مسجد جُیوشی؛ نخستین مسجد مقبره در کجا واقع شده است؟ +علت نامگذاری و ویژگی‌های آن

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، طی تاریخ و سلسله‌های مختلفی که در طول آن به حکفرمایی مشغول بودند ابنیه و مساجد بسیاری در گوشه گوشه دنیا ساخته شده است که هر کدام ویژگی‌های منحصربفرد و تاریخ خود را دارند و یکی از این مساجد، مسجد جُیوشی است که خبرگزاری آنا در ادامه به معرفی بیشتر آن می‌پردازد.

مسجد جُیوشی کجاست؟

مسجد جُیوشی، نخستین مسجد مقبره از دوره فاطمیان (حکومت: ۲۹۷۵۶۷ق) محسوب می‌شود که در قاهره بنا شده است و نظرات متفاوتی پیرامون کارکرد دقیق آن در دوره فاطمیان و همچنین مدفونان در این مسجد وجود دارد.

از ویژگی‌های این مسجد می‌توان به شبستان و منار آن که با مقرنس تزئین شده‌اند اشاره کرد و می‌توان گفت؛ این نخستین مقرنس کاری شناخته شده در بناهای مصر است.

تاریخ ساخت مسجد جیوشی، تنها با استناد به کتیبه آن مشخص است و در منابع تاریخی، به جز اشاره ابن‌میسّر در اخبار مصر، اطلاعی درباره این بنا نیامده است.

• بیشتر بخوانید:


• قانونی که باستان‌شناسِ آلمانی برای ایران نوشت+ عکس


• قهوه‌ات را در خانه مادر بزرگ بنوش


• کاروانسرای میان‌کتل در کازرون مرمت می‌شود


• اثرات متروهای شهری بر ابنیه تاریخی

جالب است بدانید که؛ این مسجد در دوره عثمانی خانقاه بوده و آن را زاویة الجُیوشی می‌خوانده‌اند.

علت نامگذاری مسجد جُیوشی‌

این مسجد در مشرق قاهره، در ناحیه جَبَل مُقَطَّم، واقع است و نام آن، طبق کتیبه مرمرینی در مدخل بنا، از اسم سازنده‌اش، امیرالجیوش بدرالجمالی (متوفی‌۴۸۷)، وزیر مسیحی مستنصر فاطمی، گرفته شده و بر اساس همان کتیبه، مشهدالجیوشی نیز خوانده شده است.

دوره فاطمیان، چه دوره‌ای است؟

خلافت فاطمی سلسله‌ای است که از سال ۹۰۹میلادی به مدت تقریبی دو قرن تا سال ۱۱۷۱میلادی بر بخش بزرگی از شمال آفریقا و خاورمیانه و دریای مدیترانه حکومت کرد.

خلفای فاطمی پیشوایان شیعه اسماعیلی نیز بودند و نام سلسله آنان به نام فاطمه، دختر محمّد پیامبر مسلمانان، نامگذاری شده بود.

آنان در قسمت مدیترانه‌ای خاورمیانه، بمدت بیش از دو قرن مؤسسِ دولتی بودند که به گسترشِ علم، هنر و بازرگانی علاقهٔ فراوان نشان می‌داد. قاهره پایتختِ مصر، توسط فاطمیان پایه‌گذاری شد.

امپراتوری آن‌ها یعنی بخش اولیه تاریخ اسماعیلی، تقریباً از ابتدای اسلام تا قرن یازدهم را در بر می‌گیرد و نخستین خلیفه فاطمی عبیدالله المهدی و سه خلیفه فاطمی دیگر، یعنی القائم و المنصور و المعز لدین الله نام داشتند.

خلافت فاطمی در سال ۹۰۹میلادی در شمال آفریقا بنیان نهاده شد و به زودی به سیسیل، مصر، فلسطین و سوریه گسترش یافت و در دوران حکومت هشتمین خلیفهٔ فاطمی، المستنصربالله (وفات ۱۰۹۴م) به اوج قدرت خود رسید. در طول این دورهٔ حدوداً دو قرنی، فاطمیان یک حکومت مرفّه همراه با شادابی عقلانی، اقتصادی و فرهنگی قابل ملاحظه‌ای را پدیدآوردند.

دعوت خلفای فاطمی در سرزمین ایران در عهد سامانیان و غزنویان آغاز شد، اما در واقع به وسیله ناصر خسرو قبادیانی، شاعر معروف خراسان و مقارن با اوایل دوران سلاجقه این دعوت تا حدی به ثمر رسید.

در ادامه با آن که خلفای مصر در جلب آل بویه سعی فراوانی کردند، اما در این زمینه توفیقی به دست نیاوردند، چنان‌که عضدالدوله دیلمی در اواخر عمرش همچنان در صدد تسخیر مصر و برانداختن خلافت فاطمی بود که اجل مهلتش نداد.

با وجود این، سال‌ها پس از مرگ عضدالدوله، یک سردار ایرانیخلیفه عباسی به نام ارسلان بساسیری به اشاره و تحریک المستنصر، خلیفه فاطمی، علیه عباسیان شورید و بغداد را متصرف شد که در پی آن خلیفه القائم بامرالله را از آن جا بیرون کرد و سپس خطبه به نام امام فاطمی خواند (۴۵۰ ق / ۱۰۵۸ م). در آن احوال، خلافت عباسیان در معرض انقراض قرار گرفت، اما از حسن اتفاق، با ظهور طغرل بیگ سلجوقی و ورود او به بغداد ۴۵۱ق/۱۰۵۹م خلافت عباسیان از خطر سقوط حتمی نجات پیدا کرد. از آن پس، جلوگیری از نشر دعوت فاطمی و اهتمام در تعقیب اسماعیلیه، برای سلجوقیان ایران یک تکلیف و تعهد شد که تا پایان آن عصر نیز ادامه داشت.

معماری مسجد جُیوشی چگونه است؟

دیوارهای مسجد جُیوشی از سنگ و سایر قسمت‌ها، مانند طاق‌ها و گنبد‌ها و سقف‌ها، از آجر است.

این مسجد، بدون احتساب منار و اتاقی در هر یک از طرفین آن و یک گنبدخانه کوچک، مستطیلی است به طول ۵ر۲۲ متر از مغرب به مشرق و عرض ۱۷ متر از جانب قبله تا ضلع مقابل آن، ورودی اصلی مسجد، با دری ساده و بدون تزیین، در بخش پایین منار مسجد، که بر محور قبله قرار دارد، جای گرفته است.

بعد از ورودی، راهرو و سپس صحن قرار دارد و در دو طرف منار دو اتاق کوچک ساخته شده است. اتاق سمت چپ دارای طاق متقاطع است و اتاق سمت راست مسقف نیست و با پلکانی که در آن تعبیه شده است، می‌توان به صحن مسجد دسترسی پیدا کرد.

صحن مسجد مستطیلی به طول ۵ر۶ و عرض ۵ر۵ متر است و در ضلع جانب قبله صحن، شبستان و در هریک از طرفین صحن یک اتاق مستطیل شکل واقع شده است که ورودی قوس‌داری به جانب حیاط دارند.

نمای ورودی شبستان را سه طاق تشکیل می‌دهد که روی دو جفت ستون قرار گرفته‌اند.

شبستان مسجد جُیوشی

شبستان، که بیش از نصف مساحت مسجد را شامل می‌شود، از شش محوطه مربع‌شکل تشکیل شده است، که در دو فرش‌انداز موازی با دیوار قبله قرار گرفته‌اند. در این شبستان ستونی وجود ندارد و طاقهای متقاطع بر دیوار‌ها تکیه زده‌اند.

به غیر از محوطه جلو محراب، بقیه محوطه‌ها دارای طاقهای متقاطع‌اند. در بالای محوطه محراب، گنبدی قرار دارد که قاعده آن مربع‌شکل بوده و سپس، با استفاده از سِکُنج‌های ساده، به هشت ضلعی تبدیل شده است. ساقه گنبد نیز پنجره‌های نورگیر دارد.

قوس بالای محراب بر دو ستون تکیه زده و اطراف محراب نیز با کتیبه‌هایی به خط کوفی از آیات قرآن و نقوش برجسته گیاهی، مانند خوشه انگور، گچبری شده است. در بالای محراب دایره‌ای هست که نام محمد (ص) و علی (ع) در آن نوشته شده است. این محراب، با گچبریهای زیبایش، از نفیس‌ترین محرابهای عصر فاطمیان محسوب می‌گردد. اتاق کوچک گنبدداری در شمال‌شرقی بنا وجود دارد که احتمالاً پس از تکمیل بنای اولیه به آن افزوده شده است.

منار مسجد جُیوشی

منار مسجد، با بیست متر ارتفاع از یک بدنه اصلی با قاعده مستطیل به ارتفاع ۱۸ر۱۴ متر و دو طبقه در بالای آن تشکیل شده است. قاعده طبقه اول، مربع شکل و قاعده طبقه دوم، هشت ضلعی است و گنبد آجری کوچکی نیز بر فراز آن قرار دارد. هر دو طبقه در تمام اضلاع پنجره‌های طاقدار دارند. این منار شبیه منار جامع قیروان است.

ویژگی این منار وجود تزیینات مقرنس بر قرنیز بخش مربع شکل آن است و این نخستین مقرنس کاری است که در بناهای مصر شناسایی شده است.

این منار، که درِ ورودی آن نیز شکل خاصی دارد، از مهم‌ترین منارهای اولیه در معماری اسلامی مصر محسوب می‌گردد، زیرا از آن به بعد در ساخت منار، با ایجاد تغییراتی در تزیینات یا در بخش هشت ضلعی آن، تحول صورت گرفت.

خصوصیات دیگر مسجد جُیوشی

وجود دو اتاق کوچک با گنبد و محراب و عرض کمتر از یک متر بر بام مسجد جیوشی از دیگر نکاتی است که جلب توجه می‌کند و  به‌درستی مشخص نیست به چه منظور ساخته شده‌اند البته احتمال داده‌اند که مکان استقرار نگهبانان، محلی برای عبادت و ذکر و تمرکز یا جای استقرار مؤذن، به شیوه مساجد ایرانی، بوده باشند. مسجد جیوشی، از نظر معماری، بنایی منحصر به فرد است.

مدفونین در مسجد جیوشی

در سمت چپ محراب، قبری هست که مردم آن را مدفن بدرالجمالی می‌دانند، اما به گفته مقریزی، بدرالجمالی در محل دیگری مدفون است. کمال‌الدین سامح، علاوه بر بدرالجمالی، دفن پسر او، ملک افضل، را نیز در این محل محتمل دانسته است.

انتهای پیام/