ابواحمد عسکری؛ راوی خطبه امیرالمؤمنین(ع)

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

حسن بن عبدالله بن سعید (293-382ق)، معروف به ابواحمد عسکری، لغت‌شناس و ادیب و محدث ایرانی است.

وی در عسکر مُکرَم، یکی از شهرهای خوزستان به دنیا آمد. مقدمات علوم را نزد پدر و عموی خود فرا گرفت و برای ادامه تحصیل به بصره، واسط و بعداد سفر کرد. وی محضر استادان بسیاری را درک کرد؛ از جمله نزد ابن دُرَید، اشعار امرؤالقیس را خواند و نزد محمد بن قاسم تمیمی، نَسّابه معروف، علم انساب را فرا گرفت. برخی از دیگر استادان وی عبارت‌اند از ابوبکر بن انباری، ابوبکر صولی، محمد بن جریر طبری، ابوالحسن اخفش، ابوبکر بن سراج، نقطویه، عبدان اهوازی، ابن زُهیرنُستَری، ابوالقاسم بغوی و ابوداوود سجستانی که همه از دانشمندان بنام روزگار خود بودند.

ابواحمد در 349ق راهی اصفهان شد. در اصفهان هم از محضر استادان بنام آن دیار، از جمله محمد بن علی بن جارود و احمد بن موسی بن اسحاق و فضل بن خصیب، بهره‌ها برد و حدیث شنید. وی به ری نیز سفر کرد. پس از چندین سفر، سرانجام در موطن خود مستقر شد و در شهرهای خوزستان، مخصوصاً شهر عسکر، به تدریس پرداخت. وی شاگردان بسیاری تربیت کرد که از مهم‌ترین آنها می‌توان از خواهرزاده‌اش، ابوهلال و ابونعیم اصفهانی و شیخ صدوق نام برد.

ابواحمد از راویان خطبه شِقشِقیه بود و روایاتی نیز از حضرت علی(ع) نقل کرده است. برخی وی را شیعه می‌دانند، ولی ابن جوزی وی را جزو گروه معتزله قرار داده است.

یکی از کسانی که به ابواحمد علاقه وافری داشت صاحب بن عباد، وزیر مؤیدالدوله بود. صاحب چندین بار از ابواحمد دعوت کرد تا وارد دربار مؤیدالدوله شود، ولی ابواحمد هر بار به بهانه‌ای از این دعوت امتناع می‌ورزید. صاحب سرانجام همراه با مؤیدالدوله به خوزستان سفر کرد و در این سفر ابواحمد را در عسکر مکرم ملاقات کرد و به وی عطایای بسیاری بخشید و تا آخر عمر برای وی مقرری تعیین کرد.

علاقه صاحب بن عباد به ابواحمد به حدی بود که پس از مرگ ابواحمد در رثای وی ابیاتی سوزناک سرود. ابواحمد در 7 ذی‌الحجه 382 درگذشت.

آثار ابواحمد عسکری:

1. تصحیفات المحدثین، که در باب تصحیفات و تحریفات برخی محدثان است. این کتاب سه بخش عمده دارد: بخش اول، درباره اشتباهات راویان در نقل و ضبط اشعار و اخبار و حتی آیات قرآن؛ بخش دوم، تصحیفات احادیث نبویغ بخش سوم، اشتباهات در ضبط اسامی صحابه و تابعین و محدثان. این کتاب در قاهره و در سال‌های 1311، 1318 و 1322ق در حاشیه کتاب النهایة فی غریب‌الحدیث ابن اثیر به چاپ رسیده است. همچنین در 1408ق احمد عبدالشافی این کتاب را، اشتباهاً به نام ابوهلال عسکری در بیروت چاپ کرده است.

2. رساله التفضیل بین بلاغتی العرب و العجم، که از نخستین رساله‌هایی است که در علم بلاغت نوشته شده است. ابواحمد در این رساله، علم بلاغت را مختص عرب ندانسته و به تعریفاتی که رومیان و یونانیان و ایرانیان از بلاغت کرده، اند، پردخته است. این رساله همراه کتاب التحفة البهیة والطرفة الشهیة در قسطنطنیه به سال 1302ق به چاپ رسیده است.

2. شرح مایقع فیه التصحیف و التحریف، از نخستین کتاب‌هایی است که در باب تصحیف نوشته شده است. ابواحمد در این کتاب بیشتر به شرح واژه‌هایی که رسم‌الخط مشابه دارند و گاه ظاهر آنها خواننده را به اشتباه می‌اندازد، پرداخته است. این کتاب، بارها از جمله در قاهره و دمشق چاپ شده است.

4. المصون فی الادب، اثری است در نقد ادبی که می‌توان آن را از لحاظ گزینش روایاتی در زمینه نقد شعر و نثر حائز اهمیت دانهست. این کتاب به کوشش عبدالسلام محمد هارون در کویت در 1984 به چاپ رسیده است.

یگانه اثر خطی ابواحمد الحکم و الامثال نام دارد که نسخه‌ای از آن در کتابخانه زکی پاشا در قاهره نگه‌داری می‌شود.

آثار یافت نشده ابواحمد که در منابع و مآخذ نام آنها ذکر شده است ولی نسخه‌ا یاز آنها موجود نیست، عبارت‌اند از:

1. تصحیح الوجوه و النظائر؛

2. راحة الارواح؛

3. الزواجر و المواعظ؛

4. صناعة الشعرا

5. علم المنطق؛

6. ما لحن فیه ‌الخواص من العلماء؛

7. المختلف و المؤتلف؛

انتهای پیام/4104/