستم «اوربیتر کلیوترینگ-۱» علیه مواضع ارمنستان را یادآوری کرد. در هفتم ژوئیه ۲۰۱۷، زمانی که پرسنل اسرائیلی شرکت Aeronautics (در آن زمان، یک شرکت خصوصی بود امروزه، بخشی از مجتمع ملی رافائل است) سلاح اوربیتر را برای حمله و زخمی کردن دو سرباز ارمنی به کار گرفتند.

آنا: ارمنستان چه تمهیداتی برای آمادگی برخورد با آذربایجان انجام داد؟

دیاکیدیس: ارمنستان به عضویت خود در سازمان پیمان امنیت جمعی، واردات تسلیحات روسی و ۳ هزار نظامی روس که در شهر گیومری مستقر هستند اعتماد کرد. شکست در قره‌باغ کوهستانی برای ارمنستان که نتوانسته بود نیروهای مسلح خود را مدرن کند و ازنظر دیپلماتیک هم اوضاع خوبی نداشت، اجتناب‌ناپذیر بود. فقط مشارکت فعال (در میدان جنگ) نیروهای روسی می‌توانست روند جنگ را به نفع ارمنستان برگرداند.

آنا: اگر روسیه به نفع ارمنستان وارد جنگ می‌شد چه تبعاتی در برداشت؟

دیاکیدیس: به‌هرحال، دخالت روسیه در جنگ به نفع ارمنستان می‌توانست مخاطرات جدی در بر داشته باشد. روسیه و آذربایجان (عملاً) در حالت جنگی قرار می‌گرفتند و واشنگتن آشکارتر به کمک باکو می‌شتافت. علاوه بر این، جنگنده‌های اف-۱۶ ترکیه در باکو مستقر بودند و در صورت حمله روسیه آماده دفاع از آذربایجان بودند. آذربایجان (دارای ذخایر نفت و گاز طبیعی و دسترسی به دریای خزر) ازنظر سیاسی و اقتصادی از ارمنستان (کشوری که محصور در خشکی است) از اهمیت بیشتری برخوردار است. کرملین مایل به درگیری نظامی با آذربایجان (و ترکیه) نبود که قابل‌درک هم هست. هرگونه دخالت در جنگ به نفع ارمنستان، باکو (و آنکارا) را به حوزه نفوذ واشنگتن نزدیک‌تر می‌کرد.

بیشتر بخوانید:

زیاده‌طلبی‌های باکو در شمال ایران چه مختصاتی دارد؟ تهدید علی‌اف به استفاده از زور برای سیطره بر جنوب ارمنستان

ترکیه خط‌شکن ساده‌لوح توسعه‌طلبی ناتو: ترکیه با امید احیای امپراتوری عثمانی به بازیچه ناتو بدل شده است/ استفاده ابزاری بروکسل از آنکارا برای نفوذ در غرب آسیا و قفقاز

بنابراین، با عدم درگیر شدن نظامی روسیه به نفع ارمنستان، نتیجه (یعنی پیروزی گسترده آذربایجان) از قبل محقق شده بود.

عدم تمایل روسیه به نبرد در کنار نیروهای ارمنی علیه آذربایجان تنها گزینه واقع‌بینانه در دسترس سیاست‌گذاران روسیه بود (به‌ویژه با توجه به اینکه درگیری به آرتساخ محدود بود و سرزمین اصلی ارمنستان نیز تا حد زیادی تحت تأثیر این جنگ قرار نداشت). طرفداری در میدان جنگ از ارمنستان و اهدای باکو به‌عنوان یک بشقاب نقره‌ای باارزش به ایالات‌متحده هرگز گزینه روسیه نبود.

آنچه از اهمیت زیادی برخوردار است، توازن در برابر نفوذ اسرائیل و آمریکا در آذربایجان و جلوگیری از ایجاد روابط نزدیک بین ترکیه، ایالات‌متحده و اسرائیل است

شکست ارمنستان در رقابت با آذربایجان یک جلوه کلاسیک از رشد ناهمگون قدرت است. ارمنستان در دفاع از وضعیت موجود راکد و بی‌حرکت ماند، درحالی‌که آذربایجان در سیاست خارجی و تلاش‌های دیپلماتیک خود موفق بود و اصلاحات اقتصادی و نظامی موفق را در دستور کار قرار داد. منفعت این سیاست شش ماه پیش برای باکو محقق شد.

آنا: آیا ارمنستان راه چاره دیگری داشت؟

دیاکیدیس: درسی که از ناکامی می‌توان آموخت این است که پایبندی به وضعیت موجود، بی‌تحرک ماندن و حرکت روی آب‌های تیره سیاست بین‌الملل وقتی کنترل هواپیما بر روی خلبان اتوماتیک است، یک دوره فاجعه‌بار است که نمی‌تواند به‌خوبی پایان یابد. در سیاست خارجی، یک کشور باید فعال باشد. شما باید ابتکار عمل را به دست بگیرید و اوضاع را رهبری کنید. نباید به‌طور دائمی از خود دفاع کنید و نسبت به ابتکارات مخالف خود واکنش نشان دهید.

آنا: به‌هرحال دیدیم که اسرائیل از باکو حمایت تسلیحاتی و اطلاعاتی کرد. این موضوع چه عواقبی برای صلح و ثبات منطقه قفقاز در بر خواهد داشت؟

دیاکیدیس: این سؤال باید مطرح شود که عواقب حضور اسرائیل در منطقه برای ایران چیست؟ اسرائیل و ایالات‌متحده پا به گرجستان، آذربایجان و قزاقستان گذاشته‌اند. چین هنوز از ذهنیت خویشتن‌داری خود دور نشده و ادعای نقش یک قهرمان در سیاست‌های جهانی را ندارد. روسیه هم به نظر می‌رسد در حال از دست دادن میدان در قفقاز است.

آنا: اوضاع داخلی ارمنستان چگونه است؟ آیا تغییر جدی در راه است؟

دیاکیدیس: انقلاب رنگی در ارمنستان و همسویی بخشی از ساختار سیاسی در ارمنستان با غرب را نمی‌توان منتفی دانست. البته تغییرات جدی در این کشور کار ساده‌ای نیست زیرا سربازان روسی در پایگاه گیومری مستقر هستند. هنوز هم، همان‌طور که سه سال پیش شاهد آن بودیم (با سرنگونی سرژ سرکیسیان نخست‌وزیر سابق ارمنستان)، این سناریو غیرممکن نیست. امکان دارد (پس از به رسمیت شناختن نمادین نسل‌کشی ارامنه توسط جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا) ایالات‌متحده با استفاده از لابی آمریکایی-ارمنی، نیروهای سیاسی سنتی ارمنستان را زیر پا بگذارد و خود را راهکاری صادق معرفی کند و سپس مردم ارمنستان را با وعده‌های اقتصادی بفریبد و یک میانجیگری با حسن نیتی ظاهری در مورد قره‌باغ کوهستانی در برنامه خود قرار دهد.

توجه داشته باشید که باقی ماندن ارمنستان در اردوگاه روسیه مهم است. آنچه حتی از اهمیت بیشتری برخوردار است، توازن در برابر نفوذ اسرائیل و آمریکا در آذربایجان (با به دست آوردن قلب و ذهن آذری‌ها) و جلوگیری از ایجاد روابط نزدیک بین ترکیه و ایالات‌متحده و اسرائیل است.

اگر ترکیه به‌طور کامل با اسرائیل و ایالات‌متحده همسو شود (در چارچوب آنچه من آن را معامله بزرگ آناتولی نامیدم)، توازن قدرت منطقه‌ای از بین می‌رود و جمهوری اسلامی در شرایط سختی قرار خواهد گرفت.

انتهای پیام/۴۱۵۵/