آموزه‌های دینی و پوشیدن لباس فرهنگ

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، نهمین برنامه «ضیافت» به موضوع «قرآن و سلوک فرهنگی مسلمانان» اختصاص داشت که با اجرا و سردبیری مالک شجاعی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری پژوهشگر قرآنی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) شامگاه شنبه از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت.

حجت‌الاسلام الویری در پاسخ به سؤالی درباره آمدن قرآن به متن جامعه پیشنهاد‌هایی ارائه کرد و گفت: نکته‌ای بنیادی که شهید مطهری درباره این موضوع مطرح کردند، این است که انسان به اندازه توانمندی و احاطه خودش می‌تواند بر دیگران و محیط اثرگذار باشد، چون درخت به اندازه‌ای که ریشه داشته باشد، شاخ و برگ خواهد داشت. معتقدم یکی از اصلی‌ترین عواملی که نتوانستیم آموزه‌های دینی را به‌صورت اثرگذار در جامعه داشته باشیم این است که این آموزه‌ها و مفاهیم از درخت‌هایی متصاعد می‌شود که آن ریشه لازم را ندارند.

وی ابراز امیدواری کرد که ماه مبارک رمضان نقطه آغازی برای این حرکت باشد.

الویری در ادامه سخنانش به دو منظر متفاوت در این بحث اشاره کرد و گفت: زمانی من به‌عنوان کسی که دغدغه دین دارم و قرآن را درک می‌کنم، پی می‌برم در قرآن محتوایی وجود دارد که می‌تواند گره‌گشا باشد، زیست اجتماعی من را متفاوت کند، می‌تواند زندگی و حیات طیبه دیگری برای انسان بدون تعیین جنسیت پدید آورد که بزرگ‌ترین صفت این زندگی پاکیزه بودن و بدون شائبه بودن آن است. این زمان، نقطه عزیمت من به سمت مفاهیم قرآنی است و وقتی به سراغ قرآن می‌روم با انبوهی از مفاهیم اجتماعی و قرآنی مواجه می‌شوم.

وی خاطرنشان کرد: در زمان عرضه این مفاهیم به جامعه، اولین دغدغه ما، مخاطب‌یابی در سطح جامعه و بازتولید آن‌ها برای جامعه است که این مفاهیم در مقاطع، شهرها و در کشورهای مختلف، متفاوت است باوجوداینکه همه در یک زمان هستند. در قرآن با مفاهیم دینی روبرو هستیم که آن‌ها را از قرآن فراگرفتیم و اولین پرسشمان این است که مخاطب واقعی این مفاهیم چه کسانی هستند؟

حجت‌الاسلام الویری با اشاره به اینکه باید پرسش‌های بشر امروز را در قرآن پیدا کنیم، یادآور شد: در رویکرد اول، حرکت ما از مبدأ به سمت آموزه‌های متعالی قرآن است و در رویکرد دوم حرکت از فرهنگ و جامعه به سمت قرآن است تا در مورد پرسش‌های‌مان جواب برسیم. باید به این دو منظر توجه کرد تا به پرسش‌های فرعی درباره مناسبات فرهنگ پاسخ دهیم چراکه ابهام در این موضوع، می‌تواند منشأ چالش‌ها باشد. برای مثال، مفهوم اخلاق در فضای مجازی و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی کشور نیز جزئی از این پرسش‌ها است.

وی در مورد اینکه چه پیش‌شرط‌هایی برای ترجمان قرآن به زبان انسان معاصر لازم است، گفت: تأکید می‌کنم انتظاری نیست که پاسخ نهایی و متقنی برای این پرسش مطرح شود گرچه این فقط مسئله کشور ما نیست و حتی فراتر از آن در جوامع غیراسلامی نیز این مسئله برایشان مهم است. باید بپذیریم علی‌رغم ظرفیت‌های ایجادشده پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز بهره لازم و کافی از این موضوع نبردیم و معتقدم مخاطبان جوان باید این مباحث را دنبال کنند.

الویری تشریح کرد: قرآن مضامینی برای ما دارد که دربردارنده رهنمودهایی است که می‌تواند زندگی این جهان و آن جهانمان را تأمین کند اما همین که این آموزه‌ها و مضامین زمینی شوند، لباس فرهنگ بر تن می‌کنند و خداوند نیز قرآن را به زبان عربی عرضه کرد که از آن زمان، این آموزه‌ها رنگ فرهنگ به خود گرفت. اکنون نیز مثل دم مسیحایی و عصای موسی نیز معجزه است و اکنون نیز همین کارکردها را دارد اما امروز باید به شکلی برای این جامعه پیاده شود، چراکه یک مدل از مضمون یا آموزه دینی، در جامعه دیگر پاسخگو نیست و باید شکل‌های متفاوتی داشته باشد. همچنین واضح است که عمل به قران الزاماً شکل واحدی در همه جا ندارد.

وی در ادامه بحث، با ذکر چند مورد به تشریح این موضوع پرداخت و گفت: اولین نکته این است مضامین قرآنی مثل صبر در رده‌های مختلف سنی و اقشار مختلف تعاریف مختلفی دارد و بنابراین ترجمه قرآن با کاربست به آن متفاوت است؛ ما به ترجمه اکتفا کردیم و این در حالی است که مفهوم این مضامین قرآنی مهم است که در شرایط مختلف، متفاوت می‌شود؛ بنابراین ترجمه کافی نیست و آیات قرآن باید تفسیر عملیاتی شوند و مصداق برای آن‌ها یافت. تفسیر عملیاتی برای سنین و رده‌ها و اقشار مختلف دارای منزلت‌های مختلف است و این کار را مشکل می‌کند.

نکته دوم اینکه برخی از آیات قرآن در نگاه اول این تلقی را پیش می‌آورند که آیات متعلق به امروز نیستند؛ باید درباره این‌ها چه کار کنیم؟ برای مثال یک آیه به یک مورد خاص اشاره می‌کند و رویداد را توضیح می‌دهد و در برخی موارد حکم کلی نیز صادر می‌شود. در ادامه این نکته متبادر می‌شود که برای امروز نیز مصداق دارد یا خیر؟ در این‌گونه موارد کتاب باید به صحنه جامعه آورده شود و قرائت‌های مختلف از یک موضوع را نشان دهیم.

نکته سوم، بررسی تدریجی مضامین از آیات است، چراکه به هر مضمون قرآنی، فراتر از یک آیه به آن پرداخته شده است و قدر مسلّم این است که همه آیات قرآنی درباره مضمون مربوطه یک‌باره نازل نشدند و به‌تدریج نازل شدند؛ بنابراین باید ابتدا بدانم قرآن آیات را چگونه و چه زمانی بیان کرده و کجا به این مفاهیم بیشتر تأکید شده است تا از آن‌ها الهام بگیریم. ما همه کارهای خوب را یک‌باره از جامعه انتظار داریم و این در حالی است که در قرآن این‌گونه نبوده است. برای مثال، یکی از کاستی‌های جامعه ما نداشتن فرهنگ شکر است و داشته‌هایمان را نیز نمی‌دانیم درحالی‌که خیلی از کشورهایی که ما با آن‌ها مشکل داریم یک روز به نام شکرگزاری دارند. در مورد موضوع شکر، باید با توجه به سیر تحول آیات دراین‌باره الهام بگیریم و آن‌ها را برای جامعه استخراج کنیم.

نکته چهارم در این زمینه توجه به سیر تاریخی درباره مضامین است چراکه به مضامین در تجربه تاریخی ما مسلمانان توجه و به آن‌ها پرداخته شده است و این تجربه، تجربه مهمی است. تجربه قبلی انسان از این منظر مهم است که توجه کنیم قرآن قبلاً چطور بر فرهنگ و جامعه تأثیرگذار بوده است و این سیر تاریخی را واکاوی کنیم.

حجت‌الاسلام الویری در پایان برنامه «ضیافت»، چهار نکته مذکور را برای حساس کردن اذهان و ورود به بحث «قرآن و سلوک فرهنگی مسلمانان» لازم دانست و تأکید کرد: به طرز امیدوارکننده‌ای شاهد هستیم در محافل مختلف کارهایی در حد جوانه‌زدن از سوی جوانان در حال انجام است و امید داریم گام‌های خوبی در این زمینه برداشته شود.

«ضیافت» محصول گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار سیما است که در ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت 23 از شبکه دانایی و خردورزی پخش می‌شود.

انتهای پیام/4104/پ