در چه شرایطی می‌توان اعاده حیثیت کرد؟

به گزارش خبرنگار حقوقی و قضایی خبرگزاری آنا،‌ شما هم این اصطلاح را زیاد شنیده‌اید. مثلاً شخصی به دیگری می‌گوید «دزد» و شخصی که مورد اتهام واقع‌شده است می‌گوید علیه تو شکایت می‌کنم و یا می‌گوید اعاده حیثیت می‌کنم. ولی آیا همیشه این‌گونه است؟ یعنی می‌توان برای هر توهینی شکایت مطرح کرد؟ در این مقاله این اصطلاح را برایتان کامل توضیح می‌دهیم.

اعاده حیثیت یکی از اصطلاحاتی است که در قانون اساسی و همچنین دو قانون مهم کیفری یعنی قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری به‌کاررفته است. این اصطلاح دارای دو معنا است که در این نوشتار به بررسی هردوی آن‌ها خواهیم پرداخت.

اصطلاح اعاده حیثیت در قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری به‌کاررفته است که در هر یک از این دو قانون نیز معنای خاصی دارد. این دو معنا عبارت است از:

همین‌که شخصی در معرض اتهامی قرار می‌گیرد، آبرو و اعتبار اجتماعی او نیز به خطر میافتد. بازگرداندن آبروی ازدست‌رفته به‌ویژه در جوامع کوچک (که در آن اکثر مردم یکدیگر را می‌شناسند) مستلزم گذشت زمان طولانی و تحمل مهروموم‌ها رنج و دشواری است. بنابراین برای حفظ حقوق یکایک شهروندان لازم است طرح هرگونه ادعایی علیه اشخاص مبتنی برجهات قانونی و دلایل کافی باشد تا اعتبار هیچ شهروندی بی‌جهت خدشه‌دار نشود.

پس از شروع به رسیدگی قضایی نیز لازم است حداکثر احتیاط به کار گرفته شود تا براثر غرض‌ورزی شاکی یا تبانی شهود یا اشتباه قاضی، افراد بی‌گناه محکوم‌به مجازات نشوند و درصورتی‌که پس از رسیدگی قضایی معلوم شود که انتساب اتهام به متهم صحیح نبوده، ضرورت دارد که علاوه بر صدور حکم برائت متهم، لطمه‌ای که بر حیثیت اجتماعی او واردشده، به نحو مناسبی جبران شود.

اصل ۱۷۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با توجه به اهمیت این موضوع تأکید کرده است: «هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به‌وسیله دولت جبران می‌شود و درهرحال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد.»

ماده ۱۰ قانون مسئولیت مدنی نیز برای تحقق این مهم، مقرر کرده است: «کسی که به حیثیت و اعتبارات شخصی یا خانوادگی او لطمه وارد شود، می‌تواند از کسی که لطمه وارد آورده است، جبران زیان مادی و معنوی خود را بخواهد. هرگاه اهمیت زیان و نوع تقصیر ایجاب نماید دادگاه می‌تواند در صورت اثبات تقصیر علاوه بر صدور حکم به خسارت مالی حکم به رفع زیان از طریق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن نماید.»

قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۷۵) هم در مواد ۶۹۷ و ۶۹۸ هرگونه انتساب ناروای عمل مجرمانه به دیگران و حتی انتشار هر مطلب دروغی درباره‌ی دیگران را جرم شناخته و همچنین تأکید کرده که باید از شخصی که آبروی او براثر نسبت دادن غیرواقعی چنین اعمالی آسیب‌دیده است، «اعاده حیثیت» شود.

حال اگر انتساب اتهام به متهم مبتنی برجهات قانونی و دلایل کافی بوده و درنهایت منجر به محکومیت قطعی گردد، علاوه بر اجرای مجازات قانونی (مانند حبس، جزای نقدی، تازیانه، انفصال‌ازخدمت و…) شخص مجرم در صورت محکومیت به برخی از مجازات قانونی خاص که در ماده‌ی ۲۵ قانون مجازات اسلامی مورداشاره قرارگرفته است، به‌طور دائم یا تا مدت معینی از حقوق اجتماعی (یعنی حق اشتغال در برخی مشاغل و مناصب مهم) محروم می‌شود.

این محرومیت از حقوق اجتماعی در قالب «مجازات تبعی» صورت می‌گیرد که به‌طور جبری همراه با مجازات اصلی بر مجرم تحمیل می‌گردد. اما ازآنجاکه بنای قانون‌گذار بر بازگشت دوباره‌ی خطاکاران به آغوش جامعه است، بیشتر محرومیت‌های اجتماعی غیردائمی بوده و بسته به اهمیت جرم بین دو تا هفت سال متغیر است. پس از گذشت مدت مذکور، این محرومیت‌ها منتفی می‌شود و به تعبیر تبصره‌ی ۲ ماده‌ی ۲۶ ق.م.ا. از محکوم «اعاده‌ی حیثیت» می‌گردد؛ یعنی از سجل کیفری شخص محکوم پاک می‌شود و می‌توان ازآن‌پس برای او گواهی عدم سوءپیشینه صادر نمود.

به این صورت «اعاده حیثیت» در قوانین ما در دو معنا به‌کاررفته است: اعاده حیثیت در معنای اول، بدین مفهوم است که زیان‌های مادی و معنوی ناشی از نسبت دادن ناروای اتهام به اشخاص بی‌گناه، با شیوه‌هایی مانند اعلام عمومی در رسانه‌ها و پرداخت خسارت، جبران شود و مقصود از اعاده حیثیت در معنای دوم، رفع محرومیت از حقوق اجتماعی است که براثر ارتکاب جرم بر مجرم تحمیل‌شده است. نوع دوم از اعاده‌ی حیثیت با پاک شدن محکومیت کیفری از سجل کیفری صورت می‌پذیرد.

انتهای پیام/4159/