«پیاده روی بدون پا» روایتی از حرکت یک ویلچر در راه اربعین/ ویژگی‌های یک مستند خوب از زبان آقای کارگردان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا - علی ترابی؛ گونه مستند یکی از ارکان اصلی تولیدات رسانه‌ای است که با تکیه بر جست‌وجوگری و پژوهش و با نشان دادن حقیقت، مخاطبان را جذب می‌کند و دامنه تاثیرش به شرط برخورداری از استانداردهای تولید و انتخاب موضوعات جذاب، از مرزها هم فراتر می‌رود.

در کنار تجربه‌های جدید جهانی در فضای شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوین، همچنین پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری محتوای تصویری و رشد شبکه‌های اینترنتی، تلویزیون هنوز هم یکی از مهم‌ترین مجراهای پخش فیلم مستند است و تماشاگران این رسانه توقع دارند گونه مستند را نیز در سبد تولیدات و جدول پخش برنامه‌های تلویزیونی دنبال کنند.

به همین خاطر شبکه‌های زیادی وجود دارند که یا نام مستند بر خود دارند و یا به واسطه مستندهای خوبی که پخش می‌کنند، مخاطبان زیادی دارند. یکی از شبکه‌ها، شبکه الکوثر معاونت برون مرزی صداوسیما است.

شبکه 24 ساعته الکوثر که رویکردی معارفی دارد و برنامه سازی متنوعی در زمینه‌های مختلف مذهبی، اجتماعی، سیاسی، کودک و نوجوان و فیلم وسریال و ... دارد، موجب شده مخاطبان جهان عرب، خاصه مسلمانان با سلیقه‌های مختلف بتوانند از برنامه‌های الکوثر بهره‌مند شوند.

در ادامه به سراغ سید نعمت الله اسماعیلی یکی از مستندسازان شبکه الکوثر رفتیم تا در گپی کوتاه گوشه‌هایی از فعالیت مستندسازی اش را مرور کنیم.

سیدنعمت الله اسماعیلی یکی از مستندسازان شبکه الکوثر، فارغ التحصیل رشته تئاتر است که به عنوان نویسنده، تهیه كننده و كارگردان فیلم‌ها و مستندهایی زیادی را در کارنامه کاری خود دارد؛ مانند سریال «میراث شوم» (كار برگزیده جشنواره مراكز صدا و سیما) ، مستند داستانی «تك درخت» (شركت داده شده در بخش مسابقه جشنواره «ترزیا فستا» در ایتالیا) و مستند «گنبد سلطانیه» (نمایش داده شده در بخش مسابقه جشنواه‌های باستان شناسی یونان و ایتالیا و برنده جایزه پنجم در اولین دوره جشنواره بین المللی ایرانگردی و جهانگردی در ارگ بم).

او برخی از مستندهایش را هم در لبنان ساخته که عبارتند از: «مظلوم» ، «سرنوشت مظلوم» ، «سایه خورشید» ، «رمضان در لبنان» ، «مردمان بی سرزمین » ، «پروانگان قدسی» ، «تاریكی در تاریكی» ، «از هلال عرش تا سرخی فرش» ، «سپید جامگان قدسی» ، «از مقاومت تا پیروزی» و «پیاده روی بدون پا» که این آخری در «جشنواره بین المللی اربعین» مقام سوم را کسب کرد.

«پیاده روی بدون پا» روایتی از حرکت یک ویلچر در راه اربعین

ابتدا از اسماعیلی درباره دلایل نام گذاری مستند «پیاده روی بدون پا» می‌پرسیم که می‌گوید: اساسا واژه اربعین با پیاده روی معنی پیدا کرده، به خصوص در سال‌های اخیر که این راهپیمایی به قدرت نمایی جبهه حق و بلا شک به بزرگ ترین گردهمایی جهان تبدیل شده است و به نظر بنده این حرکت، تمرین بشر برای ظهور منجی آخرالزمان است.

اسماعیلی افزود: با اینکه این رویداد عجیب، همواره با سانسور رسانه‌های غربی و کشورهای عرب مرتجع که همواره تحت سیطره لابی صهیونیستی‌اند مواجه شده، اما رسانه‌های جبهه حق در اشکال مختلف به آن پرداخته‌اند.

وی در ادامه افزود: اما مگر بدون پا می‌شود پیاده روی کرد؟ جواب این سوال را در صدای چرخ‌های ویلچیر جلیل باید جستجو کرد. جلیل که سوژه اصلی این مستند است، اگر چه معلول جسمی است ولی با روح استوار و بلندش شش سال متمادی از مشهد مقدس تنها با اتوبوس راهی مرزهای جنوب شده و از آنجا با هر وسیله ای که شده خود را به نجف اشرف می‌رساند و از آنجا تنها با ویلچرش همراه سیل مشتاقان به سوی کربلای حسینی رهسپار می‌شود.

به نظرم نماز جلیل در موکب اهالی بعقوبه از استان دیاله عراق خیلی تاثیرگذار بود. اگر راستش را بخواهید خودم هم هنگام تصویربرداری متاثر شدم و پشت ویزور گریه کردم.

اسماعیلی در ادامه درباره این مستند گفت: جلیل اگر چه پای معلول دارد، اما در پیاده روی اربعین شرکت کرده است. بنابراین پیاده روی او بدون پا انجام می‌شود و مستند ما «پیاده روی بدون پا» نام گرفت.

اسماعیلی درباره هدف اصلی از تولید این مستند بیان کرد: برای پاسخ به این سوال باید به گذشته رجوع کنیم و دو محور اساسی را مد نظر بگیریم. اول بعد مذهبی و دوم بعد سیاسی که البته به نظر این دو محور با هم عجین شده و غیر قابل تفکیک هستند.

کارگردان مستند «پیاده روی بدون پا» در اداهم افزود: این نوع نگرش از آموزه‌های انقلاب اسلامی است. جهان با انقلاب اسلامی دستخوش تغییراتی عجیب شده، که قطعا بی‌حاصل نخواهد بود. هدف اصلی تولید این مستند پرداختن به اربعین و حال و هوای عارفانه مردم در این چند روز است، که گویی یک سحاب رحمت بر سر این راهپیمایی قرار گرفته است.

در ادامه او درباره علت انتخاب این سوژه اضافه می‌کند: که در رسانه ملی به اشکال مختلف به این رویداد پرداخته می‌شود که معمولا به صورت پخش زنده ، گزارش‌های متنوع و خوب و... است و شکل کارها به نوعی است که به صورت مستقیم به اربعین می‌پردازند. ولی قضیه مستند متفاوت است. مستند باید سوژه جذاب داشته باشد و اگر شعار مستقیم ندهد، تاثیرگذار می‌شود و البته موضوع جلیل هم جذابیت یک مستند را داشت و هم به صورت غیر مستقیم هدف کار را که در ابتدا عرض کردم در قاب یک کار قابل قبول قرار می‌داد.

سوژه خاص مستند باعث پخش چندین باره آن شد

مراحل تولید مستند را کارگردان «پیاده روی بدون پا» اینگونه توضیح می‌دهد: تصویربرداری در عراق حد فاصل نجف تا کربلا همزمان با ایام اربعین حسینی انجام گرفت. طبعا برای تدوین به ایران برگشتیم. این مستند در یک قسمت سی دقیقه‌ای تدوین شد و پس از ترجمه بخش‌های فارسی به زبان عربی، از شبکه الکوثر پخش شد. نکته جالب اینکه این مستند پس از پخش از شبکه الکوثر این بود که در ایام اربعین از شبکه دوم سیما، شبکه قرآن و همچنین شبکه مستند به زبان فارسی نیز پخش شد که البته به نظرم دلیل اصلی این پخش‌های متعدد برگزیده شدن این مستند در جشنواره بین المللی اربعین و البته سوژه خاص آن است.

ازدحام شدید جمعیت در ورودی کربلا کار را برایمان خیلی سخت کرده بود. از یک سو می‌خواستیم در یک پلان حرم و جلیل را با هم داشته باشم و از یک سو جمعیت مجال کار نمی‌داد.

اسماعیلی در مورد بخش جذاب مستند اشاره می‌کند: به نظرم نماز جلیل در موکب اهالی بعقوبه از استان دیاله عراق خیلی تاثیرگذار بود. اگر راستش را بخواهید خودم هم هنگام تصویربرداری متاثر شدم و پشت ویزور گریه کردم. جلیل به زحمت وضو گرفت و نمازی عجیب خواند. البته برای او عادی بود مثل دیگر نمازهایش ولی مسئول موکب به عربی می‌گفت این عشق به امام حسین علیه السلام حقیقی است و قیمت ندارد که البته با او هم در مستند صحبت کردیم که می‌گفت من زبان این نوجوان در ظاهر معلول را نمی‌دانم اما دلم برای ارادتش به امام حسین علیه السلام پر می‌کشد و پس از مصاحبه این شعر فارسی را برایش ترجمه کردم که ما می‌گوییم «همدلی از همزبانی بهتر است».

او درباره سختی های کار ساخت این مستند عنوان می کند: کلا ساخت مستندهایی که زمان مشخص دارند بسیار سخت است. شما فقط چند روز محدود زمان دارید و اگر در همین زمان کوتاه، با دقت عمل نکنید کار به سرانجام نمی‌رسد ولی اگر به نکته‌ای خاص در این مستند بخواهم اشاره کنم، باید بگویم ازدحام شدید جمعیت در ورودی کربلا کار را برایمان خیلی سخت کرده بود. از یک سو می‌خواستیم در یک پلان حرم و جلیل را با هم داشته باشم و از یک سو جمعیت مجال کار نمی‌داد. تصویر برداران می‌دانند دوربین روی دست در این شرایط یعنی چه؟ و از سوی دیگر برخورد ویلچیر با پای زائران جلیل را به هم می‌ریخت که البته زائران با بزرگواری نه تنها ما را می‌بخشیدند بلکه به ما کمک هم می‌کردند.

ویژگی‌های یک مستند خوب از زبان آقای کارگردان

اسماعیلی ویژگی‌های یک مستند خوب را این‌طور بیان می‌کند: مستند خوب بر روی دو پای اساسی گام بر می‌دارد. گام اول فرم و گام دوم محتوا است. اگر هر کدام لنگ بزنند نه تنها کار دیگر خوب نیست بلکه به شدت به زمین می‌خورد. معمولا در رسانه ملی به محتوا بیشتر از فرم اهمیت داده می‌شود که این به نظرم باید مورد بازنگری قرار بگیرد. یک محتوای خوب، فقط در یک قالب و شکل مناسب معنی پیدا می‌کند. در غیر این صورت مستند تاثیری نخواهد گذاشت. مثل این است که ما نکات مهمی را می‌دانیم و قرار است در جمعی عرب زبان سخنرانی کنیم ولی عربی را خوب بلد نباشیم. هر چقدر هم حرف‌های مهم و خوب داشته باشیم با زبان نادرست سخنرانی‌مان خراب می‌شود. بنابر این مستندهایی موفق هستند که هم فرم قوی و هم دارای محتوای مناسب داشته باشند.

مستندساز شبکه الکوثر درباره اینکه چرا فیلم مستند ماندگارتر است پاسخ می‌دهد: البته همه مستندها ماندگار نیستند و ماندگاری مستند به عوامل متعددی بستگی دارد. ولی آنچه که مسلم است مستندهایی که از باور مستندساز گذشته باشند به دلیل باورپذیری، ماندگار می‌‌شوند.

معمولا در رسانه ملی به محتوا بیشتر از فرم اهمیت داده می‌شود که این به نظرم باید مورد بازنگری قرار بگیرد. یک محتوای خوب، فقط در یک قالب و شکل مناسب معنی پیدا می‌کند.

وی افزود: حتی اگر برای انسان های جنگ افروزی مثل هیتلر و به سفارش نازی ها قبل از جنگ جهانی دوم ساخته شده باشند. نظورم مستند «پیروزی اراده» ساخته «رنی ریفلشتال» فیلمساز زن آلمانی است که با دقت و ظرافت مثال زدنی کنگره حزب نازی را در سال 1934 فیلم برداری و تولید و در سال 1935 با اکرانش همگان را متحیر کرد و این فیلم همچنان جزو فیلم های برتر جهان است.

او درباره اینکه نظر یا پیشنهادی برای ساخت مستند دارد یا نه می‌گوید : اسم مستند در ایران با نام شهید سید مرتضی آوینی جاودانه شده است. سید شهیدان اهل قلم می‌گفت مستندساز باید همانند آیینه عمل کند و مستند باید بازتاب حقایق باشد. به نظرم مستندساز اگر به کارش ایمان داشته باشد کارش ماندگار می‌شود. مستندساز انقلاب اسلامی می‌بایست هم زبان فیلم سازی روز دنیا را بلد باشد و روز به روز بیاموزد و با علم پیش برود و هم باید باورهای انقلاب را در روح و جان خود نهادینه کند. و اگر در این مجال کوتاهی داشته باشد، نه اینکه آیینه مستندسازی را در دست ندارد، نه، اما آیینه‌اش حتما زنگار خواهد گرفت و بازتابی مناسب نخواهد داشت. در پایان بهتر است به سخنان مقام معظم رهبری اشاره کنم که جای شهید آوینی را در مستندسازی انقلاب اسلامی، خالی دانستند و ای کاش مستندسازان انقلاب همواره به یاد مشکلاتی که سید مرتضی برای ساخت مستندهای ماندگارش داشت، باشند و از سختی ها و سرزنش ها نهراسند و پیش بروند.

انتهای پیام/4139/