پژوهشگر برتر جشنواره فرهیختگان: هیچ‌گاه مشغله‌ها مانع تحقیق و نوشتنم نشد/ روش تحقیق، زبان و برنامه‌ریزی، مثلث موفقیت در پژوهش

مصطفی سعیدی، گروه واحدهای دانشگاهی خبرگزاری آنا- تالیف 15 جلد کتاب، انجام یا همکاری در بیش از 120 طرح تحقیقاتی، تدوین بیش از 150 مقاله در مجلات و همایش‌های داخلی و خارجی، راهنمایی و مشاوره بیش از 350 پایان‌نامه و پروژه تحقیقاتی، انتخاب کتاب برتر در جشنواره شهرداری، انتخاب مقاله برتر جهانی، انتخاب استاد نمونه پزوهشگر برتر دانشگاه آزاد اسلامی برای سالیان متوالی، کسب نخستین درجه پروفسوری رشته جغرافیا در دانشگاه آزاد اسلامی، انتخاب استاد نمونه کشوری، پزوهشگر برتر کشور در حوزه علوم انسانی بخشی از فعالیت‌های جوان‌ترین استاد جغرافیای انسانی کشور و عضو هیات علمی واحد یادگار امام (ره) است.

دکتر علیرضا استعلاجی، عضو هیات علمی واحد یادگار امام (ره) شهر ری در چهارمین جشنواره فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی که سی‌ام اردیبهشت امسال همزمان با سی‌و چهارمین سالگرد راه‌اندازی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، به‌عنوان پژوهشگر برتر معرفی شد.

او که افتخارات علمی زیادی را در کارنامه آموزشی و پژوهشی خود ثبت کرده، متولد 1348 است و جوان‌ترین استاد دانشگاه‌های کشور و نخستین عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوده که به مرتبه استاد تمامی رشته جغرافیای انسانی رسیده است.

استعلاجی مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه تهران و مدرک دکتری جغرافیای انسانی را از واحد علوم و تحقیقات اخذ کرده است و در همه این مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری، دانشجوی رتبه برتر دانشگاه در رشته خود بوده است.

این پژوهشگر برتر، از سال 76 به استخدام دانشگاه آزاد اسلامی در آمده و چندین سال به عنوان استاد نمونه و پژوهشگر برتر دانشگاه معرفی شده است. تاکنون 15 جلد کتاب و حدود 150 مقاله در مجلات و همایش‌های داخلی و خارجی تدوین کرده و بیش از 120 طرح تحقیقاتی انجام داده است.

وی استاد راهنما و مشاور بیش از 350 پایان‌نامه کارشناسی ارشد و پروژه تحقیقاتی و رساله دکتری بوده است. کتاب او در جشنواره سال 90 شهرداری تهران، کتاب برتر سال و مقاله‌اش درباره «گردشگری در مناطق خشک» نیز در کنفرانس جهانی یونان به عنوان مقاله برتر شناخته شد.

استعلاجی از سال 69 تاکنون با وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، امور خارجه، مسکن و شهرسازی، تعاون، بنیاد مسکن، کمیته امداد، شهرداری‌ها و مهندسان مشاور و سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی همکاری تحقیقاتی داشته است.

به مناسبت موفقیت و برترشدن وی در چهارمین جشنواره فرهیختگان، گفت‌وگویی با این استاد دانشگاه آزاد اسلامی انجام دادیم؛ گفت‌وگویی که نام و یاد خدا در هیچ یک از بخش صحبت‌های استعلاجی فراموش نشد و تاکید می‌کرد که ما هم این موضوع را در انتشار گفت‌وگو لحاظ کنیم.

مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:

* آقای دکتر دلیل انتخاب شما به عنوان پژوهشگر برتر چهارمین جشنواره فرهیختگان چه بود؟

- با توجه به ارزیابی اسناد و مدارک و شاخص‌های تعیین شده از طرف وزارت علوم در انتخاب برگزیدگان در جشنواره انتخاب انجام شده است.

همه همّ و غمّ و زندگی من آموزش، تحقیق و پژوهش است، برخی از استادان و اعضای هیات علمی زمانی که می‌خواهند مطلبی بنویسند ماه‌ها برای آن وقت می‌گذرانند، اما بنده با توجه خداوند این کار را در کوتاه‌ترین زمان انجام می‌دهم.

زمانی که دانشجو بودم به درس روش تحقیق اهمیت زیادی می‌دادم و این عامل باعث شد که به انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی علاقه‌مند بشوم و کتاب و مقاله‌های علمی زیادی بنویسیم و طرح‌های تحقیقاتی زیادی را انجام دهم.

در کنار مطالعات کتابخانه‌ای، سفرهای تحقیقاتی و بازدید و مطالعات میدانی نیز از اهمیت زیادی برخودار است. در سفرهای تحقیقاتی به اکثر مناطق ایران و خارج از کشور؛ از تنگه جبل‌الطلارق تا دریای بالتیک سفر کرده‌ام، اما بهترین سفر زندگی‌ام، کربلا و مکه مکرمه بوده است.

پس از چهارمین جشنواره فرهیختگان در سال 95 دو عنوان کتاب در دستور کار دارم، حدود 18 مقاله در مجلات و همایش‌های داخلی و خارجی تدوین کرده و در دو طرح درون دانشگاهی و شش طرح برون دانشگاهی همکاری دارم.

* روزی چند ساعت برای انجام کارهای پژوهشی و نوشتن کتاب‌ها و مقالات وقت می‌گذارید؟

- زمان آن از دستم خارج شده است، من تنها لذتی که از زندگی می‌برم این است کاری را که آغاز می‌کنم به پایان برسانم، همیشه در کلاس‌های دانشگاه به دانشجویانم می‌گویم که من یک بیماری دارم و آن بیماری این است؛ زمانی که می‌خواهم به مسافرت بروم، محال است که یک ساک کتاب با خودم نبرم، البته این موضوع برای گذشته است که وسایل الکترونیکی به شکل امروزی وجود نداشت و اکنون هم که به سفر می‌روم در تبلت یا تلفن همراهم کتاب‌ها و طرح‌ها و مقالات داخلی خارجی دارم و تا فرصتی پیدا کنم، شروع به مطالعه آنها می‌کنم.

* شما سابقه ریاست دانشگاه هم دارید، آن زمان هم فرصت انجام تحقیقات و نوشتن مقاله داشتید؟

- بله من حدود 5 سال رئیس واحد ورامین پیشوا بودم، غیر از آن معاون دانشگاه و مدیرگروه، معاون آموزشی پژوهشی پژوهشکده، مدیر دانشگاه علمی کاربردی، همکار دفتر مطالعات وزارت جهاد کشاورزی، وزارت تعاون و کمیته امداد شهرداری و با مهندسان مشاور سابقه همکاری دارم و مدیر مسئول یک مجله علمی پژوهشی، سردبیر یک مجله علمی پژوهشی، عضو هیات تحریه پنج مجله علمی پزوهشی و داور بسیاری از نشریات و همایش‌های داخلی و خارجی هستم. هر موقع وقت آزاد داشته باشم چه زمانی که کار اجرایی داشتم و چه غیر از آن به تحقیق و پژوهش مشغولم.

البته اینها را به حساب تعریف از خود نگذارید، فکر نکنید که من نابغه و یا فرد استثنایی هستم. من همیشه در کارهایم توکل به خدا داشته و با عشق و تلاش و غیرت کار کرده‌ام، خدا هم کارهایم را بی‌پاسخ نگذاشت، همیشه دیدگاه من این است که اگر کاری را با توکل به خدا و عشق و تلاش و با غیرت انجام بدهی، خارج از نظام خلقت است که خداوند متعال هم این دنیا و آخرت جواب ندهد.

* یکی از انتقادهایی که برخی استادان مطرح می‌کنند، این است که ساعت‌های موظفی تدریس آنها مانع انجام کارهای تحقیقاتی و مقاله نویسی می‌شود، شما موافق این موضوع هستید؟

- خیر، من همزمان با اینکه تدریس‌های موظفی‌ام را انجام می‌دادم و مسئولیت اجرایی داشتم به انجام این کارها می‌رسیدم، اکنون هم عضو هیات علمی تمام وقت یادگار امام (ره) و نیمه وقت تهران مرکزی هستم. در کنار آن هم استاد مدعو پروازی یکی از دانشگاه‌های بین‌المللی هستم. با چندین دانشگاه همکاری داشته و دارم، مدیر چندین پروژه هستم، اما همه این مشغله‌ها مانع انجام تحقیقات و نوشتن کتاب و مقاله‌هایم نشده است.

برخی از همکاران دانشگاهی، یک طرح تحقیقاتی را در مدت دو سال انجام می‌دهند، اما من این طرح را با لطف خدا در مدت کوتاهتری انجام می‌دهم. مورد دیگری که لازم به یادوری است اینکه بیشتر استادان دانشگاه به صورت کلاسیک فقط تدریس و تحقیق کمتری می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود فقط به صورت کلاسیک آموزشی پیش بروند در حالی که آموزش و پژوهش مکمل همدیگر هستند.

به نظر من اعضای هیات علمی باید علاوه بر تدریس، پروژه‌های کاربردی هم انجام بدهند و از نزدیک با نیازهای جامعه آشنا بشوند نه اینکه فقط به صورت تئوری با حوزه آموزشی آشنا باشند. متاسفانه تعداد استادان کاربردی ما اندک هستند در صورتی که هویت دانشگاه ایجاب می‌کند که استادان هم آموزشی باشند هم پژوهشی، نه آموزشی صرف یا نه فقط پژوهش‌محور.

*دلیل موفقیت‌تان را چه می‌دانید؟

- من معتقدم چون با ایمان به خداوند پیش رفته‌ام، خداوند متعال هم راه را برایم همواره کرده است و تاکید می‌کنم که اگر کسی خودش را به خدا بسپارد و با عشق و غیرت کاری را انجام بدهد، دور از نظام خلقت است که در این دنیا و در آخرت جواب نگیرد و این موضوع در همه ابعاد دینی، اخلاقی، علمی، پژوهشی و آموزشی. کاری و.. صدق می‌کند. در همه حال باید خداوند متعال را ناظر بر اعمال خودمان بدانیم و در هر کاری با خدا معامله کنیم و خودمان را به خدا بسپاریم.

من هر زمان وقت آزاد زیاد داشته باشم، دوست دارم به کربلا بروم، خداوند متعال کمکم کرده اکثر مناطق داخلی و خارجی را در سفرهای تحقیقاتی دیده‌ام، اما بهترین سفر زندگی‌ام کربلا و مکه مکرمه بوده است. در مورد امام حسین (ع) که از نظر من از الطاف و اسرار نظام خلقت خداوند متعال است و هیچ کاری و هیچ قدمی در این مکتب هم این دنیا هم آخرت بی جواب نمی‌ماند، باید یک مورد را عرض کنم، دوران کودکی وقتی با مرحوم پدر به هیات امام حسین (ع) می‌رفتم، نذری کردم که خدا کمکم کند روزی دکتر بشوم؛ استاد دانشگاه بشم و خدمه هیات امام حسین (ع) باشم و الان این کار را می‌کنم. اعتقاد دارم خداوند متعال به خاطر این نذرم بهترین همراهی را در همه مراحل و موارد زندگیم و در حداقل زمان داشته است و با توجه به عهد و پیمانم، همیشه سعی می‌کنم به مناسبت‌های مختلف با دانشجویانم زمانی را برای این منظور اختصاص بدهم و آرزومندم پرودگار متعال در هر دو دنیا چنان کنه عاقبت کار من که او خشنود باشه و من رستگار.

* توصیه شما به دانشجویان و پژوهشگران جوان چیست؟

- هر دانشجویی که با نام خدا درس روش تحقیق را یاد گرفته و از آن خوب استفاده کرده باشد، می‌تواند در آینده یک فارغ‌التحصیل یا استاد دانشگاه کاربردی باشد، توصیه من به دانشجویان این است که همواره و در همه امور به خدا توکل داشته باشند و سه موضوع «روش تحقیق»، «یادگیری زبان خارجی» و «آشنایی با تکنیک‌های برنامه‌ریزی» را در خود تقویت کنند. هر دانشجویی به این سه موضوع مسلط شد دانش‌آموخته و پژوهشگر موفقی خواهد شد.

برخی از دانشجویان ارشد یا دکتری از این موضوع گله دارند که نمی‌دانند روی چه سوژه ای برای پایان‌نامه کار کنند با توجه به نیازسنجی مطالعات کاربردی به قدری موضوع برای کار کردن هست که کمتر روزی است که برای خودم، همکاران و دانشجویان مطلب و عنوان جدید نداشته باشم.

*آقای دکتر توصیه شما به استادان دانشگاه چیست؟

-هویت استاد، همراهی کردن دانشجو برای تغییر نگرش و الگوی اوست، اگر استاد بتواند هویت علمی، اخلاقی و انگیزش را در دانشجو تقویت کند، آن دانشجو تلاش خود را خواهد کرد و اگر استاد فقط به جزوه و کتاب اکتفا کند، این کتاب و جزوه چند سال دیگر کاربرد نخواهد داشت چراکه علم ثانیه به ثانیه به روزتر می‌شود.

توصیه دیگرم هم به عنوان یک برادر کوچک‌تر این است که پژوهشگران ما آنچه از خارج از کشور می‌آموزند حتما باید با شرایط جغرافبای ادارک رفتاری و محیطی ایران منطبق کنند، در غیر این صورت اگر فقط کپی‌برداری و آنها را اجرایی کنند، ممکن است آسیب‌هایی جبران‌ناپذیری به نظام برنامه‌ریزی کشور بزنند.

امکان ندارد در کلاس‌هایم تجربیات سفرهای داخلی و خارجی را با یافته‌های علمی‌ و بومی‌سازی کشور منطبق نکنم، نباید هرچه از خارج ارایه شده و دانشمندان خارجی گفتند را عینا در کشور پیاده‌سازی کنیم بلکه باید منطبق با شرایط جغرافیای ادارک رفتاری و محیطی هر ناحیه بررسی و تحلیل کنیم و خودمان نیز الگو و مدل کاربردی جدیدی متناسب با شرایط هر ناحیه داشته باشیم. اثرات فرامرزی و اقتصاد سیاسی جهانی نیز در هر ناحیه و هر پروژه را مورد توجه قرار بدهیم و نگرش سیستمی و توسعه پایدار و الگوی مدیریت منابع را برای بازساخت سکونت‌گاه‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه حاکم کنیم و در این راستا در آمایش سرزمین شهر و روستا باید مکمل همدیگر مورد توجه قرار بگیرد.