ویژگی مستندسازی به سبک آوینی چیست؟/ سید شهیدان اهل قلم؛ الگویی برای ثبت جهاد علیه کرونا

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ و هنر خبرگزرای آنا حضرت  آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی روز گذشته در ارتباط تصویری با ستاد ملی مبارزه با کرونا که با حضور اعضای این ستاد و استانداران ۳۱ استان کشور برگزار شد، عملکرد ملت و مسئولان را در این زمینه در ابعاد مختلف اجتماعی ـ فرهنگی، درمانی، بهداشتی، علمی، مدیریتی و خدماتی «حرکتی جهادی، عظیم و افتخارآمیز» خواندند و با تأکید بر ثبت، بازخوانی و روایت هنرمندانه‌ی این تلاش و فداکاری ملی افزودند: مردم عزیز ایران با رفتار متین و صبورانه خود انصافاً خوش درخشیدند و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی را جلوه‌گر ساختند.

ایشان در بخشی از بیانات خود فرمودند: این هم یک مطالبه‌ی جدّی و یک آرزو است؛ ان‌شاءالله این آرزو برآورده بشود- کاش کسانی بتوانند مثل شهید آوینی این جهاد عظیم و عمومی را روایت کنند ؛ همچنان ‌که شهید آوینی با آن بیان شیرین و زیبا و اثرگذارِ خودش توانست جزئیّات جبهه را برای ما روایت بکند و آن را ماندگار بکند. کاش کسانی بتوانند این کار را بکنند؛ هم در گفتار و هم در نوشتار و هم در کارهای هنری و نمایش‌ها و پدیده‌های هنری.

این تأکید رهبر معظم انقلاب بیش از هر چیز نشان دهنده اهمیت ثبت  فعالیت‌های جهادی در زمینه مبارزه با شیوع ویروس کرونا، درمان مبتلایان توسط کادر درمانی، رسیدگی به خانواده‌های آسیب دیده و نیازمند، حمایت مادی و معنوی مردم از این فرایند و  تلاش و جانفشانی مدافعان سلامت است. در این فرایند هم آثار نمایشی و داستانی و هم فیلم‌های مستند می‌تواند  نقشی انکارناپذیر داشته باشد.

در این میان، ایشان با آوردن نام شهید «سید مرتضی آوینی» به شکلی صریح مسیر پیش روی فعالان این عرصه اعم از فیلمسازان، نویسندگان و هنرمندان و مدیران فرهنگی را روشن کرد. علاقه رهبر معظم انقلاب به اندیشه و سبک فیلمسازی شهید آوینی البته مربوط به امروز و دیروز نیست و سابقه‌ای بسیار طولانی‌تر از آن چه می‌پنداریم دارد. سه دهه پیش و در شرایطی که سید مرتضی آوینی برای عموم مردم و حتی اغلب فیلمسازان و اهالی سینما و تلویزیون ناشناخته بود. حضرت آیت الله خامنه‌ای پیگیر کارها و فعالیت‌های این مستندساز تلویزیون جمهوری اسلامی ایران بودند.

 از اواسط دهه شصت پخش مجموعه مستند روایت فتح از تلویزیون سبک جدید از مستندسازی با محوریت دفاع مقدس و حضور رزمندگان اسلام در جبهه‌های نبرد را به ارمغان آورد.

مهدی همایون‌فر به عنوان یکی از دوستان و همکاران شهید آوینی در آن سال‌ها با اشاره به دیدار  حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که آن روزها رئیس جمهور بودند و سید مرتضی آوینی می‌گوید: فکر می‌کنم در تابستان سال ۶۵ بود که از دفتر ریاست‌جمهوری با من تماس گرفتند که رئیس‌جمهور می‌خواهند با اعضای گروه روایت فتح دیدار کنند. آن موقع ما را که حدود بیست نفر بودیم، کسی نمی‌شناخت. همه این‌ها باعث شد که آن تماس را جدی نگیریم. در کمتر از یک ماه از تماس اول، دوباره تماس گرفتند که رئیس‌جمهور شخصاً می‌خواهند با شما ملاقات کنند.

از عجایبی که ایشان در آن جلسه فرمودند و سال‌ها آوینی از آن یاد می‌کرد این بود که گفتند: «شب‌های جمعه که جلسه‌ی سران سه قوه است، به اعضای جلسه می‌گویم که چون روایت فتح رأس ساعت ۹:۳۰ شروع می‌شود، یا جلسه را زودتر برگزار کنیم که با روایت فتح تداخل نداشته باشد یا بگذارید که من زودتر از جلسه خارج شوم.»‌

نکته‌ی دومی که از آن جلسه به یاد دارم این بود که آقا گفتند این قلم و صدایی که پخش می‌شود خیلی زیباست. متن‌ها را چه کسی می‌نویسد؟ از آنجایی که مرتضی خیلی تأکید داشت بر اینکه از باب اخلاص نگوییم این‌ها کار کیست، به ایشان گفتم: آقا اگر بخواهید من بچه‌ها را به شما معرفی می‌کنم، ولی صاحب صدا و نویسنده می‌خواهند معرفی نشوند. آقا هم اصراری نکردند.

اولین مستند جدی سید مرتضی آوینی درباره سیل خوزستان در سال 1358 است که نسخهای از آن باقی نمانده است.«خان گزیده‌ها» عنوان دومین مجموعه مستند آوینی است که البته فیلم‌های باقی‌مانده از آن نیز کیفیت چندانی ندارد و هفت سال پس از شهادت آوینی در سال 1379 از آرشیو تلویزیون به دست آمد.

ماجرای مستند خان گزیده‌ها در روستاهای شهرستان‌های فيروزآباد، آباده و جهرم در استان فارس می‌گذرد و درباره ظلم خوانیناين منطقه، عليه روستاييان است. بخش عمده فیلم بیان سختیها ومصائب روستائیان در زمان سیطره خان ها بر آنان است.

«شش روز در تركمن صحرا» نیز مستندی درباره غائله خلق تركمن در منطقه تركمن صحرا است. اما مهم‌ترین مجموعه مستندی که شهید آوینی با آن شناخته می‌شود مجموعه مشهور روایت فتح است. شهید آوینی در روایت فتح نگاهی بدون‌واسطه با دفاع رزمندگان اسلام از این آب و خاک دارد. او نه اسیر فرم  می‌شود و نه آن را فدای پیام‌های متعالی فیلم می‌کند.

از سوی دیگر، به‌روز بودن و شناخت مقتضیات زمانه نیز از دیگر ویژگی‌های فیلمسازی شهید آوینی است . او در بحبوحه شدت یافتن عملیات رزمندگان اسلام در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل، وقت خود  را صرف پژوهش‌ و تحقیق طولانی نکرده و با گروهی محدود دل به آوردگاه نبرد و بطن ماجرا می‌زند. این زمان‌شناسی باعث شده تا مستندهای شهید آوینی در هر مقطع زمانی برای بیننده تازگی داشته باشد و زوایای مختلفی از سختی‌های حضور در جبهه‌های نبرد و فداکاری رزمندگان اسلام را به نمایش بگذارد.

برای آوینی دوربین و میکروفون نه یک ابزار که رفیقی همراه است؛ بنابراین تکنیک به نفع ثبت حقیقت عقب‌نشینی می‌کند هرچند روایت فتح هیچ‌گاه از تکنیک خالی نبود. اما آنچه مهم است اسیرنشدن فیلمساز در گرداب تکنیک است. از طرف دیگر آوینی همچنان به قدرت نفوذ کلام و متن آگاه است و در مستندهای خوداز متن‌های جذابی که با قلم خودبه نگارش درآورده به عنوان مکملی مؤثر برای رویات تصویری بهره می‌برد.

در مجموع باید گفت حضور فعالانه و مخلصانه در میدان،  روایت صمیمی و بدون واسطه از وقایع، به‌روز بودن، توجه به تکنیک در عین اسیر آن نشدن و توجه به جزئیاتی که گاه از چشم دوربین و فیلمساز دور می‌ماند از جمله ویژگی‌های سبک مستندسازی شهید آوینی است که می‌تواند در ثبت و پرداخته هنرمندانه به ماجرای کرونا مورد توجه فیلمسازان عرصه مستند و  حتی داستانی و البته نویسندگان قرار بگیرد. روندی که در صورت توجه به آن چه بسا شاهدتولید مستندهایی تأثیرگذار و ماندگار از جنس «روایت فتح» باشیم. این بار روایتی از همدلی و مراقبت؛ روایتی از مواسات و غیرت در زمانه سختی.

انتهای پیام/4104/