به مناسبت سالگرد اعزام اولین زن فضانورد/ آنا گزارش می‌دهد؛

زنانی با گام‌های استوار در فضا/ همه چالش‌های زنان فضانورد در مواجهه با دنیای غیرزمینی

اگرچه در برنامه‌های فضایی معمولاً مردان فعالیت می‌کنند، اما جالب است بدانید تاکنون زنانی از کشورهای سراسر دنیا مانند کانادا، فرانسه، هند، ایران، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی و انگلستان از طریق مأموریت‌های فضایی روسیه یا آمریکا به مدار زمین یا فضا فرستاده شده‌اند.

کد خبر : 496115

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنیان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، والنتینا ترشکوا، فضانورد اتحاد جماهیر شوروی، نخستین زنی بود که در شانزده ژوئن 1963 از جو زمین خارج شد. از آن زمان تاکنون بسیاری از زنان از کشورهای مختلف به فضا رفته‌اند. بااین‌حال درمجموع تعداد زنان فضانورد بسیار کمتر از مردان است.

در حال حاضر سه کشور در برنامه‌های فضایی خود از زنان به‌عنوان فضانورد به‌صورت فعالانه استفاده می‌کنند که این کشورها عبارت‌اند از چین، روسیه و ایالات‌متحده. علاوه‌براین، زنانی از کشورهای دیگر مانند کانادا، فرانسه، هند، ایران، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی و انگلستان از طریق مأموریت‌های فضایی روسیه یا آمریکا به مدار زمین یا فضا فرستاده شده‌اند. تاکنون زنی روی ماه قدم نگذاشته است؛ اما پیش‌بینی می‌شود این اتفاق به‌عنوان بخشی از برنامه آرتمیس در سال 2024 رخ بدهد.

زنان در فضا با بیشتر چالش‌هایی که مردان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، روبرو هستند، به‌خصوص مشکلات جسمی ناشی از شرایط غیرزمینی و فشارهای روانی به دلیل انزوا و جدایی. مطالعات علمی بر روی سایر موجودات ماده و پستانداران غیرانسانی نیز نشان داده که به‌طورکلی هیچ‌گونه تأثیر منفی خاصی به دلیل مأموریت‌های فضایی کوتاه‌مدت در بدن جنس مؤنث به وجود نمی‌آید.

اگرچه والنتینا ترشکوا به‌عنوان اولین زن و در سال 1963، به نسبت خیلی زود در اکتشافات فضایی مشارکت داشت و به فضا پرواز کرد، اما تقریباً 20 سال طول کشید تا بلوک غرب در این زمینه ورود کند. در اوایل دهه شصت میلادی برخی زنان آمریکایی نیز داوطلب خروج از جو زمین شدند اما آن‌ها واجد شرایط لازم برای فضانورد شدن نبودند. در آن زمان تمامی فضانوردان خلبان آزمایشی نظامی باشند، شغلی که در آن برهه انحصاراً برای مردان بود. برای آن دسته از خوانندگان که با حوزهٔ صنایع هوایی آشنایی ندارند، تفاوت خلبان آزمایشی با خلبان عادی در این است که خلبانی آزمایشی با هواپیماهای جدید و اصلاح‌شده پرواز می‌کند تا وضعیت فنی هواپیمای جدید مورد ارزیابی قرار گیرد. طبیعتاً ریسک چنین پروازهایی بیشتر از پروازهای عادی است.

والنتینا ترشکوا اولین زنی که از جو زمین خارج شد

ناسا در پی تدوین قوانین جدید ضد تبعیض، در سال 1978 برنامه فضایی خود را به روی متقاضیان زن گشود. در پی انتشار آگهی استخدام ناسا برای فضانوردان جدید، زنی به نام سالی راید در این ماراتن ثبت نام کرد و از بین ۸هزار متقاضی پذیرفته شد. او پس از یک سال آموزش، برای شرکت در مأموریت‌ شاتل فضایی، مناسب ارزیابی شد. سالی راید به عنوان اولین زن فضانورد و جوان‌ترین عضو گروه بسیار مورد توجه رسانه‌ها بود و مصاحبه‌های بسیار با وی انجام شد.

در این دوره‌ شانون لوسید، یکی از اولین گروه فضانوردان زن آمریکایی و کسی که در مأموریت‌های اس‌تی‌اس-۳۴، اس‌تی‌اس-۴۳، اس‌تی‌اس-۵۸، اس‌تی‌اس-۷۶ حضور داشت به خاطر می‌آورد مطبوعات در آن زمان در مورد چگونگی انجام دادن وظیفه‌ مادر بودن وی از او سؤال پرسیده بودند زیرا حتی در کشوری مانند آمریکا نیز از زنان غالباً انتظار می‌رفت که مسئول پرورش فرزند در خانواده باشند.

اتحاد جماهیر شوروی و روسیه

وقتی صحبت از اولین‌ها در حوزه‌ زنان باشد، روس‌ها با اختلاف دست بالا را دارند. چنانچه گفته شد اولین زن فضانورد اهل شوروی بود. این کشور براساس اصول مارکسیسم خیلی زودتر از جهان غرب به برابری مرد و زن تأکید ‌کرده بود و قوانین دست‌وپاگیری وجود نداشت که مانع از فضانورد شدن زنان شود. والنتینا ترشکوا، در تاریخ 16 ژوئن 1963 در مأموریت ووستوک 6 کار خود را آغاز کرد.

دومین زنی که به طور کلی به فضا رفت نیز از شوروی سابق بود. سوتلانا ساویتسکایا در سال 1982 در مأموریت سایوز تی-۷ شرکت داشت. ساویتسکایا همچنین اولین زنی بود که با حضور در مأموریت سایوز تی-12 در 25 ژوئیه 1984 دوبار به فضا پرواز کرد و ضمناً اولین زنی بود که طی همان مأموریت راهپیمایی فضایی(EVA) انجام داد. یلنا کنداکاوا دیگر فضانورد روسی نیز اولین زنی بود که هم برای برنامه سایوز و هم در شاتل فضایی از جو زمین خارج شد.

سوتلانا ساویتسکایا اولین زنی که راهپیمایی فضایی انجام داد

ایالات متحده

ایالات متحده تا سال 1983 و هنگامی که سالی راید در هفتمین مأموریت شاتل فضایی از جو خارج شد، هیچ زنی در فضا نداشت (یعنی دقیقاً بیست سال بعد از شوروی). از آن زمان تاکنون بیش از 40 زن آمریکایی وارد فضا شده‌اند. بیشترین پروازها از سال 1983 تا 2011 و در سفرهای مختلف شاتل فضایی انجام گرفته است. سالی راید از 18 تا 24 ژوئن سال 1983 در ماموریت اس‌تی‌اس7 خدمت کرد.

جودیت رزنیک دومین زن آمریکایی بود که به‌عنوان کارشناس فنی از آگوست تا سپتامبر 1984 در مأموریت دیسکاوری شرکت داشت. اولین زن آمریکایی که به راهپیمایی فضایی رفت، کاترین سولیوان بود که در اس‌تی‌اس-41جی شرکت داشت. می‌کارول جمیسون نیز که در مأموریت فضایی اس‌تی‌اس-۴۷ حضور داشت، اولین زن سیاهپوست فضانورد بود. لازم به ذکر است تاکنون زنی پا در ماه نگذاشته است؛ اما ناسا طی برنامه‌ آرتمیس قصد دارد تا سال 2024 اولین زن را به ماه بفرستد.

سالی راید اولین زن آمریکایی که طی ماموریت اس‌تی‌اس7 از جو خارج شد

سایر کشورها

در سال 1985، چیکائی موکائی، زن ژاپنی به عنوان یکی از سه کاندیدای کارشناس فنی در اولین تست فضایی شرکت کرد و سرانجام در سال 1992 در مأموریت اس‌تی‌اس-۴۷ شرکت داشت. موکائی رکورد بیش از 566 ساعت حضور در فضا را به نام خود ثبت کرده است. روبرتا بوندار اولین زن و دومین فرد کانادایی بود که در ژانویه سال 1992 و طی مأموریت اس‌تی‌اس-۴۲ با شاتل فضایی دیسکاوری پرواز کرد.

سال 2010 نخستین گروه کاندیدای زن فضانورد در چین، از میان خلبانان جنگنده که همزمان متأهل و مادر بودند انتخاب شدند. چینی‌ها اظهار داشتند که زنان متأهل از نظر جسمی و روانشناختی بالغ‌تر هستند و علت اصرار بر اینکه فرزندی داشته باشند، به خاطر نگرانی از این بود که با پرواز در فضا به اندام‌های تولید مثل آنها آسیب برسد. پس از اینکه معلوم شد کاندیداهای اولیه حائز شرایط لازم برای سفر فضایی نبودند، مسئولان چینی از قوانین پیشین عدول کردند و نخستین فضانورد زن چین، لیو یانگ، که در ژوئن 2012 از جو زمین خارج شد هر چند ازدواج کرده بود، اما فرزندی نداشت.

گردشگری فضایی زنان

انوشه انصاری، زن ایرانی و زاده‌ مشهد، اولین گردشگر زن فضایی (و در کل چهارمین گردشگر فضایی) بود که به ایستگاه فضایی بین‌المللی پرواز کرد. او در سال 2006 با فضاپیمای سایوز تی‌ام‌ای-۹ راهی ISS شد و 9 روز در آنجا اقامت داشت. انوشه انصاری را می‌توان به طریقی آن طور که خود دوست دارد «فضانورد همراه» نامید؛ چرا که در طی این مأموریت تنها گردشگر نبود و بر روی علل کم‌خونی، تأثیر تغییرات ماهیچه‌ای بر کمردرد و تأثیر تشعشعات فضایی بر فضانوردان و میکروب‌های آزمایشی در ایستگاه بین‌المللی فضایی، تحقیقاتی را برای آژانس فضایی اروپا انجام داد. سازمان فضايی ايران به عنوان متولی بخش فضا در كشور در بيانيه‌ای، ضمن حمايت از فعاليت‌ها و خدمات ارزنده انوشه انصاری در ترويج و توسعه فناوری فضايی، برای او در این سفر آرزوی موفقيت و سلامت كرده و ابراز اميدواری كرد این سفر پيام‌آور صلح و شادی برای جامعه بشری باشد. تا سال 2015 چهار زن دیگر نیز بدین طریق از جو زمین خارج شدند.

انوشه انصاری نخستین زن فضانورد ایرانی

تلفات

سفرهای فضایی زنان چندان هم بی‌خطر نبوده است. کریستا مک‌اولیف و جودیت رزنیک، هر دو از جمله قربانیان سفر فضاپیمای چلنجر در مأموریت اس‌تی‌اس-۵۱ بودند. این فضاپیما در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶ در آغاز مأموریت خود، تنها پس از گذشت ۷۳ ثانیه از پرتاب منفجر شد و تمام هفت سرنشین آن کشته شدند. همچنین در یکم فوریه ۲۰۰۳ شاتل فضایی کلمبیا در حین مأموریت برگشت به زمین منفجر شد و تمام فضانوردان آن از جمله دو زن به نام‌های لارل کلارک و کالپانا چاولا کشته شدند. در پی هر دو حادثه، ناسا به مدت حدوداً دو سال فعالیت‌های شاتل‌های خود را برای انجام تحقیقات بیشتر معلق کرد.