حرکت انقلابی دانشگاه آزاد اسلامی برای حذف سود وام‌های خارج از عقود اسلامی/ بانکداری بدون ربا چیست؟

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دانشگاه آزاد اسلامی به‌تازگی اقدام به انقلاب مالی در مجموعه خود کرده و حذف سود وام‌های خارج از عقود اسلامی کارکنان و اعضای هیئت علمی دانشگاه را در دستور کار قرار داده است که بخشنامه آن تصویب و ابلاغ شد.

بر اساس بند یک بخشنامه حذف سود وام‌های خارج از عقود اسلامی کارکنان و اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، تمامی تسهیلات اعطایی از محل منابع داخلی دانشگاه، از ابتدای خردادماه سال ۱۳۹۹ در قالب قرض‌الحسنه بوده و کارمزد تمامی آن‌ها صرفاً بر اساس نحوه محاسبه کارمزد وام صندوق پس‌انداز دانشگاه، مندرج در بخشنامه شماره ۵۶/۴۰۲۹۹۱ مورخ ۱۳۹۱/۱۱/۱۸ محاسبه و دریافت می‌شود و مابقی شرایط تابع مقررات مندرج در بخشنامه و دستورالعمل‌های قبلی است.

همچنین بر اساس تبصره این بخشنامه، مانده بدهی وام‌های تسویه نشده، پس از کسر مانده سود در تاریخ ۱۳۹۹/۳/۱ باید به عنوان تسهیلات جدید تلقی و کارمزد آن بر اساس کارمزد مندرج در بند یک محاسبه و به مانده اصل تسهیلات اضافه و طبق مانده تعداد اقساط قبل از تاریخ ۱۳۹۹/۳/۱ مجدداً تقسیط و از دریافت کنندگان تسهیلات دریافت و اعمال حساب شود.

در همین راستا با حجت‌الاسلام محمدجعفر محمدی، معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب به گفتگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

بیشتر بخوانید:

گام ارزشمند دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر اقتصاد اسلامی/ حذف سود وام‌های خارج از عقود اسلامی قابل تقدیر است

حرکت انقلابی دانشگاه آزاد اسلامی بابت حذف سود وام‌های خارج از عقود اسلامی

آنا: با توجه به اینکه دانشگاه آزاد اسلامی در اقدامی بی‌سابقه تصمیم‌ به حذف سود غیرشرعی وام‌های پرداختی به کارکنان و اعضای هیئت علمی کرده است، این کار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

محمدی: خبر حذف سود وام‌های خارج از عقود اسلامی کارکنان و اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی حقیقتاً خبر مسرت‌بخشی برای کارکنان و اعضای هیئت علمی‌ بود که واقعاً در این شرایط اقتصادی و وضعیت جولان کرونا کمک ارزشمندی به سفره این خدمتگزاران صدیق به جامعه علمی کشور شد، این موضوع برای مدافعان نظام بانکداری بدون ربا نیز خبر خوبی بود.

دانشگاه آزاد اسلامی در بسیاری از زمینه‌ها خط‌شکن و پیش‌قدم بوده و حرکت انقلابی حذف سود غیر شرعی وام‌ها نیز قابل تقدیر است و جا دارد که از هیئت رئیسه و ریاست عالی دانشگاه آزاد اسلامی برای این اقدام خداپسندانه که همزمان با ولادت کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (ع) بود، تشکر و قدردانی کنم.

حرمت ربا در قرآن و احادیث

لازم است بدانیم خداوند در هفت سوره قرآن به‌شدت از ربا انتقاد کرده، در سوره بقره، ربا را حرام اعلام کرده و صراحتاً اعلام می‌کند ربا تنها گناهی است که از آن به‌عنوان «جنگ با خدا» نام برده شده‌ است. «یا ایها الَّذین آمنوا اتقوا اللهَ و ذروا ما بِقی مِن الرّبا ان کُنتم مؤمنینَ فان لَم تَفعلوا فَاذَنوا بحربٍ مِن اللهِ و رسولِهِ و اَن تُبتم فَلکم رئوسُ اموالَکم لا تَظلمون و لا تُظلمون» (بقره: 279-278)

امیرالمؤمنین علی (ع)، گناه‌ ربا گیرنده و ربا دهنده، شاهد و حتی نويسنده ربا را در این ارتکاب حرام مساوی می‌داند و به فرموده امام صادق (ع) يک درهم ربا، دين را از بين می‌برد و اگر توبه كند مال او می‌رود و فقير می‌شود. پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: كسی كه ربا خورد، خداوند شكم او را به مقدار آن چه خورده، از آتش پر می‌كند، عمل او را نمی‌پذیرد و همیشه مورد لعن خدا و ملائکه است.

و افتخار ما ایرانیان امام رئوف علی بن موسی الرضا (علیه آلاف التحیه و الثناء) در فلسفه تحریم ربا با زیبایی تمام اشاره می‌فرمایند: «علت تحريم ربا اين است كه خوبی‌ها از ميان جامعه می‌رود، ثروت‌های مردم تلف می‌شود، انسان‌ها به دنبال افزون‌طلبی در سود و منفعت می‌روند، به سبب رايج شدن ربا كسی به ديگری وام نمی‌دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می‌شود».

اقتصاد مدنظر اسلام اقتصاد مبتنی بر تولید است

از مجموع آنچه بیان شد به راحتی می‌شود فهمید که استفاده از پول برای پول به‌دست آوردن از منظر اسلام مردود است. اقتصاد مدنظر اسلام اقتصاد مبتنی بر تولید است. اسلام دین کار است و می‌گوید برای به‌دست آوردن پول یا باید کار کنید و یا مثل مضاربه و امثال این‌ها سرمایه خود را در خدمت کاری قرار دهید. اما نظام بانکی تقریباً در سرتاسر جهان بر اساس سیستم ربوی فعالیت می‌کند. نظام بانکی ایران نیز قبل از انقلاب از این امر مستثنی نبوده و کاملاً به‌صورت ربوی فعالیت می‌کرده است. بعد از انقلاب اسلامی ضروری بود که ربا از نظام بانکی برچیده شود و ساختار نظام بانکی به طور کلی و ماهیتاً تغییر کند.

آنا: نخستین کسی که تحقیق جامعی درباره بانکداری بدون ربا انجام داد چه کسی بود؟

محمدی: به نظر می‌رسد نخستین کسی که تحقیق جامعی درباره بانکداری بدون ربا انجام داد شهید بزرگوار محمدباقر صدر بود. شهید صدر دو بحث در ایجاد بانکداری غیرربوی بیان کرد، اول اینکه در اساس و به طور پایه‌ای، بانکداری چگونه اسلامی می‌شود و دوم اینکه چه کنیم تا در صورت عدم تغییر وضع موجود، نوعی بانکداری رواج یابد که حداقل شبهه ربوی نداشته باشد.

یعنی از اساس و بنیان، بانکداری اسلامی مطرح نشود که با مشی حکومت مطابق نباشد، بلکه به‌گونه‌ای باشد که بتوان با حفظ شیوه بانکداری متعارف فعلی (ربوی) و حذف نقاط منفی آن (ربوی بودن) از طریق استناد به فتاوای مشهور و همچنین حفظ نقاط قوت این بانکداری همانند نقل و انتقال پول به اصلاح آن پرداخت.

شهید صدر روش دوم را پیشنهاد کرد. وی اجرای روش اول را که شامل ایجاد تغییرات اساسی در ساختار و بنیان بانکداری است به دلیل نبود شرایط کافی، مناسب ندانست و بنابراین بانکداری بدون ربا را مطرح می‌کرد. این نوع نظام بانکداری بدون ربا ریشه در ایدئولوژی و ارزش‌های اقتصاد اسلامی دارد و تحقق آن مستلزم استقرار عدالت اقتصادی و اجتماعی و نیز توزیع عادلانه درآمد و ثروت در جامعه است.

اشکال نظام بانکی ایران عملکرد اشتباه مجریان قانون است

آنا: منظور از بانکداری اسلامی چیست؟

محمدی: بنابراین، منظور از بانکداری اسلامی نوعی سیستم بانکداری است که مبتنی بر قوانین اسلامی و نظریات اقتصاددانان و کارشناسان علوم بانکی و علمای اسلام است. در جمهوری اسلامی ایران، ‌قانون عملیات بانکی بدون ربا (‌بهره) در سال ۱۳۶۲ توسط شورای نگهبان تأیید شد اما این به این معنی نیست که سیستم بانکی ما اسلامی شد، تنها به این معنی است که زیربنای اقتصاد غربی و نظام بانکی غیر اسلامی به دلیل ضرورت‌های موجود با دستورات اسلامی برای مدتی بومی‌سازی شده و اشکالات ربوی بودن آن تا حدی کاسته شده است.

مقام معظم رهبری در خطبه‌های نمازجمعه نهم مهرماه ۱۳۷۸ به اجرای ناقص عملیات بانکداری بدون ربا اشاره کرده و می‌فرمایند: «اگر ما در زمینه اقتصادی و در زمینه تشکیلات اداری هم توصیه اسلام را دقیقاً عمل می‌کردیم، یقیناً وضعمان بهتر از این بود. ما آنچه را که در زمینه‌های اقتصادی عمل کرده‌ایم، متأسفانه یک نسخه مخلوط است. چیزهایی از اسلام در آن است؛ اما مخلوط دارد. آن بخشِ مخلوط‌شده، برای ما هرگز خیری به‌ بار نیاورده است».

اشکال دیگر نظام بانکی ما، عملکرد اشتباه مجریان قانون است. متأسفانه برخی از مسئولان نظام بانکی و نیز کارمندان بانکی ممکن است اطلاع دقیقی از قراردادهای شرعی یا اعتقاد قلبی به بانکداری بدون ربا نداشته باشند، از این جهت ممکن است برخی از بانک‌ها بر طبق موازین شرعی و عقود اسلامی عمل نکنند.

رهبر انقلاب در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت در روز ۲ شهریور سال ۷۶ درباره این موضوع هشدار دادند که فعالیت‌ها به‌نحوی تنظیم نشود که به دور زدن شرع و قانون منجر شود. معظم‌له با اشاره به حرمت «حیَل ربا» فرمودند: «بعضی قانون را طوری عمل می‌کنند که اصحاب سبت عمل کردند! اصحاب سبت هم عین مُرّ قانون عمل کردند؛ یعنی خدا گفته بود روز شنبه ماهی نگیرید، اینها هم روز شنبه ماهی نگرفتند. بله؛ کار کوچکی کردند که آن هم رسماً منع نشده بود و آن، این بود که حفره‌هایی درست کردند، ماهی‌ها داخل آن حفره‌ها آمدند، راه آن حفره‌ها را در روز شنبه بستند، تا ماهی نتواند برگردد! روز شنبه این کار را کردند، روز یکشنبه همان ماهی‌ها را گرفتند! این، ظاهر قانون است. اگر شما نگاه کنید، این مثل همان کلاه شرعی‌هایی است که یک ربای سنگین کذایی را با یک شاخه‌نبات جابه‌جا می‌کردند! قانون بود، ظاهر شرع بود؛ اما امام بزرگوار رضوان‌اللَّه‌ علیه مطلقاً حیل ربا را منع کرد. شما آقایان، حیل قانون را هم منع کنید و جلو آن را بگیرید. بعضی از شرکت‌ها و بعضی از مجموعه‌های علی‌الظّاهر قانونی، حامل باطن اصحاب السّبتی هستند. مواظب باشید کسانی که می‌خواهند از قانون بگریزند، شما را به این دام نیندازند؛ نیایند شما را قانع کنند که این کار قانونی است».

5 توصیه در حوزه بانکداری اسلامی

آنا: توصیه شما در حوزه بانکداری اسلامی چیست؟

محمدی: اکنون پس از 40 سال از انقلاب اسلامی و رسیدن به بلوغ همه‌جانبه، استفاده از نظام مخلوط و بنیان پوسیده غرب دور از انتظار است. لذا چند پیشنهاد اساسی وجود دارد:

1) تدوین قوانین از پایه براساس دستورات اسلام. بومی کردن سیستم غیر اسلامی مانند خانه‌سازی روی باتلاق بوده و هر طرح جدیدی برای نظام موجود مانند طرح مقاوم‌سازی خانه‌هایی است که در مسیر سیل ساخته شده است.

2) توجیه عاملان اقتصادی برای عمل بر اساس مرّ قانون و موازین شرع اسلام و دوری از هرگونه تفسیر به رأی قانون، اعمال سلیقه یا تدوین تبصره‌هایی که مصداق اصحاب‌السبتی و حیله شرعی است.

3) الگوبرداری مدیران اقتصادی از عملکردهایی شبیه اقدام دانشگاه آزاد اسلامی در حذف یا کاهش سود بانکی در نظام اقتصادی موجود تا زمان تدوین نظام جامع اقتصاد اسلامی.

4) حمایت از صندوق‌های قرض‌الحسنه

5) اطلاع‌رسانی عمومی در خصوص عملکرد بانک‌ها. عدم اطلاع مردم از قراردهای شرعی بانک‌ها موجب شده که مردم هر نوع سود بانکی را ربا فرض کنند، درحالی‌که سودهای اخذ شده در بسیاری از موارد (فروش اقساطی، مضاربه، مشارکت، جعاله و...) بهره نیست بلکه سود حاصل از قراردادهای شرعی است، البته اگر بانک‌ها بر اساس این قراردادها عمل کنند.

بنده از دلسوزان نظام، همه کسانی که برای اعتلای پرچمی که با نام اسلام برافراشته شده است و مخلصانه تلاش می‌کنند تشکر می‌کنم و برای آنان از خداوند متعال توفیق و سربلندی خواستارم. امیدوارم پرچم این انقلاب با هدایت‌های حکیم فرزانه امام خامنه‌ای به پرچم حکومت جهانی امام زمان (عج) متصل شود. حسن ختام کلام ما دعای اللهم عجل لولیک الفرج است.

انتهای پیام/4118/