«محمد صالح اصفهانی» خوشنویس کتیبه‌های نصف جهان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

محمد صالح اصفهانی، خوشنویس مشهور عهد صفوی است.

تاریخ تولد وی دانسته نیست و درباره سرگذشت او چندان نمی‌دانیم. پدرش، میرزا ابوتراب، شاگرد و خلیفه میرعماد بود. میرزا سنگلاخ گفته است: «پس از قتل میرعماد، شاه عباس، محمد صالح اصفهانی را به هندوستان فرستاد تا رشیدا، خواهرزاده میرزا را به ایران بازآورد. شاه جهان، پادشاه هند، مقدم وی را گرامی داشت ولی مانع از بازگشت رشیدا شد و محمد صالح اصفهانی را با احترام به اصفهان بازگرداند». به نظر می‌رسد که این امر صحت ندارد؛ زیرا تاریخ زندگی محمد صالح با شاه عباس و میرعماد منطبق نیست. محمد صالح در 1126ق درگذشته است و میرعماد نیز در سال 1024ق، یعنی 102 سال پیش از این تاریخ به قتل رسیده و شاه عباس در 1038ق درگذشته است. به گفته میرزا سنگلاخ، میرزا صالح را در مسجد لبنان اصفهان، در جوار آرامگاه پدرش، به خاک سپردند.

از زندگی او همین قدر می‌دانیم که ظاهراً محمد صالح به آسیای صغیر سفر کرده؛ زیرا در بیتی به این مطلب اشاره کرده است. از محمد صالح، علاوه بر آثار خوشنویسی، تذکره‌ای درباره خط و خطاطان به جا مانده است. در این تذکره مطالبی سودمند درباره احوال و آثار خوشنویسان آمده است. از فصول مهم این تذکره شرح احوال مؤلف و مخصوصاً خوشنویسان معاصر او و شاگردان محمد صالح و پدرش، میرزا ابوتراب اصفهانی است.

از او کتیبه‌های بسیاری در ابنیه اواخر دوره صفوی در اصفهان به جا مانده که به این قرارند:

1. کتیبه بالای ایوان چهل ستون اصفهان، به قلم دو دانگ کتیبه خوش، به ماده تاریخ «مبارک باد تالار بلندایوان جام جاهی» که از آن تاریخ 1118ق برداشت می‌شود.

2. کتیبه دو لنگه در ورودی مدرسه مادرشاه چهارباغ اصفهان، به قلم دو دانگ کتیبه عالی، به ماده تاریخ «گشود حق به صفاهان در مدینه علم» که از آن تاریخ 1120ق برداشت می‌شود.

3. کتیبه خاتم غرفه‌های راهروی مدرسه چهارباغ به قلم دو دانگ کتیبه خوش به ماده تاریخ «به نام مدرسه شه شد از کمال آباد» که از آن تاریخ 1119ق برداشت می‌شود.

4. کتیبه گلوی ایوان شمالی مدرسه چهارباغ، به قلم چهار دانگ کتیبه خوش، با رقم و ماده تاریخ «کتبه محمد صالح» که آن نیز سال 1119 می‌شود؛

5. چهار قطعه گوناگون، به قلم‌های دو دانگ و نیم دانگ و کتابت خوش و عالی، با رقم‌ها و تاریخ‌های: «الفقیر المذنب محمد صالح غفرالله ذنوبه و ستر عیوبه، سنه 1097»، «ابن ابوتراب محمد صالح الاصفهانی غفر ذنبه 1092»، «جهت خواهرش حضرت میرزا محمد حفظه الله الحقیر المذنب، محمد صالح غفر له و ستر عیوبه سنه 1116»، و «الفقیر المذنب الراجی محمد صالح غفرالله ذنوبه».

6. دو قطعه به قلم دو دانگ و نیم دو دانگ خوش، با رقم‌ها و تاریخ «مشقه الفقیر المذنب المستغفر الراجی محمد صالح غفر الله ذنبه» و «مشقه العبد الحقیر الفقیر محمد صالح 1110. این دو قطعه در کتابخانه ملی تهران نگه‌داری می‌شود.

7. دو قطعه، به قلم سه دانگ جلی خوش، با رقم و تاریخ: «مشقه محمد صالح غفر له، سنه 1123» که در کتابخانه مدرسه سپهسالار تهران نگه‌داری می‌شود.

8. قطعه‌ای به قلم دو دانگ عالی با رقم و تاریخ: «افقر العباد محمد صالح 1109» که در کتابخانه ملک، در تهران نگه‌داری می‌شود.

9. دو قطعه، به قلم دو دانگ و کتابت خوش، به رقم «کتبه المذنب محمد صالح الکاتب غفر ذنوبه و ستر عیوبه» و «فقیر المذنب محمد صالح غفر ذنوبه و ستر عیوبه» که در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود.

10. دو قطعه، به قلم دو دانگ و کتابت عالی، با رقم و تاریخ: «کتبه الفقیر محمد صالح غفر له، ببلده حلب فی سنه 1107» و «مشقه اضعف العباد محمد صالح غفر ذنوبه و ستر عیوبه 1115»، محفوظ در مجموعه پناهی.

11. سه قطعه، به قلم دو دانگ و کتابت خوش و عالی، با رقم‌ها و تاریخ: «مشقه العبد الضعیف المذنب محمد صالح غفرالله له و لوالدیه»، «الفقیر محمد صالح غفر الله ذنوبه» و «سوده اضعف العباد محمد صالح غفر ذنبه فی سنه 1117» که در مجموعه مهدی بیانی نگه‌داری می‌شود.

12. کتیبه گچ‌بری امامزاده اسماعیل اصفهان، با تاریخ 1111ق.

انتهای پیام/4104/