ابن نَظَر؛ فقیهی از دیار عمان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوبکر احمد بن سلیمان  سموئلی معروف به «ابن نظر»، عالِم دینی قرن پنجم هجری است.

او در خانواده‌ای فرهیخته از دودمان بنی‌نظر به دنیا آمد. پدربزرگش، عبدالله بن احمد، قاضی‌القضات دَما و صاحب چند اثر فقهی بود. جد بزرگش، خضر بن سلیمان نیز از علمایِ مشهور اباضی عمان بود 

ابن نظر، چون به ادبیات علاقه داشت، تحصیلاتش را در این زمینه در محضر مبارک بن سلیمان آغاز کرد و به سبب استعداد بسیار و حافظه قوی در نوجوانی فنون ادب را فرا گرفت. نخست اشعاری در قالب غزل می‌سرود، اما پس از آن از لحاظ روحی متحول شد و از استعدادش برای یادگیری عقاید و فقه استفاده کرد و قریحه شاعری خود را در کلام و فقه به کار گرفت. وی قصیده‌هایی سرود که در زمان حیاتش نیز بسیار به آن توجه شد. منظومه‌های او بهترین منابع برای مطالعه عقاید فقه اباضی در قرن پنجم است.

در زمان ابن نظر جامعه اباضی عمان آشفته بود و همواره کشمکش‌هایی بین آنها و حاکمان نبهانی وجود داشت. این درگیری‌ها سرانجام گریبان‌گیر ابن نظر نیز شد. در آن زمان معمول بود که حاکم نیمی از مهر عروس را باج بگیرد. به همین سبب پس از ازدواج خواهرزاده ابن نظر، حاکم نبهانی، خردلة بن سماعه کسی را برای این کار فرستاد، اما ابن نظر مخالفت کرد و از پرداخت باج سر باز زد، خردله هم دستور قتل او را صادر کرد. ابن نظر در 35 سالگی کشته شد. پس از قتل او، خانه‌اش را غارت کردند و بیشتر کتاب‌هایش را سوزاندند و تنها میراثی که از او باقی ماند، اشعاری بود که در زمان حیاتش منتشر شده بود

مشهورترین اثر ابن نظر الدعائم است. این کتاب مجموعه‌ای از 28 منظومه است که چهار منظومه آن درباره اصول عقاید و بقیه درباره موضوعات گوناگون فقهی است. به روایتی پس از قتل ابن نظر، محمد بن وصاف نزوی این منظومه‌ها را جمع‌آوری کرد و آن را الدعائم نامید. این کتاب در قرن هشتم هجری در مغرب مشهور بوده و گاهی به‌مثابه متن درسی تدریس می‌شده است.

از آثار دیگر ابن نظر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1) سلک الجمان فی سیر اهل عمان، که در اصل دو جلد بوده، اما پس از آتش‌سوزی فقط 9 جزوه نیم‌سوخته از آن باقی مانده است؛

2) مرآة‌البصر فی مجمع‌المختلف من‌الاثر در چهار مجلد؛

3) الوصید فی ذم‌التقلید، در دو مجلد؛

4) قصیده‌ای در ولایت و برائت؛

5) قصیده‌ای در ضاد و ظاء در حدود 200 بیت که اکنون در دست نیست.

 انتهای پیام/4104/