آنا گزارش می‌دهد؛
پایان‌نامه‌ای که منجر به محصول دانش‌بنیان شد؛
استخراج شکر بدون کالری از برگ گیاه استویا با استفاده از شیمی سبز
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی بر اساس تحقیق پایان‌نامه خود موفق به استخراج شکر بدون کالری با استفاده از شیمی سبز از گیاه استویا شد و اکنون به‌عنوان محصول دانش‌بنیان قابل استفاده است و یک گام تا تولید صنعتی راه دارد.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا - حسین عقابی؛ استویوزید، شیرینکننده بدون کالری موجود در برگ گیاه استویا است. این شیرینکننده کاملاً طبیعی و غیرمضر و مناسب برای بیماران دیابتی و افراد سنگین‌‌وزن بوده و سال‌هاست که در کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، چین و ژاپن به‌عنوان جایگزین شکر در بسیاری از صنایع ازجمله غذایی، نوشابه‌سازی،کیک و کلوچه، شکلات و ... کاربرد دارد.
استویا گیاه بومی پاراگوئه و برزیل با برگ‌های پهن است که شیرینی موجود در آن 300 مرتبه بیشتر از شکر معمولی بوده و مخاطرات شکر را هم ندارد. یعنی کاملاً مناسب برای مصرف افراد دیابتی است؛ چراکه بدن هیچ آنزیمی ندارد که بخواهد آن را هضم کند و فقط طعم شیرینی را دارد. برای افراد دیابتی، بیماری‌های قلبی و پوسیدگی دندان و ... هیچ‌گونه مشکلاتی ایجاد نمی‌کند و به‌صورت علمی روی آن کار شده و اطلاعات لازم در کتب علمی موجود است.
با توجه به موارد استفاده بالا از استویوزید (شکر بدون کالری)، سمیه آقابیک دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی گرگان با انتخاب موضوع استخراج شیرینکننده استویوزید از گیاه برای پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد خود توانست پلیمری به نام SEM16 ساخته و به‌راحتی شیرینکننده استویوزید را از گیاه استویا استخراج کند تا با انجام فرایندهای مختلف این شیرینکننده بدون کالری در صنایعی مانند نوشابه‌سازی، صنایع شیرینکننده، شیرینی و شکلات مورد استفاده قرار گیرد.
خبرنگار خبرگزاری آنا در همین‌باره با سمیه آقابیک که با دفاع از پایان‌نامه خود به نام «استخراج استویوزید از عصاره برگ گیاه استویا با استفاده از پلیمرهای قالب مولکولی و ارزیابی فیتوشیمیایی آن» مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان گرفته و اکنون در دانشگاه شهید بهشتی در رشته دکتری شیمی دارویی در حال تحصیل است، گفتگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.
شیرینکننده استویوزید چگونه و چرا تولید شد؟
آقابیک درباره استخراج استویوزید (شکر بدون کالری) به آنا می‌گوید: «در گیاه استویا هشت شیرینکننده با اسم‌های مختلف وجود دارد که هر کدام به میزان مختلفی شیرینی دارند؛ اما آنچه که بیشتر باعث درصد شیرینی این گیاه شده، خود ماده مؤثره استویوزید است.»
وی درباره جرقه اولیه این طرح و موضوع تحقیقی مطرح می‌کند: «در جوامع امروز به‌دلیل مصرف بالای قند در صنایع نوشابه‌سازی و شیرینی‌ها، بیشتر افراد به‌دلیل مصرف بیش از حد قند، مشکلات قندی دارند و این موضوع باعث شده بیماری‌هایی برای افراد به وجود بیاید که یکی از آنها دیابت است. به همین دلیل و اینکه تمایل به انجام پایانامه‌ای داشتم که بتوانم مشکلی از مشکلات جامعه را برطرف کنم و در راستای کارآفرینی قدم بردارم، موضوع تحقیق پایان‌نامه فارغ‌التحصیلی ارشد را تولید این محصول در نظر گرفتم که بتوانم درآمدزایی هم داشته باشم.»
دانشجوی دکتری شیمی دارویی دانشگاه شهید بهشتی اضافه می‌کند: «با تلاش شبانه‌روزی با همکارانم توانستیم با تولید پلیمری به نام SEM16 شیرینکننده استویوزید را از گیاه استویا استخراج کنیم و بلافاصه به‌دلیل اینکه برای نخستین‌بار بود شیرینکننده استویوزید با این روش در ایران استخراج می‌شد، توانستیم ثبت اختراع کنیم.»
آقابیک تشریح می‌کند: «بعد از ساخت و ثبت پلیمر SEM16 بر روی آن پردازش کرده و با برطرف کردن یک‌سری از مشکلات آن، شرکتی با نام«شرکت بهان فرانگر ایده‌پرداز» راه‌اندازی کردیم. این پلیمر ساخته شده توانست مجوز دانش‌بنیان را نیز کسب کند. بعد از پایان پایان‌نامه با همکاری دوستان توانستیم یک واحد نیمه‌صنعتی برای تولید استویوزید راه‌اندازی کنیم و اکنون تقریباً شرایط تولید را داریم؛ اما مراحل گرفتن مجوز آن مقداری زمان‌بر است و نیاز به مکان بزرگ‌تر و دستگاه و تجهیزات بیشتری دارد تا تولید این محصول را صنعتی کنیم.»
وی توضیح می‌دهد: «پلیمر ساخته‌شده فرآیند خیلی طولانی داشته و چند مرحله برای ساخت آن زمان و مواد نیاز است. این پلیمر ساخته شده ویژه شکر است؛ زیرا برای هر ماده‌ای، پلیمر ویژه‌ای با توجه به ساختاری که ماده مؤثره دارد، می‌توان ساخت؛ البته این کار نیاز به آزمایش‌های دقیق و شناسایی ساختار آن ماده دارد تا بدانیم چه مواد شیمیایی را باید با هم ترکیب کنیم که شباهت زیادی به آن ساختار داشته باشد و بتواند آن ساختار و ماده مؤثره را به دام بیندازد که خوشبختانه در این شیرین کننده استویوزید موفق به انجام آن شدیم.»
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی گرگان با بیان اینکه دکتر مازیار احمدی گلسفیدی استاد راهنمای پایان‌نامه تلاش‌های فراوانی برای این کار کردند و همکاری‌های لازم را انجام دادند درباره زمان صرف شده برای این پایان‌نامه توضیح می‌دهد: «زمان خیلی زیادی را در آزمایشگاه صرف این طرح کردیم. پس از اینکه کارشناسی ارشد را گرفتم، توانستم شرکت راه‌اندازی کنم و بعد از آن هم کار بر روی این طرح را به مدت زیادی ادامه دادم، روش‌های بسیاری را پردازش کردم و حتی روش‌های ویژه‌ای به جز این بحث پلیمر را توانستم ثبت کنم.»
اتخاذ روش‌هایی برای ارائه محصول با کمترین قیمت
آقابیک اضافه می‌کند: «پلیمر SEM16 درصد خلوص بالایی دارد و با این پلیمر می‌توان تقریباً 98 درصد شکر را خارج کنیم، هرچه درصد خلوص را بالاتر ببریم، رنگ شکر سفیدتر می‌شود؛ اما بعضی از شرکت‌ها به درصد خلوص بالا و یا اینکه شکر چه رنگی داشته باشد، نیازی ندارند. به‌عنوان مثال شرکت نوشابه‌سازی برایش رنگ خیلی مهم نیست و یا دو کارخانه‌ای که در آذربایجان و تبریز هستند و فقط شیرینکننده می‌خواهند، نیازی به درصد خلوص بالا ندارند به همین دلیل روش‌هایی را استفاده کردیم تا بتوانیم با کمترین قیمت آنچه را که مشتری از ما می‌خواهد به دست بیاوریم.»
وی بیان می‌کند: «قبل از راه‌اندازی شرکت، تحقیقاتی انجام دادیم در مورد اینکه کجاها از این محصول استفاده می‌کنند و متوجه شدیم یکی از شرکت‌های نوشابه‌سازی ایرانی در نوشابه‌ها از این شیرینکننده که از راه واردات هم تأمین می‌شود، استفاده می‌کند. یا مثلاً در تافی یا قهوه، رنگ خیلی مهم نیست. بعضی جاها مطابق آنچه که مشتری می‌خواهد محصول را به او می‌دهیم و لزومی ندارد که حتماً از این پلیمر استفاده کنیم.»
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی گرگان عنوان می‌کند: «روش‌هایی در آزمایشگاه پیدا کردیم که می‌توان با قیمتی پایین‌تر از آنچه که مشتری می‌خواهد به او محصول بدهیم، کما اینکه بعضی جاها درصد خلوص بالای شیرینکننده استویوزید را می‌خواهند، مثلاً در جنوب این شیرینکننده بدون کالری را با درصد خلوص بالا و رنگ شفاف‌تر برای شیرینی‌های سنتی خود می‌خواستند که ما هم مجبور بودیم روی آن خیلی کار کرده و از پلیمر استفاده کنیم.»
آقابیک در مورد تعداد افراد مشغول در این طرح به آنا می‌گوید: «بعد از تولید این شیرینکننده در آزمایشگاه برای تولید نیمه صنعتی این محصول نیاز به دستگاه‌های بزرگ‌تری بود به همین دلیل از همکاری که فنی‌تر بود، کمک گرفتیم و دو نفر دیگر نیز که رشته شیمی هستند در نبود ما و با داشتن دستورالعمل در آنجا مشغول بوده و در حال ساخت استویوزید هستند.»
وی اضافه می‌کند: «استویوزید به مرحله عملیاتی رسیده است؛ اما از این به بعد نیاز به مکان بزرگ‌تر، دستگاه‌های بیشتر و سرمایه‌گذار داریم تا محصول را تهیه کنیم؛ البته حجت‌الاسلام سیدمهدی خاموشی رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه قول‌هایی را در زمینه همکاری در تولید انبوه این محصول داده که به‌زودی انجام خواهد شد.»
دانشجوی دکتری شیمی دارویی دانشگاه شهید بهشتی درباره اینکه این طرح در کشورهای دیگر کار شده یا نه می‌گوید: «کشورهای دیگر همین الان هم این محصول را تولید می‌کنند؛ اما در ایران جا نیفتاده است. برای مثال چین در همه صنایع خود از شیرینکننده استویوزید استفاده می‌کند؛ اما در ایران خیلی سخت می‌شود طرح جدیدی را ثبت و اجرایی کرد. به‌عنوان مثال برای گرفتن مجوز این محصول گفتند به دلیل اینکه تا به حال مجوز این شیرینکننده بدون کالری در ایران صادر نشده و موجودی‌ها وارداتی بوده باید خودتان استانداردسازی کنید و موضوع را به خود ما واگذار کردند در حالی که در همه کشورها از این محصول استفاده می‌کنند.»
چرا استفاده از شکر بدون کالری فراگیر نمی‌شود؟
آقابیک اضافه می‌کند: «دلیل دیگر فراگیرنشدن شیرینکننده استویوزید به طبع مردم ایران برمی‌گردد. این شیرینکننده بدون کالری شیرینی خیلی بالایی دارد و 300 برابر شیرین‌تر از قند است. خودم همیشه از استویوزید استفاده می‌کنم، حتی کیک آن را تولید کردم و برای نمایشگاه تبریز فرستادم، واکنش‌ها به مزه، نشان می‌دهد که هنوز طبع و ذائقه مردم ما به این محصول عادت نکرده است.»
وی ادامه می‌دهد: «در لیوان چای بزرگ به اندازه یک عدس یا نخود استویوزید بریزیم، چای کاملاً شیرین می‌شود، منتهی مردم ما هنوز به آن درجه نرسیده‌اند که بتوانند از شیرینکننده استویوزید استفاده کنند. برای همه‌گیر کردن استفاده از استویوزید توصیه می‌کنم که مردم درصدی از شکر استفاده کنند با درصدی از استویوزید و همه از شکر یا استویوزید نباشد. باید درصدی استویوزید باشد و درصدی شکر و به تدریج درصد استویوزید را بیشتر کنیم تا برای مردم جا بیفتد.»
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی گرگان در مورد هزینه این طرح به آنا می‌گوید: «هزینه خیلی بالایی برای تولید محصول داشتیم و چون شرکت دانش‌بنیان نوپا بودیم از 300 میلیون تومان کمک فقط 50 میلیون تومان کمک کردند، یعنی واقعاً نتوانستیم خیلی از این وام استفاده کنیم؛ اما توانستیم خود بنده و همکاران‌مان مقداری آورده داشته باشیم.»
برای تولید نمونه صنعتی استویوزید خیلی هزینه نیاز داریم
آقابیک اظهار می‌کند: «برای تولید نمونه صنعتی استویوزید خیلی هزینه نیاز داریم به همین منظور فردی سرمایه‌گذار در گرگان اعلام آمادگی کرده است؛ اما درصد بالایی از سود حاصل خواست و فعلا ترجیح می‌دهیم خودمان به میزان کم تولید و عرضه کنیم.»
وی در مورد تولید انبوه این محصول اضافه می‌کند: «تولید ما حالت صنعتی، کارخانه‌ای و انبوه نیست و برای این کار نیاز به دستگاه‌های بزرگ‌تر داریم؛ اما فعلاً به درخواست‌های کم پاسخ می‌دهیم و سفارش‌های بالاتر را رد می‌کنیم.»
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی گرگان درباره روش صحیح مصرف استویوزید بیان می‌کند: «بهتر است که از پودر آن استفاده شود؛ زیرا وقتی شما برگ آن را استفاده می‌کنید، این برگ همه چیز دارد. چه بسا که فلزات سنگین داشته باشد؛ اما وقتی که پودر آن را استفاده کنید یعنی عاری از همه چیز بوده و خالص است.»
آقابیک در مورد اینکه آیا در ایران درباره این تحقیق پژوهش شده یا نه عنوان می‌کند: «تا به‌حال چنین تحقیقی ندیده‌ام. در یکی از دانشگاها توانسته‌اند با استفاده از حلال‌های زیاد در حد آزمایشگاهی این نمونه را تولید کنند در حالی که روش ثبت شده ما با کمترین میزان حلال و مواد آلی است و اصلاً یکی از ویژگی‌‌هایی که باعث شد این محصول ثبت اختراع شود و مجوز دانش‌بنیان به ما دهند، شیمی سبز بودن این طرح بوده یعنی با استفاده از کمترین میزان حلال توانستیم به محصول دست پیدا کنیم.»
دانشگاه‌ها دانشجویان را به سمت کارآفرینی ببرند
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی گرگان در مورد درخواست خود از مسئولان بیان می‌کند: «دانشگاه‌ها باید دانشجویان را به سمت کارآفرینی ببرند. زمانی که از دانشگاه آزاد اسلامی گرگان فارغ‌التحصیل شدم، دغدغه این را نداشتم که چه‌کار کنم؛ زیرا به قدری خوب همکاری کردند دیگر نگران این نبودم که الان کارم و شرایطم چه می‌شود.»
آقابیک می‌افزاید: «مراکز رشد دانشگاه‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان اهمیت و بها دهند. در اختیار قراردادن مکان و تجهیزات به دانشجویان از وظایف مراکز رشد است و دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان در این زمینه‌ها همکاری کرده و مسئولان تا حدی که می‌توانستند کمک کردند.»
وی عنوان می‌کند: «سرمایه‌گذاران در تهیه تجهیزات، دستگاه‌ها و نیروی کار شرکت‌های دارای ایده و محصول را حمایت کنند. ما به پایان کار رسیده‌ایم و می‌خواهیم تولید خیلی خوب داشته باشیم؛ اما نه سرمایه‌گذار مناسب هست و نه کسی پیدا می‌شود که بخواهد مکانی در اختیار ما قرار بدهد.»
انتهای پیام/4121/4062/
انتهای پیام/
در گفتوگوی تفصیلی با آنا تشریح شد؛
