در «اینستاگرام» تماشاچی‌ هستیم و در «کلاب هاوس» پا به‌توپ می‌شویم

به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، حدود یک ماه است که «کلاب هاوس»(Club House)  به یکی از اپلیکیشن‌های محبوب کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده است. به نحوی‌که بسیاری از چهره‌های مشهور در حوزه‌های مختلف از جمله تعدادی از وزرا و مدیران کلان دولتی نیز از مشتریان پرو پاقرص آن شده‌اند.

«کلاب هاوس» در آوریل سال ۲۰۲۰ و در بحبوحه شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های اجتماعی ناشی از آن راه‌اندازی شد. در روزهایی که افراد بیشتری دورکار یا در قرنطینه قرار می‌گرفتند. این شبکه یک ماه بعد در ماه مه‌ توانست ۱۰ میلیون دلار سرمایه اولیه و خرید ۲ میلیون دلاری سهام موجود از شرکت خطرپذیر اندریسن هورویتس محبوبیت قابل توجهی پیدا کند و براساس اطلاعاتی که در بخش ویکی‌پدیای این شبکه اجتماعی دیده می‌شود، از دسامبر سال ۲۰۲۰، این برنامه۶۰۰ هزار کاربر ثبت شده داشت که فقط با دعوتنامه برای کاربران سیستم عامل ios در دسترس بود.

در این پلتفرم افراد می‌توانند به طور زنده با یکدیگر صحبت کنند و نظرات خود را به اشتراک بگذارند. در این اپلیکیشن بر خلاف سایر شبکه‌های اجتماعی، کاربران تنها می‌توانند از صوت برای برقراری ارتباط استفاده  کنند

در همین ارتباط در گفت‌وگو با محمد لسانی پژوهشگر حوزه ارتباطات و رسانه به بررسی کارکردهای این اپلیکیشن ارتباطی و پیامدهای مثبت و منفی استفاده روزافزون از آن پرداخته‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

آنا: تفاوت «کلاب هاوس» با سایر شبکه‌های اجتماعی که در سال‌های اخیر رواج پیدا کرده‌اند چیست؟ چه مزیت هایی نسبت به آنها دارد که این اقبال را به دنبال داشته است؟

لسانی: اصولاً دو ویژگی همزمان باعث شده تا شاهد ایجاد یک «ابررسانه میکرومدیا» باشیم. «میکرو مدیا» همان رسانه‌های خرد هستند که در مقابل سانه‌های عریض و طویل سنتی با ده‌ها هزار کارمند تعریف می‌شوند.

اولین ویژگی، «بی‌واسطگی» است.پیش از این و در اغلب رسانه‌های ارتباطی نوین، واسطه‌ای بین ایجاد کننده پیام و مخاطب وجود داشت؛ مثلاً در توییتر، «متن» واسطه است. ما متن افراد را می‌خوانیم و گویا با افراد در ارتباط هستیم. در پیام‌رسان‌ها هم همین‌گونه است. این بی‌واسطگی در «کلاب هاوس» باعث برقراری ارتباط فردبه‌فرد و فرد با گروه می‌شود.

 اما از نگاه من، ویژگی دوم یعنی «رویارویی» مهم‌تر است. پیش از این، اینستاگرام با قابلیت لایو گذاشتن، امکان رویارویی را فراهم کرده بود. اما این قابلیت، تفاوت عمده‌ای با  گفتگوهای «کلاب هاوس» دارد. می‌توان گفت که لایو اینستاگرام مثل یک استادیوم فوتبال است؛ یعنی در اینستاگرام دو نفر صحبت می‌کردند و سایرین تماشاگر بودند. اینستاگرام رسانه تماشاچی‌بودن است، اما «کلاب هاوس» رسانه پا به‌توپ شدن است. تفاوت عمده این رسانه با رسانه‌های معمول مثل توئیتر و اینستاگرام همین نقش‌آفرینی مستقیم است  بنابر این «کلاب هاوس» یک‌گونه‌ رسانه‌ای جدید را ایجاد و تقویت کرد.

آنا: این اقبال تا چه اندازه واقعی و تا چه حد ناشی از تبلیغات و فضای رسانه‌ای است؟

لسانی: «کلاب هاوس» فعلاً ظرفیت‌های بالفعل چندانی ندارد؛ یعنی بیشتر سهم تبلیغ، ترویج و توسعه اجتماعی این نرم‌افزار بالاست. با این حال به‌نظر می‌رسد در روند به روزرسانی، ظرفیت بالقوه بالایی داشته باشد اگر  بتواند دسته‌بندی، طبقه‌بندی و تنوع محتوایی ایجاد کند، امکان چینش تعداد مخاطبان هر اتاق را داشته باشد، اجازه پین‌کردن و سرلوحه قراردادن مرامنامه‌ هر اتاق را بدهد، به سخنرانان اجازه ارسال لینک و سند پیوست بدهد و... این‌ها ظرفیت‌های بالقوه‌ قابل‌توجهی است که می‌تواند برای «کلاب هاوس» یک بازار جدید ایجاد کند.

آنا: حضور مدیران و وزرای دولت فعلی در «کلاب هاوس» را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

لسانی: ما در سطح مدیریت دولتی و سیاسی خودمان شاهد یک روند پناه بردن به «کلاب هاوس» داشتیم. این پناه‌بردن چند دلیل داشت؛ اولین عامل به تضعیف پیوند اجتماعی آنها با بدنه مردم بازمی‌گردد. خیلی وقت بود که پیوند اجتماعی دولتی‌ها با مردم گسسته شده بود. شاید نیاز بود که یک ویترین و یا تصویر جدید از هم‌گرایی آنها با اجتماع ساخته شده و یا حداقل از واگرایی بیش‌از اندازه دولتی‌ها با اجتماع جلوگیری شود. نکته دوم، برچسب زدن است. یعنی مدیرانی که به «کلاب هاوس» پیوسته‌اند این پیام را به جامعه صادر می‌کنند که ببینید ما خودمان از این ابزار استفاده  می کنیم پس اگر فیلتر شود کار ما نیست و کار دیگران  است! یعنی انگ مقابله با آزادی رسانه را به مخالفان خود می‌زنند.

عامل سوم هم که در ادامه این برچسب‌زنی است، سوءاستفاده و تبلیغات سیاسی از این ماجراست. با توجه به این که در آستانه برگزاری انتخابات هستیم، این موضوع بیشتر معنا پیدا می‌کند و در پرتو آن  بحث فیلترینگ و آزادی‌های رسانه‌ای و اجتماعی برجسته می‌شود.

اغلب دولت‌مردان و یا فعالان سیاسی که در «کلاب هاوس» فعال هستند، می‌توانستند در بسیاری از رسانه‌های دیگر از جمله صداوسیما، اینستاگرام، توئیتر، روبیکا و ... هم فعال باشند. حداقل اینستاگرام که این ظرفیت را به آنها می‌داد اما نتوانستند در روند ارتباط‌گرفتن با بدنه جامعه از آن بهره لازم را ببرند. پس حضور آنها در «کلاب هاوس» تا حد زیادی تبلیغاتی و سیاسی است.

آنا: با توجه به ویژگی‌های «کلاب هاوس» (این‌که برخلاف متن یا فیلم امکان اصلاح و حذف ندارد) آیا می‌توان این نرم افزار را گام دیگری در مسیر فرورریختن مرز قلمرو خصوصی کاربران دانست؟

لسانی:  به دو شکل می‌توان با این پرسش مواجه شد؛ این‌که  داشتن امکان ویرایش و حذف را عامل محدودیت کاربر بدانیم و یا این‌که اظهارنظر بدون روتوش را یک واقع‌گرایی در نظر بگیریم. نداشتن امکان اصلاح و ویرایش باعث می‌شود که حساسیت ارسال پیام فرستندگان پیام در بین فرستندگان افزایش پیدا کند. به این ترتیب به کلام، استدلال و  جنس مخاطبان خود توجه بیشتری می‌کنند و  همین به پیامشان ارزش می‌دهد.

آنا: پیامدهای منفی استفاده مشاهیر از این نرم افزار چیست؟

لسانی: «کلاب هاوس» برای نخبگان یک رسانه کارکردگرا است، در حالی‌که برای مخاطبان ویژگی واگرا و کژکارکرد آن بیشتر است؛ یعنی مخاطبان به دلایلی همچون فخرفروشی و برتری ظاهری سخنرانان وارد فضای گفت و گو نمی‌شوند.  

یکی از  نکات منفی دیگر، زمان‌بر بودن این اپلیکیشن است. افرادی که جزء کنشگران اجتماعی یا سیاسی هستند، وقتی وارد این اپلیکیشن می‌شوند اتاق‌های مختلف آن‌ها را دعوت می‌کنند، از آن‌ها قول می‌گیرند و همین باعث می‌شود که بازه زمانی بالایی ببرد.

 نکته بعدی، تخلیه اطلاعاتی و ابعاد امنیتی این نرم‌افزار است که با توجه به سوالاتی که مطرح می‌شود و گفتگوهایی که ظاهری صمیمانه دارد می‌تواند پوششی برای تخلیه اطلاعاتی شود.

در نهایت باید به ایجاد فضایی دور از بدنه اجتماع اشاره کنم. افراد بعد از مدتی که در اتاق‌های «کلاب هاوس» حضور پیدا می‌کنند، عموماً  نظرات سیاست‌زده و دور از واقعیت اجتماع را پیش روی خود می‌بینند. فراموش نکنیم که فضای «کلاب هاوس» به شدت نخبگانی است و عملاً بدنه اجتماع در این نرم‌افزار حضور پررنگی ندارد. این فضا به سخنرانان و افراد حاضر در این نرم ‌افزار برداشتی غلط از اجتماع می‌دهد.

درباره مزیت‌ها و پیامدهای مثبت به همان دو عامل رویارویی و بی واسطگی که در ابتدا مطرح کردم بسنده می کنم. یکی دیگر از مزیت‌های مزیت‌های اصلی این اپلیکیشن نگرش چند وجهی افراد به پدیده هاست  وقتی کاربران  به یک مسئله از جوانب مختلف نگاه می‌کنند ابعاد مختلف آن واکاوی می‌شود و به‌مرور گاه چندوجهی در کاربران وفادار این اپلیکیشن اتفاق می‌افتد.

آنا: آیا «کلاب هاوس» یک پدیده موقتی و تاریخ مصرف‌دار (مثلاً تا پایان انتخابات ) است یا مثل تلگرام،  واتس‌اپ و... ماندگاری بیشتری در میان کاربران ایرانی دارد؟

لسانی: قابلیت‌های فعلی کلاب هاوس به ما می‌گوید یک نرم‌افزار موقتی است، اما با بروزرسانی و جذابیت‌هایی که می‌توان در آن  تعبیه کرد می‌تواند یکی از بهترین نرم‌افزارهای گفتگو و تعامل اجتماعی لقب بگیرد. بااین‌حال از نظر من این نرم‌افزار در شکل فعلی خود امکان ویژه‌ای ندارد که بتوان گفت یک استارتاپ ایرانی از طراحی آن ناتوان است. اگر دستگاه‌های متولی سرمایه‌گذاری مناسبی انجام دهند، می‌توانیم یک نرم‌افزار خوب ملی  با همین قابلیت‌ها و کاربردها داشته باشیم.

 انتهای پیام/۴۱۰۴/