تداوم کابوس 36 ساله واردات بنزین/ دولت چگونه می‌تواند وعده خود برای تولید بنزین را محقق کند؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی آنا، سابقه سهمیه بندی بنزین به سال های پایانی دولت هشتم و وزارت نفت بیژن زنگنه باز می گردد. در آن سال ها مصرف بنزین با سرعت زیادی رو به افزایش بود و مصرف بنزین با همان شیب صعودی پیش می‌رفت و منابع مالی داخلی برای خرید بنزین کفاف واردات را نمی داد بنابراین طرح کنترل مصرف بنزین با تکیه بر سهمیه بندی مطرح شد.

قرار بر این بود تا بر اساس پیش بینی‌ها، از سال 84 سهمیه بندی اجرا شود اما در عمل اینگونه نشد زیرا آن زمان بر سر واردات بنزین به کشور مانع جدی قرار نداشت و ایران هر زمان که اراده می‌کرد امکان خرید بنزین از کشوری دیگر برایش فراهم می شد.

شاید یکی از دلایلی که دولت های پیش از دولت نهم توجه چندانی به توسعه پالایشگاه ها نداشتند و واردات بنزین را در دستور کار خود قرار می دادند این بود که به دلیل مناسبات مطلوب بین‌المللی که در آن زمان حاکم بود، هیچگاه احساس نکردند که روزی با محدودیت فروش بنزین روبه‌رو و بحران سوخت در کشور حاکم شود. در بدترین پیش‌بینی‌ها نیز ، گمان نمی رفت عدم فروش بنزین به ایران به عنوان تحریم در نظر گرفته شود.

دلیل دیگری که در آن سال‌ها، بهینه‌سازی پالایشگاه های قدیمی و ساخت پالایشگاه های جدید را مورد غفلت قرار داد این بود که بر اساس نظرات کارشناسی، تولید بنزین در مقایسه با واردات آن از صرفه اقتصادی برخوردار نبود، هر چند که هنوز هم این نظر وجود دارد که ساخت پالایشگاه در وضع عادی و به دور از تحریم، منطقی به نظر نمی رسد.

پیش از اجرای سهمیه بندی آنقدر استدلال در خصوص لزوم آن مطرح شد و نقطه ضعف‌های کشور در زمینه بنزین بر سر زبان‌ها افتاد که کشورهای غربی با تسلط کامل بر مشکلات کشور در مورد بنزین دست به تحریم‌های فلج کننده زدند.

تحریم فروش بنزین با هشیاری متخصصان جوان کشور و تولید بنزین در واحدهای پتروشیمی با شکست روبه‌رو شد.

دولت روحانی به سراغ واردات بنزین رفت و واردات بنزین در این دولت افزایش یافت زیرا در ماه های اول روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، تولید بنزین در پتروشیمی ها به دستور وزیر نفت متوقف شد و برای تامین نیاز مصرفی بنزین دولت ناگزیر به واردات روی آورد و واردات بنزین تا امروز نیز ادامه دارد.

با نگاهی به روند تاریخی این امر، مشخص می شود که از سال 1361، که مصرف از تولید بنزین پیشی گرفت، واردات این محصول استراتژیک متوقف نشده است.

البته واردات بنزین در طی بیش از 30 سال گذشته سینوسی بوده و در برخی سال ها حتی درسال 1369 به زیر یک میلیون لیتر در روز نیز رسیده است.

هر چند سهمیه‌بندی بنزین تاثیری به سزا در کاهش واردات بنزین به کشور داشت، بررسی ها نشان می‌دهد کمترین میزان واردات بنزین در دوره فعالیت دولت نهم و دهم در سال 1391 اتفاق افتاده است . ممنوعیت فروش بنزین به ایران سبب شد حجم واردات این محصول استراتژیک به حدود 1.8 میلیون لیتر در روز کاهش یاب اما همچنان واردات ادامه داشت.

همچنین در سال‌های 75 تا 85 میزان مصرف بنزین کشور به دلایل مختلفی از 32.9 میلیون لیتر در روز در سال 75 به 73.6 میلیون لیتر در سال 85 رسید اما پس از اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین از تیرماه سال 86 و فاز اول هدفمندی یارانه‌ها در آذرماه سال 89، این روند کاهشی شد و از 73.6 میلیون لیتر در سال 85 به 59.9 میلیون لیتر در روز در سال 90 تنزل پیدا کرد.

این در حالی است که پس از تک نرخی شدن بنزین در خردادماه سال 94، مصرف بنزین کشور بار دیگر افزایش پیدا کرد و از 59.9 میلیون لیتر در روز در سال 90 به 71 میلیون لیتر در روز در سال 94 رسید و بر اساس آمارها این رقم در سال جاری به بیش از 72 میلیون لیتر در روز رسیده که از این میزان، سهم واردات 12 میلیون لیتر در روز بوده است.

آمارهای جدید حاکی از این هستند که واردات بنزین در سال گذشته با رشد 50 درصدی همراه بود. این آمار پیام‌دهنده این است که افزایش قیمت این فرآورده استراتژیک نفتی هم سبب کاهش میل به مصرف نشده است.

از سوی دیگر، حجم واردات بنزین در حالی طی سال 95 به 12 میلیون لیتر رسیده است که پیش از این در سال 94 این رقم حدود 9 میلیون لیتر بوده و میزان واردات بنزین آن سال نسبت به سال 93 بیش از دو برابر (معادل 3.2 میلیارد لیتر) شده بود.

این آمارها حکایت از آن دارد که با وجود افزایش دو درصدی مصرف، حجم واردات این محصول پرطرفدار نفتی حدود دو برابر افزایش یافته است. به گفته عباس کاظمی، معاون سابق وزیر نفت، افزایش واردات بنزین به این دلیل است که بخشی از آن صرف ذخیره سازی این محصول استراتژیک می شود.

هرچند ایران در سال های تحریم واردات بنزین را به حداقل رسانده بود، این به معنای برابری تولید و مصرف بنزین نبود بلکه واردکردن بنزین پتروشیمی ها در چرخه سوخت کشور دلیل کاهش واردات به شمار می آمد که از سر اجبار و به دلیل نبود فروشنده در بازارهای جهانی رقم خورده بود.

در اثبات این امر باید گفت با وجود آنکه در مصرف بنزین تنها رشد چند درصدی را در دولت یازدهم شاهد هستیم، نیاز به واردات 12 میلیون لیتری در روز نیز احساس می شود که حکایت از کسری تولید بنزین در پالایشگاه ها نسبت به مصرف این فرآورده در کشور دارد.

دولت یازدهم سرانجام از فاز اول از پالایشگاه ستاره خلیج فارس را در اردیبهشت امسال بهره‌برداری کرد؛ پالایشگاهی که قرار است وظایف مهمی را در کشور انجام دهد و در گام نخست ایران را از واردات بنزین بی‌نیاز کرده و در گام‌های بعد این کشور را به صادرکننده آن مبدل سازد.

با وجود بهره برداری از فاز نخست این پالایشگاه و پیش بینی تولید روزانه 12 میلیون لیتر بنزین در ستاره خلیج فارس اما همچنان واردات 12 میلیون لیتری بنزین به کشور ادامه دارد.

از سویی دیگر سعید خوشرو، مدیرامور بین الملل شرکت ملی نفت ایران چندی پیش در راستای قطع واردات بنزین به کشور گفته بود: ایران در سه ماهه دوم سال ۲۰۱۸ یعنی زمانی که دومین واحد جداکننده میعانات پالایشگاه ستاره خلیج فارس وارد فعالیت شود، ممکن است واردات بنزین را متوقف کند.

صحبت های مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت در شرایطی مطرح می شود که در سال گذشته مسئولان کشور قول خودکفایی بنزین را با بهره برداری از فاز نخست ستاره خلیج فارس داده بودند. امری که محقق نشد.

این در شرایطی است که میانگین مصرف بنزین کشور در شش ماهه نخست امسال ۸۱.۷ میلیون لیتر بوده است که نسبت به آمار شش ماهه پارسال (۷۵.۴ ) ۸.۳ درصد رشد داشته است و البته با توجه به رشد تولیدات و واردات خودرو پیش بینی می شود این تقاضا برای بنزین با رشد همراه شود. همین امر کا را برای خودکفا شدن در تولید بنزین و قطع واردات سخت تر می کند.

با نگاهی به آمارهای منتشر شده میزان واردات بنزین به اندازه دوران پیش از اعمال سهمیه بندی و عرضه کارتی بنزین افزایش یافته است.

مقام معظم رهبری با تاکید بر اینکه افزایش تولید و صادرات نفت، نیاز کشور است اما در کشوری که دارای بزرگترین ذخائر گازی و نفتی جهان است، واردات بنزین نباید انجام شود، تصریح کردند: مسئولان برای رفع این مشکل باید برنامه‌ریزی و اقدام کنند.

با این رهنمود، دولت باید هرچه سریعتر در خصوص بهره برداری از طرح های پالایشی اقدام کند.

به هر حال مدیران نفتی با توجه به سرمایه‌های مادی و معنوی که در سال های اخیر در صنعت پالایش کشور صرف شده است باید پاسخی قانع کننده در خصوص تاخیر در به تولید رسیدن پالایشگاه های جدید‌الاتاسیس و همچنین ادامه روند واردات بنزین به کشور داشته باشند.