حسن‌آباد، باغی که دیگر درخت ندارد/چه برنامه‌‌ای برای حفاظت از«حسن‌آباد»ها داریم؟

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- ملیحه محمودخواه؛ کلاه‌فرنگی‌های میدان حسن‌آباد کلاه از سر برداشته‌اند تا نشان دهند زنگ آتش‌سوزی این بار از هشت گنبدی به صدا درآمد که حالا 6 گنبد شده‌اند.

حسن آباد، میدانی که سال‌ها قبل تفرج‌گاه تهرانی‌های قدیم و یکی از اماکن پرتردد مردم بود زیبایی‌اش را از دست‌داده است و ریزش سقف ساختمان شمال غربی میدان مانند آبله‌ای چهره این میدان را خدشه‌دار کرده است.

گنبدها فروریخته و اجناس داخل انبارها سوخته است؛ البته باوجود زحمت نیروهای آتش‌نشانی آتش به طبقات پایین نفوذ نکرده است اما افزایش حجم آب‌ها تهدیدی برای سقف طبقه پایین شده است.

حسن‌آباد باغی که دیگر درخت ندارد

پیش از آنکه حسن‌آباد میدان حسن‌آباد شود یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های تهران در این منطقه قرار داشت؛ نشان به آن نشان که استخری که در آن زمان در این باغ احداث شده بود در حال حاضر در سفارت ایتالیا باقی‌ مانده است.

این باغ‌ها مربوط به میرزا یوسف ملقب به مستوفی‌الممالک بود که از رجال دوره قاجار به شمار می‌آمد و ازآنجاکه ثروت زیادی به دست آورده بود و زمین‌های یوسف‌آباد و ونک تا اوین را خریداری کرده بود این قسمت از باغ و زمین‌ها را به نام پسرش حسن سند زد تا امروز ما این منطقه را به نام حسن‌آباد بشناسیم.

اما عمر این باغ زیاد به درازا نکشید و با مرگ پدر باغ قطعه‌قطعه شده و به مردم فروخته شد.

وقتی پهلوی‌ها روی کارآمدند تصمیم گرفتند مدرنیزاسیون انجام دهند؛ سرتیپ کریم آقا بوذرجمهری مسئول این کار شد او که از خشن‌ترین نیروهای رضاشاه بود اعتقادی به میراث فرهنگی نداشت و تمام آثار به‌جای مانده در تهران آن زمان را از بین برد.

میدان حسن‌آباد از طرح‌هایی بود که معماران شهرسازی در آن زمان پیشنهاد دادند و بسیاری از خانه‌ها و مغازه‌ها در آن زمان در دل این خیابان از بین رفت تا هشت گنبد از میان ویرانه‌های آن‌ها سر برآورد.

برای آنکه میدان زیباتر دیده شود قبرستانی که در کنار این میدان قرار داشت نیز تخریب و ساختمان آتش‌نشانی به‌جای آن احداث شد. اسناد به‌جامانده از این قبرستان نشان می‌دهد سر میرزا کوچک خان جنگلی و پیکر میرزارضا کرمانی در این قبرستان دفن شده بود.

 اما آتش‌سوزی روز 26 تیرماه امسال تنها باری نیست که چهره این میدان را زخمی می‌کند در سال 1350 نیز ساخت ساختمان بانک در کنار این میدان سبب شد یکی از ساختمان‌های گنبدی از بین برود اما در سال 1380 دوباره ماکتی شبیه سازه‌های دیگر ساخته و به دیواره بانک وصل شد تا قرینگی میدان حفظ شود.

حضور آتش‌نشانی شانس بزرگ میدان حسن‌آباد

اوایل شامگاه روز 26 تیرماه خبر آتش‌سوزی در میدان حسن‌آباد به‌سرعت آتش در فضای مجازی پیچید. ضلع شمال غربی میدان در آتش می‌سوخت تا خاطره تلخ پلاسکو را دوباره به مردم یادآوری کند‌.

حضور آتش‌نشانی در مجاورت این میدان بزرگ‌ترین شانسی بود که این میدان داشت آتش در طبقه بالا به وقوع پیوسته بود و حضور به‌موقع آتش‌نشانان سبب شد که آتش‌سوزی در همانجا متوقف شود و شعله های سرکش به طبقه پایین سرایت نکند. 

دغدغه اصلی آتش نشانی رعایت ایمنی است

جلال ملکی به مانند شروع حادثه پلاسکو از لحظات آغاز این اتفاق در صحنه حضور داشت.

وی نیز حضور آتش‌نشانان را در مجاورت میدان شانس بزرگ کسبه و آثار درون این میدان می‌داند اما معتقد است که پس از حادثه پلاسکو بارها به اهالی این منطقه تذکر داده شده بود زیرا سیم گاز و برق و شیشه‌های درون پنجره‌های هشت گنبد می‌توانست عامل خطر برای این منطقه باشد.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی معتقد است که وجود انبارهای کالا و کاموا در انبارهایی که بیشتر در طبقات فوقانی قرار داشتند نیز عاملی برای خطر به‌حساب می‌آمد اما به هیچ‌کدام از این توصیه‌ها توجه نشد.

ملکی معتقد است که ایمنی در کشور جدی گرفته نمی‌شود.

وی به خبرگزاری آنا گفت: دغدغه آتش‌نشانی حفظ ایمنی است، درحالی‌که این موضوع در اولویت چندم افراد قرار دارد.

ملکی ادامه داد: بناهای قدیمی اصولاً مالک شخصی دارند و به همین دلیل نمی‌توان در مورد آن‌ها موارد قانونی را اجرایی کرد.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی با تأکید بر اینکه در بازار تهران نمونه‌های ساختمان‌های قدیمی و فرسوده بسیار زیاد است، افزود: چندی پیش ساختمانی قدیمی پس از 120 سال  در خیابان امیر کبیر فروریخت و مالک آن فردی بود که از این مکان استفاده و مغازه‌های آن را اجاره داده بود.

وی معتقد است: متولی اصلی ساختمان‌های قدیمی، سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری است و حفظ آن‌ها یک عزم ملی می‌خواهد. درست است که بسیاری از ساختمان‌ها مالک شخصی دارد یا شجره آبا و اجدادی در دست صاحبان آن است اما این نباید بهانه‌ای شود تا این ساختمان‌ها تبدیل به انبار شود.

ملکی در خصوص آتش‌سوزی ساختمان حسن‌آباد گفت: انبار پشت میدان که محل شروع آتش‌سوزی بود، به گفته شاهدان پیش‌ازاین، انبار خودروهای بنز بوده است که حالا به انبار ابزار و یراق تبدیل‌شده است.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی با تأکید بر اینکه املاک قدیمی شناسنامه‌های شهر به‌حساب می‌آیند، ادامه داد: نکته‌ای که در این میان باید به آن اشاره کرد این است که سازمان‌هایی که متولی چنین بناهایی هستند، تنها جلوی ساخت‌وساز این بناهای قدیمی را می‌گیرند، درحالی‌که حفظ امنیت و جلوگیری از تخریب این ساختمان‌ها از مهم‌ترین وظایفی است که سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی عهده‌دار آن است.

وی توضیح داد که آتش‌نشانی نه وظیفه و نه اجازه قانونی این را دارد که ساختمان‌هایی که ازنظر کارشناسان دچار مشکل هستند را مهر و موم کند. آتش‌نشانی تنها کاری که می‌تواند انجام دهد، بررسی محل و هشدار و رونوشت به دستگاه قضایی و شهرداری است.

ملکی خاطرنشان کرد: نباید اجازه دهیم به اینجا برسیم و پیش از وقوع هر حادثه باید احساس مسئولیت وجود داشته باشد. باید متولی ایمن‌سازی، نظارت و بهره‌برداری از ساختمان‌های قدیمی مشخص شود و اتفاقاتی مانند این مسئله، درس عبرتی برای جلوگیری از حوادث مشابه باشد.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی با تأکید بر اینکه در بازار تهران، ساختمان‌های پرخطر بسیاری وجود دارد، افزود: نباید اجازه داد که این حوادث تکرار شوند، زیرا ممکن است مانند حادثه حسن‌آباد، بدون هیچ مصدوم به پایان نرسد.

وی در پاسخ به اینکه آیا برای اطفای حریق ساختمان‌های قدیمی نمی‌توان ماده دیگری را جایگزین آب کرد، ادامه داد: هیچ ماده دیگری برای اطفای حریق با وسعت زیادی که آتش داشت، وجود ندارد اما کاهش میزان آسیب و خراب نشدن بنای ساختمان نشان می‌دهد که نیروهای سازمان آتش‌نشانی کار خود را درست انجام داده‌اند.

۲ میلیارد تومان برای بازسازی حسن آباد نیاز است

محسن شیخ‌الاسلامی هم در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا در خصوص میزان خساراتی که براثر آتش‌سوزی به ساختمان‌های میدان حسن‌آباد وارد شده است، گفت: آتش‌نشانی در این حادثه زحمت زیادی کشید و باوجودی که حجم آتش در طبقه فوقانی ساختمان بالابود اما موفق شد آتش را مهار کند و با تلاش این نیروها تلفات جانی نداشتیم.

معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی استان تهران با بررسی محل، ستون‌های چوبی طبقه دوم ساختمان و وجود انبارهای کالا در طبقه دوم ساختمان را عاملی برای گسترش این آتش‌سوزی می‌داند و معتقد است دلیل اصلی این اتفاق به‌زودی توسط آتش‌نشانی مشخص می‌شود.

اما شواهد نشان می‌دهد آتش به طبقه پایین سرایت نکرده است و شیخ‌الاسلامی این موضوع را حضور به‌موقع نیروهای آتش‌نشانی در محل عنوان می‌کند.

از زمان وقوع آتش تا زمان خاموش شدن آن 3 ساعت و نیم زمان برد و حجم آب‌هایی که به دیواره‌های این ساختمان وارد شد خودش می‌تواند عاملی برای از بین رفتن سقف طبقه اول باشد.

شیخ‌الاسلامی در مورد آن این‌گونه توضیح داد: آنچه از بنا مشخص است این است که 450 متر از خرپاهای چوبی طبقه اول فروریخته است و حجم بالایی از آب هم که برای اطفای حریق بر روی آن ریخته شده است روی ساختمان جمع شده است.

وی ادامه داد: خوشبختانه آواری که براثر آن حریق روی طبقه اول ریخته است به دلیل آنکه خرپاهای سبکی بوده‌اند سبب شده که آوار زیادی بر روی طبقه اول نریزد.

در مرحله اول باید این آواربرداری انجام شود تا این آوارها تهدیدی برای طبقه اول نباشد اما در طبقه بالا سقف ساختمان به‌طور کامل فروریخته است اندوده‌های داخل به‌طور کامل از بین رفته است.

شیخ‌الاسلامی با توضیح اینکه 40 درصد به بنای این ساختمان آسیب وارد شده است، اضافه کرد: کاربری این بنا مهم است و اضلاع دیگر میدان نیز همین فرم رادارند در ضلع جنوب غربی نیز بالکن‌ها محل دپوی پوشاک شده است ضلع جنوبی خطر بیشتری هم نسبت به این ضلع دارد زیرا مغازه‌ها انبار کاموا است و خطر اشتعال چندین برابر اینجا است موضوع ساماندهی کاربری این بناها برنامه‌ریزی فنی و علمی از طرف سازمان آتش‌نشانی سیستم اطفای حریق این زنگ خطرها باید ما را هشیارتر کند

وی در خصوص بناهای تاریخی و تفاهم‌نامه بین آتش‌نشانی و شهرداری و میراث فرهنگی گفت: هیچ تفاهم‌نامه‌ای به‌صورت مشخص امضا نشده و تمام این اتفاقات به این معنا است که نباید منتظر شویم که اتفاقات بعدی رقم بخورد و بعد در مورد آن تصمیم‌گیری شود چنین حوادثی باید حساسیت‌ها را بالا می‌برد و قاعدتاً باید در مورد آن برنامه‌ریزی کنیم تا از وقوع چنین حوادثی جلوگیری کرد

وی تصریح کرد: مرمت این بنا نیاز به کار مشترک شهری و نیاز به اعتبار جدی دارد، کار کم‌خرجی نخواهد بود و به حدود 2 میلیارد تومان هزینه نیاز دارد.

ساختمان‌های قدیمی شناسنامه های شهر هستند

زهرا صدراعظم نوری نیز در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا گفت: نقش آتش‌نشانی در این حادثه بسیار پررنگ بود نیروهای هفت ایستگاه آتش‌نشانی در محل حاضر شدند و تلاش کردند این آتش را خاموش کنند.

آتش از انبار پشت میدان سرایت پیداکرده بود و شعله‌های آتش سقف این بنای تاریخی را درگیر کرده بود

رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران تأکید کرد: آثار تاریخی هر شهر هویت آن به‌حساب می‌آید و باید نسبت به آن احساس مسئولیت کرد

وی با تأکید بر اینکه باید ساختمان‌ها در هر جای کشور ایمنی داشته باشند تصریح کرد: ایمن‌سازی و حفاظت از آثار تاریخی در مقابل حریق و هر نوع آسیب و خطر نیز بسیار اهمیت دارد و باید در اولویت سازمان‌های متولی قرار گیرد.

صدر اعظم نوری به از بین رفتن آثار تاریخی و عدم امکان بازسازی به شکل اولیه آن اشاره کرد و افزود: آثار تاریخی وسیله‌ای برای اشاعه فرهنگ ما است و با از بین رفتن این آثار نمی‌توانیم این توقع را برآورده کنیم.

حادثه آتش سوزی در میدان حسن آباد اولین حادثه تخریب آثار باستانی نبوده است و آخرین آن هم نخواهد بود زیرا به گفته مسئولان سازمان آتش نشانی ما در محدوده مرکز تهران و خصوصاً بازار از این دست ساختمان ها کم نداریم . به همین دلیل حفظ این ساختمان‌ها نیاز به عزم ملی و همراهی همه سازمان های متولی دارد که اگر پای کار نباشند تا چند سال دیگر دوباره در جراید و روزنامه‌ها از آثاری سخن به میان می آید که بر اثر غفلت مسئولان از بین رفته است و آنجاست که شرمندگی آن برای فرزندانمان به ارث می ماند.

انتهای پیام/4087/