فاصله دانشگاه از کتاب به روایت آمار/ صندلی‌هایی که از کتابخانه‌ها غیب شدند!

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، هفته کتابخوانی را می‌توان یکی از مهم‌ترین رویدادها برای ترویج جامعه به‌سمت کتاب دانست؛ هفته‌ای که هرساله از 24 آبان‌ماه شروع می‌شود و طی آن ارگان‌های متولی برنامه‌های متنوعی را برای سوق دادن آحاد جامعه به‌سمت کتاب که اصلی‌ترین منبع برای انتقال فرهنگ، تاریخ، تجربیات و... از نسلی به نسل دیگر به‌شمار می‌رود را اجرایی می‌کنند. درکنار برنامه‌های این هفته که امسال به‌خاطر کرونا رنگ و بوی مجازی به خود گرفته، هستند محل‌هایی که همیشه بوی کتاب می‌دهند و انگار هر هفته برای آنها هفته کتابخوانی است. کتابخانه‌ها اصلی‌ترین مأمن برای کتابخوان‌ها به‌شمار می‌روند. مکان‌هایی هست که هرکدام بسته به شرایط جغرافیایی و بازدیدکنندگان کتاب‌های متفاوتی را برای عرضه در خود جای داده‌اند.

در این بین بالطبع کتابخانه‌های دانشگاهی همگی مرجع‌هایی برای پیدا کردن کتاب‌های علمی در حوزه‌های مختلف هستند و طبیعتا بازدیدکنندگان از آنها نیز عمدتا قشر دانشجو و استاد خواهد بود؛ کتابخانه‌هایی که عمدتا در فضای دانشگاهی بوده و نه‌تنها پذیرای دانشجویان همان دانشگاه هستند، بلکه از دانشجویان دیگر مراکز آکادمیک نیز میزبانی می‌کنند تا از این طریق بتوانند پل ارتباطی میان جامعه دانشگاهی کشور را شکل دهند. قطعا مسئولان چنین کتابخانه‌هایی از آثاری امانتداری می‌کنند که شاید از برخی‌هایشان تنها تعداد محدودی در کشور یا جهان وجود داشته باشد؛ موضوعی که نشان‌دهنده جایگاه فوق‌العاده آنها برای جامعه علمی کشور است.

هرچند تا اوایل دهه 90 آمار دقیقی از تعداد کتابخانه‌ها، کتاب‌های آنها، پرسنل، تعداد بازدیدکنندگان و... کتابخانه‌های دانشگاهی وجود نداشت، اما از سال 94 به بعد، سامانه آک (آمار کتابخانه‌ها) وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (وزارت علوم) تا حد زیادی وضعیت این حوزه را تغییر داد. حالا چشم‌انداز نسبتا روشنی از امکانات کشور در این زمینه وجود دارد؛ امکاناتی که بنا به اطلاعات ارائه‌شده توسط آک از سال تحصیلی 13۹۵-۱۳۹4 تاکنون، در پنج بخش مجموعه، نیروی انسانی، زیرساخت، اعتبارات و خدمات تقسیم‌بندی می‌شوند و کتابخانه‌های دانشگاهی در هر سال به‌نسبت همین مولفه‌ها مورد سنجش قرار می‌گیرند. سامانه آک کتابچه‌هایی را مختص هرسال تحصیلی از 94 تاکنون منتشر کرده که در ابتدای هر کتابچه نسبت هزینه‌کرد در کتابخانه‌های دانشگاهی منتشر شده است.

در کتابچه مربوط به سال تحصیلی 95-94 آمده که نسبت هزینه‌کرد منابع در 168 کتابخانه بیش از 57 میلیارد ریال بوده و این میزان در سال تحصیلی 97-96 برای 177 کتابخانه به بیش از 58 میلیارد ریال رسیده، اما در سال تحصیلی گذشته نسبت هزینه‌کرد برای 217 کتابخانه به بیش از 187 میلیارد ریال رسیده است، هرچند شاید رقم مربوط به نسبت هزینه‌کرد در سال گذشته به‌مراتب بیشتر از دو سال قبل‌تر باشد، اما باتوجه به رشد تعداد کتابخانه‌ها باید گفت درعمل تفاوت چندانی در این حوزه صورت نگرفته است.

کتابخانه‌های دانشگاهی برتر کشور را بشناسید

اواخر مهرماه بود که سامانه آک آمار مربوط به 203 کتابخانه زیر پوشش وزارت علوم را در پنج حوزه نیروی انسانی، زیرساخت، اعتبارات، مجموعه و خدمات منتشر کرد که براساس آن کتابخانه‌های برتر دانشگاهی اعلام شده است. طبق این اطلاعات در بخش مجموعه کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تامین منابع علمی دانشگاه تهران هم در حوزه کتاب چاپی و هم در بخش همه منابع جزء دانشگاه اول کشور قرار گرفته است. در بخش نیروی انسانی نیز این دانشگاه در حوزه اول بوه است. با این‌حال در حوزه زیرساخت کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز در بخش مساحت مخزن رتبه اول و دانشگاه صنعتی اصفهان در بخش مساحت تالار مطالعه جایگاه نخست را کسب کرده است. در حوزه اعتبارت اما شرایط متفاوتی وجود دارد، چراکه در بخش هزینه‌کرد برای منابع داخلی کتابخانه مرکزی دانشگاه رازی، در بخش هزینه‌کرد برای منابع خارجی کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت‌مدرس و در بخش هزینه‌کرد برای تحقیق و توسعه کتابخانه مرکزی دانشگاه الزهرا(س) دیده می‌شود. در حوزه خدمات نیز کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان برای بخش شمار امانت منابع به مراجعان و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برای بخش شمار امانت منابع به اعضا در رتبه‌های اول قرار گرفته است.

سرانه هر عضو در کتابخانه دانشگاهی در دو سال گذشته چقدر بود؟

در بخش مجموعه برای کتابخانه‌های دانشگاهی وضعیت سرانه به‌ازای هر عضو در حوزه کتاب چاپی 54.12 جلد، کتاب چاپی 96.6 عنوان، کتاب الکترونیکی 745.0 عنوان، نسخ خطی 0.047 عنوان، منابع دیداری و شنیداری 0.338 عنوان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد 0.338عنوان، رساله دکتری 0.085 عنوان، گزارش طرح پژوهشی 0.044 عنوان و درنهایت برای همه منابع 11.9 عنوان بوده است. اما در بخش نیروی انسانی سرانه کارکنان با رشته تحصیلی کتابداری به‌ازای هر عضو 0008.0 نفر، کارکنان با رشته‌های دیگر0007.0 نفر و همه کارکنان 0.0015 نفر بوده است. در حوزه زیرساخت نیز سرانه مساحت تالار مطالعه به‌ازای هر عضو 0.1138 مترمربع و صندلی برای مراجعان 0.0463 عدد بوده است. در حوزه اعتبارات نیز سرانه هزینه‌کرد برای خرید منابع خارجی به‌ازای هر عضو 67.120200 هزار ریال و هزینه‌کرد برای تحقیق و توسعه 157.46857 هزار ریال بوده است.

طبق اطلاعات آک در حوزه خدمات نیز سرانه شمار امانت منابع به مراجعه‌کنندگان به‌ازای هریک نفر عضو 53.2 جلد بوده است. سرانه کتاب چاپی در سال تحصیلی 97-96 به‌ازای هر عضو 68.12 جلد، کتاب چاپی16.7 عنوان، کتاب الکترونیکی 272.0 عنوان، نسخه خطی 0.031 جلد، نسخه خطی 0.063 عنوان، منابع دیداری و شنیداری 0.139 عنوان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد 0.637 عنوان، رساله دکتری 0.089 عنوان، گزارش طرح پژوهشی 041.0 عنوان و همه منابع 40.8 عنوان بوده است. در بخش نیروی انسانی نیز وضعیت سرانه کارکنان با رشته تحصیلی کتابداری برای هر عضو 0008.0 نفر، کارکنان با رشته‌های دیگر 0007.0 نفر و همه کارکنان 0015.0 نفر بود. وضعیت سرانه هر عضو کتابخانه دانشگاهی در حوزه مساحت مخزن 1139.0 مترمربع، مساحت تالار مطالعه 1078.0 مترمربع و صندلی برای مراجعه 0452.0 عدد بود. این میزان در حوزه اعتبارات در بخش هزینه‌کرد برای خرید منابع داخلی به 53.47 هزار ریال، هزینه‌کرد برای خرید منابع خارجی 659.34 هزار ریال و برای هزینه‌کرد برای تحقیق و توسعه به 794.8 هزار ریال رسیده بود. در حوزه خدمات در بخش شمار امانت منابع به مراجعان سرانه هر عضو7402 جلد بوده است.

صندلی‌هایی که از کتابخانه‌ها غیب شدند!

قطعا یکی از مولفه‌های مهم درباره هر کتابخانه‌ای بحث تعداد صندلی‌های آن است؛ صندلی‌هایی که می‌توانند ساعاتی امن را برای مطالعه مراجعه‌کنندگان به فضای کتابخانه‌ها رقم بزنند. اما نکته قابل‌تامل درباره این مولفه برای کتابخانه‌های دانشگاهی آن است که شاید بیشترین روند نزولی را طی چهارسال تحصیلی گذشته تجربه کرده و مشخص نیست چه عواملی در کاهش عجیب و غریب تعداد صندلی‌های این کتابخانه‌ها نقش داشته است. در سال تحصیلی95-94، 37422 صندلی وجود داشت که این میزان تنها در طول یک‌سال با افت شدید به 29767 رسید. در سال بعد از آن هم 27866 صندلی در کتابخانه‌ها وجود داشت و همین رقم باز هم کاهش یافت تا به 26160 صندلی برای سال تحصیلی گذشته برسد. در اصل 30 درصد از میزان صندلی کتابخانه‌ها در همین بازه زمانی کاهش یافته است.

وضعیت شمار کتاب‌های غیرمرجع چاپی در 3 سال تحصیلی

از اطلاعات منتشرشده در سال تحصیلی گذشته که بگذریم، سامانه آک نمودارهایی را ارتباط با شمار کتاب‌های غیرمرجع چاپی، شمار کتاب‌های مرجع چاپی، شمار نسخه‌های خطی، شمار پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد، شمار رساله‌های دکتری، مساحت کتابخانه‌ها، شمار صندلی برای مراجعان، جمع هزینه‌کرد کتابخانه‌ها، شمار اعضای کنونی، جمع‌کل امانت کتاب به مراجعان و آمایش کتابخانه‌ها در کل کشور منتشر کرده است؛ اطلاعاتی که از روند کاهشی بسیاری از مولفه‌های اثرگذار در وضعیت کتابخانه‌های دانشگاهی حکایت کرد، این درحالی است که طی بازه زمانی 95-94 تا امروز تعداد کتابخانه‌های دانشگاهی رشد چشمگیری داشته، اما نه‌تنها در مولفه‌های اثرگذار آن از قبیل نیروی انسانی و زیرساخت‌های لازم افزایشی نداشته، بلکه از آن زمان تا امروز وضعیت کتابخانه‌های دانشگاهی با کاهش چشمگیری نیز همراه بوده است. در بحث شمار کتاب‌های غیرمرجع چاپی (عنوان) مجموع کتابخانه‌های دانشگاهی در سال تحصیلی 95-94، ۴۲۱۳۱۵۸ عنوان کتاب به زبان فارسی، ۱۷۷۹۳۹۳ عنوان کتاب به زبان انگلیسی و ۵۳۸۲۶ کتاب نیز به زبان‌های دیگر داشتند. این رقم برای سال تحصیلی ۹۶-۹۵ به ۲۹۶۳۴۰۲ به زبان فارسی، ۱۵۴۷۲۰۹ به زبان انگلیسی و ۵۸۹۸۶ اثر به زبان‌های دیگر رسید. در سال تحصیلی ۹۷-۹۶ نیز ۲۷۷۴۵۴۱ کتاب به زبان فارسی، ۱۴۸۲۲۴۹ اثر به زبان انگلیسی و ۵۶۰۶۵ به زبان‌های دیگر بوده است. وضعیت در سال تحصیلی گذشته نیز در حوزه کتاب‌هایی با زبان فارسی ۲۶۳۰۴۱۹ عنوان، ۱۴۹۳۳۷۴ اثر به زبان انگلیسی و ۴۴۲۱۰ کتاب به زبان‌های دیگر بوده است. جالب اینجاست که تنها در حوزه کتاب‌هایی که به زبان‌های غیر از فارسی و انگلیسی بوده، نمودار به‌صورت خطی حرکت کرده و هیچ‌گونه تغییری نداشته و بیشترین شیب نزولی نیز مربوط به منابع فارسی بوده است. به‌عبارت دقیق‌تر، در بحث کتاب‌های فارسی با 93 درصد کاهش روبه‌رو هستیم، این رقم در کتاب‌های انگلیسی 0.79 درصد و منابع دیگر 17 درصد بوده است.

دست برتر کتابخانه‌های مرکزی در جامعه آکادمیک

براساس آنچه در سامانه «آک» منتشر شده، کتابخانه‌های مرکزی با 121 مرکز بیشترین آمار کتابخانه‌های دانشگاهی را به‌خود اختصاص داده‌اند، بعد از آن کتابخانه‌های دانشکده‌ای با 49 کتابخانه، کتابخانه‌های تخصصی با 28 مرکز، کتابخانه‌های پژوهشی با 6 مرکز و سایر کتابخانه‌ها با چهار مرکز قرار دارند. این نشان می‌دهد نه‌تنها دانشگاه‌ها، بلکه مراجعه‌کنندگان نیز بیشتر ترجیح می‌دهند در کتابخانه‌های مرکزی جامعه آکادمیک حضور داشته باشند؛ کتابخانه‌هایی که طبیعتا بیشترین آمار را از منابع مختلف علمی در اختیار دارند. البته نباید این مساله را نیز نادیده گرفت که وجود صرفا 28کتابخانه‌ دانشگاهی برای این میزان از مراکز آکادمیک قابل‌قبول نیست و می‌طلبد که مسئولان این امر اهتمام بیشتری برای راه‌اندازی و تجهیز این‌گونه کتابخانه‌ها داشته باشند.

توزیع نامتوازن کتابخانه‌های دانشگاهی در سطح کشور

در کنار همه این مسائل، بحث پراکندگی کتابخانه‌های دانشگاهی در سطح کشور نیز قابل تامل است؛ چراکه منطقه یک آموزش عالی که شامل استان‌های تهران و البرز می‌شوند، درمجموع 54 کتابخانه، منطقه دو شامل گیلان، مازندران و گلستان در مجموع 18 کتابخانه، منطقه سه شامل اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی و زنجان 18 کتابخانه، منطقه چهار متشکل از استان‌های همدان، مرکزی، قزوین و قم 25 کتابخانه، منطقه پنج شامل کردستان، کرمانشاه، لرستان و ایلام 7 کتابخانه، منطقه 6 شامل یزد، اصفهان و چهار محال‌وبختیاری 21کتابخانه، منطقه هفت یعنی استان‌های بوشهر، فارس و کهگیلویه‌وبویراحمد 9 کتابخانه، منطقه هشت هرمزگان، کرمان و سیستان‌وبلوچستان 15 کتابخانه، منطقه 9 خراسان شمالی، رضوی و جنوبی و سمنان 28 کتابخانه و منطقه 10 خوزستان 7 کتابخانه بوده است. نکته قابل تامل درخصوص چینش جغرافیایی کتابخانه‌ها این است که پایتخت کشور بیشترین میزان کتابخانه‌ها را در خود جای داده است و مناطق 5 و 10 درمجموع 14 کتابخانه دانشگاهی دارند، قطعا بیشترین منابع مرجع اعم از داخلی و خارجی در تمام حوزه‌های چاپی، نسخ خطی، الکترونیک، دیداری و شنیداری و... نیز در کتابخانه‌های تهران یافت می‌شوند.

مساحت کتابخانه‌ها بیش از 20 درصد آب رفت!

نکته قابل‌تامل در بحث مساحت کتابخانه‌ها (مترمربع) این است که کتابخانه‌ها در طول این سال‌ها کوچک‌تر شده‌اند، چراکه طبق آمار سامانه آک در بحث مساحت کل عرصه (زمین) در سال 94، 252274 مترمربع بوده که در سال 96-95 به 210425 مترمربع رسیده است. این میزان برای دوسال گذشته تحصیلی به 196816 و درنهایت در سال 98-97 به 191093 مترمربع رسیده است. وضعیت برای مساحت کل اعیان (ساختمان) کتابخانه‌ها نیز روند نزولی را طی کرده، به طوری که در سال 95-94، 295628 مترمربع مجموعه فضای کتابخانه‌های دانشگاهی بوده که در سال 96-95 به 253904 مترمربع رسیده است. این میزان در سال 97-96 به 242416 مترمربع و برای سال گذشته 234560 مترمربع بوده است. در بحث مساحت تالار مطالعه نیز در چهار سال گذشته، فضای کتابخانه‌ها 92614 مترمربع بوده، اما در سال تحصیلی 96-95 به 73984 مترمربع رسید، اما این روند نزولی طی دو سال تحصیلی گذشته نیز ادامه داشت تا جایی که برای سال 97-96 مساحت تالار مطالعه تنها 67729 مترمربع بوده و در آخر به 66382 مترمربع کاهش یافت. متاسفانه کتابخانه‌ها در بحث مساحت کل اعیان با 20 درصد کاهش، مساحت کل عرصه با 24 درصد کاهش و مساحت تالار مطالعه با 28 درصد کاهش روبه‌رو بودند.

هزینه‌کرد کتابخانه‌ها برای خرید منابع و تحقیق و توسعه چه میزان رشد داشته است؟

قطعا یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها برای ارتقای جایگاه کتابخانه‌ها در جامعه آکادمیک کشور بحث هزینه‌کرد آنها در حوزه‌های مختلف است. به استناد آک 3 بخش هزینه‌ای برای کتابخانه‌ها تعیین شده که خرید منابع داخلی، منابع خارجی و تحقیق و توسعه را شامل می‌شود. با نگاهی به آمار منتشرشده در کتابچه‌های هر سال تحصیلی وضعیت هزینه‌کرد کتابخانه‌ها به نسبت رشد داشته، اما این میزان به حدی نبوده که بتواند اثرگذاری چشمگیری بر فعالیت کتابخانه‌ها داشته باشد. به عبارت دقیق‌تر در سال تحصیلی 95-94 هزینه‌کرد برای خرید منابع داخلی 22284582178، هزینه‌کرد برای خرید منابع خارجی 1217161742 و هزینه‌کرد برای تحقیق و توسعه 13515366222 ریال بوده است. درحالی‌که این میزان در سال بعد به 22215965861 برای خرید منابع داخلی، 62744272279 برای منابع خارجی و 6055616000 ریال به حوزه تحقیق و توسعه رسید. وضعیت در سال 97-96 برای هزینه‌کرد خرید منابع داخلی 31386431414، هزینه‌کرد خرید منابع خارجی 22023882022 و برای امر تحقیق و توسعه نیز 5507187000 ریال بوده و در سال گذشته این ارقام برای خرید منابع داخلی به 53576827154، منابع خارجی 96166000460 و تحقیق و توسعه 37317521912 ریال بوده است. میزان هزینه‌کرد برای خرید منابع داخلی طی این سال 140 درصد رشد، منابع خارجی بیش از 700 درصد رشد و تحقیق و توسعه نیز 170 درصد افزایش داشته است. شاید ذکر این نکته خالی از لطف نباشد که منظور از هزینه‌کرد برای خرید منابع خارجی شامل پرداخت هزینه در ازای خرید همه منابع اعم از نسخ خطی، پایان‌نامه، رساله، کتاب و... به زبان انگلیسی و دیگر زبان‌های دنیا می‌شود.

رشد بیش از 200درصدی نسخ خطی فارسی

نسخه‌های خطی در همه‌جای دنیا جزء منابع باارزش کتابخانه‌ای محسوب می‌شوند؛ منابعی که تعداد معدودی از آنها در دست عامه مردم وجود دارد و کتابخانه‌های دانشگاهی نیز اهمیت ویژه‌ای برای آنها قائل هستند. جالب اینجاست که میزان این منابع طی سال‌های گذشته تحصیلی در کتابخانه‌های دانشگاهی رشد چشمگیری داشته است، به‌گونه‌ای که در سال 95-94 تنها 15360 عنوان از این کتاب‌ها به زبان فارسی وجود داشت که این رقم برای سال 96-95 به 3981 عنوان رسید. در سال تحصیلی 97-96 هم این رقم 39002 عنوان بود اما با رشد فزاینده در سال تحصیلی گذشته 47993 عنوان از این منابع دراختیار کتابخانه‌های دانشگاهی قرار گرفت. درباره نسخ خطی به زبان انگلیسی نیز در سال تحصیلی 95-94 تنها 21188 عنوان وجود داشت که این رقم در سال بعد با کاهش شدید به 782 عنوان رسید. در سال تحصیلی 97-96، 788 عنوان و درنهایت سال گذشته تعداد این نسخ 785 بوده است. درخصوص نسخ خطی به زبان‌های دیگر در سال 95-94 تنها 1035 عنوان اثر وجود داشت که این میزان در سال تحصیلی بعد به یک عنوان رسید و این روند تا سال گذشته ادامه داشت. خوشبختانه وضعیت منابع نسخ خطی فارسی 212درصد رشد داشته اما منابع انگلیسی 96درصد کاهش را تجربه کردند. در این میان بیشترین ریزش برای منابع نسخ خطی دیگر زبان‌هاست که 99 درصد تغییر منفی داشته است.

افزایش 14درصدی امانت گرفتن کتاب از کتابخانه‌ها

کتابخانه‌ها علاوه بر اینکه محلی برای کتاب خواندن دانشجویان تلقی می‌شوند، اما برای آن دسته از دانشجویان و اساتیدی که به هر دلیل نمی‌توانند وقت‌شان را در این محیط‌ها باشند، راهکار امانت دادن کتاب را در پیش گرفته‌اند. راهکاری که طی دو سال تحصیلی 97-96 و 98-97 روند افزایشی هم پیدا کرده است. به عبارت دیگر در سال 95-94 تنها 2081459 جلد کتاب به مراجعه‌کنندگان امانت داده شده بود که این میزان در سال بعد کاهش و به 1826215 جلد رسید. اما طولی نکشید که تعداد کتاب‌های امانت داده‌شده در سال تحصیلی 97-96 به 1935262 جلد برسد و با افزایش فوق‌العاده در سال تحصیلی ۹۸-۹۷ به 2387789 جلد رسید. در اصل میزان امانت‌گرفتن کتاب از کتابخانه 14درصد رشد داشته است.

روند نزولی تعداد عناوین پایان‌نامه‌ها در کتابخانه‌های دانشگاهی

پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد شاید یکی از منابع مهم برای دانشجویانی باشد که قرار است دست به نگارش پایان‌نامه بزنند، اما با نگاهی به وضعیت این منبع در کتابخانه‌های دانشگاهی باید گفت این مسیر هم روند نزولی در پیش گرفته است، چراکه تعداد این پایان‌نامه‌ها به زبان فارسی در سال تحصیلی 95-94، 707981 عنوان بود که طی یک سال بعد به 423061 عنوان رسید. در سال تحصیلی 97-94 نیز این میزان 392375 عنوان بود که این میزان برای سال گذشته به 348555 عنوان رسید. در بحث منابع انگلیسی اما پایان‌نامه‌ها همانند زبان‌های دیگر روند خطی را طی کرده‌اند. در سال 95-9 تنها 14104 عنوان از این پایان‌نامه‌ها موجود بود که برای سال تحصیلی 96 به 7573 عنوان رسید. تعداد عناوین این پایان‌نامه‌ها برای سال 97 به 7009 و درنهایت 6997 عنوان در سال 98 رسید. در بحث منابع پایان‌نامه‌ای به زبان‌های دیگر نیز در سال 95 تنها 839 عنوان بود که در سال 96 به 554، سال 97 به 213 و درنهایت برای سال گذشته به 1078 عنوان کاهش یافت. به‌عبارت دیگر پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد فارسی 50 درصد کاهش، انگلیسی 50 درصد کاهش و زبان‌های دیگر 28 درصد رشد داشته‌اند.

فرازوفرودهای تعداد رساله‌های دکتری فارسی در کتابخانه‌ها

وضعیت برای تعداد عناوین رساله‌های دکتری به زبان فارسی اما متفاوت‌تر از مقطع کارشناسی‌ارشد است، چراکه در سال 95، 68114 عنوان از این رساله‌ها موجود بود اما طی یک‌سال این میزان به 57365 عنوان کاهش یافت، این روند کاهشی در سال تحصیلی 97-96 نیز تداوم داشت و 51558 عنوان از این رساله‌ها در آن سال در دسترس مراجعه‌کنندگان قرار گرفت، درحالی‌که به یک‌باره این میزان برای سال تحصیلی گذشته به 72459 رسید. در بحث رساله‌های دکتری به زبان انگلیسی نیز از سال تحصیلی 95-94 تنها 3028 عنوان، سال بعد 3250، سال تحصیلی 97-96 این رقم به 3160 و درنهایت برای سال گذشته 3440 عنوان رساله دکتری به زبان انگلیسی وجود داشت. در بحث زبان‌های دیگر هم روند یکسانی را شاهد هستیم؛ چراکه برای سال 95-94، تنها 70 رساله داشتیم، سال بعد 19، سال تحصیلی 97-96 نیز 15 و سال گذشته به 47 رسید. رساله‌های دکتری فارسی 6 درصد رشد، انگلیسی 13 درصد رشد و در مقابل منابع دیگر 13 درصد کاهش داشته است.

کاهش 30درصدی اعضای کتابخانه‌ها با وجود افزایش قیمت کتاب

البته روند کاهش تجهیزات کتابخانه‌های دانشگاهی صرفا به صندلی و مساحت خلاصه نشده؛ بلکه اعضای کتابخانه‌ها نیز ترجیح داده‌اند چندان به سراغ این کتابخانه‌ها نروند.

• سال تحصیلی 95-94، 814453 نفر عضو کتابخانه‌ها بودند، اما در سال 96-95، این میزان به 694605 نفر رسید. یک‌سال بعد نیز تعداد اعضا به 614825 کاهش یافت تا اینکه بالاخره برای سال تحصیلی گذشته تعداد اعضای کتابخانه‌ها تنها 564330 نفر بود. متاسفانه از میزان اعضای کتابخانه‌ها نیز 30 درصد کم شده است. این درحالی است که طی سال‌های اخیر، هزینه‌های چاپ و نشر کتاب به واسطه بالارفتن قیمت کاغذ و سایر هزینه‌های مربوط به این حوزه افزایش چشمگیر و قابل‌توجهی یافته است.

افت 30 درصدی کتاب‌های مرجع چاپی

وضعیت شمار کتاب‌های مرجع چاپی (عنوان) نیز طی این سه سال با فرازوفرودهایی نسبی همراه بوده است، به‌گونه‌ای که در سال ۹۵-۹۴ تعداد این کتاب‌ها به زبان فارسی ۲۶۶۴۵۹ بوده، اما این رقم در سال تحصیلی بعد به ۲۲۰۱۷۱، سال تحصیلی ۹۷-۹۶ به ۲۱۶۳۲۹ و سال گذشته نیز به ۱۹۷۳۳۳ رسید. وضعیت کتاب‌های انگلیسی این بخش نیز از ۱۵۱۷۶۵ در سال تحصیلی ۹۵ به ۱۴۶۵۸۵ رسید. این رقم در سال تحصیلی ۹۷-۹۶ به ۱۲۸۹۶۷ و درنهایت برای سال گذشته به ۱۳۰۸۱۷ کاهش یافت. وضعیت درباره کتاب‌های مرجع چاپی به زبان‌های دیگر اما چندان تفاوتی طی این بازه زمانی نداشته است؛ چراکه این کتابخانه‌ها در سال ۹۴ تنها ۳۷۳۳ عنوان از این کتاب‌ها داشتند که این رقم برای سال تحصیلی ۹۶-۹۵ به ۷۶۹۷ رسید، اما دوباره روندی نزولی به خود گرفت و در سال ۹۷-۹۶ تنها ۴۷۷۲ عنوان از کتاب‌ها موجود بود. در سال تحصیلی گذشته هم این رقم با کاهش شدید به ۲۸۳۵ رسیده بود. میزان تغییرات در بحث کتاب‌های فارسی با 25 درصد کاهش همراه بوده؛ کتاب‌های انگلیسی زبان 13 و منابع دیگر هم 34 درصد افت را تجربه کردند.

منبع: فرهیختگان

انتهای پیام/