حبیبی کسبی: پیروزی انقلاب اسلامی مبدا جهش در شعر آئینی شد/ شعر عاشقانه هم می‌تواند انقلابی باشد

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، جریانی به نام ادبیات انقلاب به وجود آمد که این ادبیات متاثر از حال و هوای روزهای انقلاب و دوران ۸ سال دفاع مقدس بود. هم زمان با تحولات سریع جامعه در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی داستان و شعر فارسی هم دچار تغییر و تحول می‌شد و نام‌ها و آثار جدید با مضامینی برآمده از دل انقلاب اسلامی پدید آمد. به مناسبت فرا رسیدن دهه مبارک فجر در پرونده «انقلاب در ادبیات و شعر» بنا داریم، تغییر و تحولاتی که پیروزی انقلاب بر جریان ادبی کشور داشته و همچنین انقلاب اسلامی را در آیینه ادبیات و شعر ایران و زبان فارسی بررسی کنیم.

محمود حبیبی کسبی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا، درباره تأثیر انقلاب اسلامی بر بروز بیش از پیش شعر آیینی گفت: ما در طول تاریخ شعر فارسی و به طور اخص در حوزه شعری که امروز با عنوان شعر آئینی می‌شناسیم، این گونه ادبی در طول تاریخ ادب فارسی با دو انقلاب روبه‌رو شده است. یک انقلاب پس از روی کار آمدن حکومت صفویه بوده و انقلاب دوم پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی بوده است. این دو انقلاب به جهت رویکرد مذهبی این دو حکومت بوده و نگاه این دو حکومت صفویه و جمهوری اسلامی به مذهب تشیع بوده است.

وی با اشاره به این نکته که از آغاز شعر فارسی بعد از اسلام، شعرهایی در مدح و منقبت و مرثیت خاندان عصمت(علیهم‌السلام) داشته‌ایم، افزود: به‌یک‌باره بعد از حکومت صفویه در قرن دهم و یازدهم، شعر آیینی هم از حیث کمّی تعداد شاعرانی که به موضوعات آئینی پرداخته‌اند دچار رشد می‌شود، هم از حیث کیفی یک رشد عجیب و غریبی را در دوره صفویه می‌بینیم. این رشد منجر به تولید آثار ماندگاری شد که نمونه‌هایی از آن را در ترکیب‌بند محتشم کاشانی، شعرهای صفایی جندقی، آثار وصال شیرازی و در خیلی‌های دیگر که پس از حکومت صفویه زندگی کردند، می‌بینیم.

این شاعر جوان انقلاب اسلامی را مبدا جهش در شعر آیینی دانست و ادامه داد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاقی بزرگ‌تر و قوی‌تر و عمیق‌تر نسبت به دوره صفویه به وقوع می‌پیوندد و شما می‌بینید که از حیث کمّی، میزان آثاری که با موضوع مدح و منقبت خاندان رسالت سروده شده در این 40 سال از تمام آن یک هزار سال پیش از انقلاب، بیشتر است؛ یعنی اگر هزار سال تاریخ شعر آئینی را بگذاریم روی یک کفه ترازو و این 40 سال را بگذاریم در کفه دیگر ترازو، از نظر کمّی حتماً این 40 سال می‌تواند سنگینی کند.

حبیبی کسبی اظهار کرد: اشعار آیینی در کنار رشد کمّی در این 40 سال، شعر و به طور ویژه شعر آئینی پیشرفت کیفی هم داشته که آن قابل بررسی است و نظر بنده این است که در حوزه‌هایی می‌توان گفت پیشرفت‌هایی داشته‌ایم اما در حوزه‌هایی نه، ضعف‌هایی هم وجود دارد، فروکاسته شدن‌هایی هم وجود دارد اما به هر حال قابل دفاع است.

وی در تشریح تأثیر انقلاب اسلامی در ظاهر و قالب‌های شعری عنوان کرد: انقلاب اسلامی در زمانی به وقوع پیوست که جامعه ایران در دوره حکومت پهلوی با سرعت به سمت غربی شدن و مدرن شدن حرکت کرده بود اما به ‌یک‌باره جمهوری اسلامی باعث می‌شود که یک بازگشتی به هنجارهای ملی و مذهبی اتفاق بیفتد. به فراخور این بازگشت به هنجارها و ارزش‌های آئینی و مذهبی در عرصه فرهنگ و ادبیات و هنر هم شاهد هستیم که در حوزه شعر، مثلاً وقتی که آثار پیش از انقلاب را بررسی می‌کنید، می‌بینید که کلاسیک، شعر در قوالب سنتی در افول محض قرار دارد اما از آنجایی که قوالب سنتی محمل فراهم‌تری است برای سرایش از ارزش‌هاست، بعد از انقلاب دوباره یک رجوع بسیار قدرتمندی به قوالب سنتی می‌شود.

این شاعر آیینی ابراز کرد: در حوزه معنی شعر پس از انقلاب یک بازگشتی داشت؛ یعنی ارزش‌های دینی، ارزش‌های آئینی، ارزش‌های توحیدی در شعرهای پیش از انقلاب یا خیلی کم وجود دارد و آن کمی هم که وجود دارد، دستگاه تبلیغاتی رژیم خیلی به آنها بها نمی‌دهد. اما بعد از انقلاب فضا فراهم می‌شود برای اینکه شاعران آئینی، ارزشی و شاعران اهل قبله هم فرصت و محمل بیشتری داشته باشند برای پرداختن به این موضوعات و هم اینکه آثارشان مورد توجه سازمان‌ها و ارگان‌های فرهنگی قرار می‌گیرد و تبلیغ می‌شود و حتماً مخاطب هم به سراغ این آثار می‌رود.

حبیبی کسبی با اشاره به اینکه پس از انقلاب اسلامی مضامین جدیدی وارد شعر شاعران شد، اضافه کرد: بعد از انقلاب، شاعرانی از اولین دوره شاعران انقلاب که پیش از انقلاب هم شاعر بودند، مثل استاد گرمارودی، مهرداد اوستا، علی معلم دامغانی که اینها شاعران نسل اول انقلاب هستند، اینها و نسل بعد از آنها مثل قیصر امین‌پور، سلمان هراتی، سید حسن حسینی و شاعرانی از این دست، مضامینی را می‌یابند و از آنها می‌سرایند که تا پیش از انقلاب اینها خیلی مطرح نبوده است.

وی درباره تأثیر دفاع مقدس بر جریان شعر انقلاب نیز گفت: بعد از انقلاب ماجرای جنگ و دفاع مقدس اتفاق می‌افتد و آن ارزش‌های انقلابی با ارزش‌های دفاع مقدس و شیعی با هم می‌آمیزند و در مجموع می‌شود گفت که یک مکتب ادبی اتفاق می‌افتد که می‌توان از آن به عنوان مکتب ادبی انقلاب اسلامی نام برد که زیرمجموعه‌هایی مثل شعر انقلاب، شعر دفاع مقدس و شعر دینی و شعر اجتماعی و انتقادی و حتی شعر عاشقانه دارد. یعنی می‌خواهم عرض کنم شعر عاشقانه پس از انقلاب و شعر عاشقانه‌ای که توسط شاعران انقلاب سروده می‌شود با شعر عاشقانه‌ای که شاعری غیرمذهبی و غیرانقلابی می‌سراید متفاوت است.

این شاعر جوان اضافه کرد: شعر عاشقانه شاعران انقلاب عفیف است به جهت اینکه جهان‌بینی شاعر برآمده از جهان‌بینی دینی و آئینی است. لذا وقتی که می‌خواهد عاشقانه هم بسراید، وقتی که می‌خواهد شعر اعتراض بگوید، باز هم با نگاه به آن جهان‌بینی و هنجارهای دینی و ملی خودش به سراغ آن مضمون می‌رود، بنابراین شعرش متفاوت خواهد شد.

حبیبی کسبی با تأکید بر این نکته که شعر انقلاب فقط شعری نیست که درباره واقعه انقلاب سروده شده باشد، خاطرنشان کرد: ممکن است یک شعر عاشقانه هم خاستگاهش شعر انقلاب باشد، وقتی که شاعر با رویکردی دینی و با رویکردی هنجارگرایانه و با رویکردی ارزش‌مدارانه به سراغ موضوع عشق می‌رود، آن‌وقت می‌بینید که یک شعر عفیف عاشقانه، یک تغزل عفیف به‌وجود می‌آید و حاصل می‌شود و این نوع شعر می‌تواند جزء زیرمجموعه‌های شعر انقلاب قرار بگیرد.

وی با بیان اینکه  شعر آئینی پیش از انقلاب با پس از انقلاب دچار تفاوت‌های بسیاری شده است، عنوان کرد: شعر انتقادی و اعتراضی پیش از انقلاب کاملاً با نگاه‌های حاکم بر حزب توده و نگاه‌های چپ است. نگاه شعر اعتراض و انتقاد پیش از انقلاب، نگاه چپ مارکسیستی و کمونیستی است. اما شعر انتقاد و اعتراض پس از انقلاب، شعر اعتراضی که شاعران انقلاب مثل علیرضا قزوه، سید حسن حسینی و خیلی‌‌های دیگر سروده‌اند اعتراضی است برآمده از مکتب تشیع، اعتراضی که از قیام حضرت اباعبدالله درس و سرمشق می‌گیرد.

این شاعر جوان خاطرنشان کرد: درنهایت می‌توان گفت انقلاب اسلامی از شعر عاشقانه تا آئینی تأثیر گذاشت و هم یک‌سری سوژه‌ها و موضوع‌های جدید مثل شعر دفاع مقدس، پایداری، بیداری و پایداری ملل و ... را به وجود آورد.

انتهای پیام/4028/