دنباله‌دار شیطان، مهمان آسمان بهاری

خبرگزاری علم و فناوری آنا، مریم فخیمی؛ دنباله‌دار «12 پی / پونز-بروکز» (12P/Pons-Brooks) معروف به دنباله‌دار شیطان را که فقط یک بار در طی عمر خود خواهید دید، اکنون در معرض رصد است. پس شانس خود را از دست ندهید، با گروه‌های نجوم آماتوری شهرتان ارتباط برقرار کنید و با آنان به شکار این دنباله‌دار بروید.
در این یادداشت درباره این جرم آسمانی و نحوه رصد آن خواهید خواند.

یک گلوله برفی کثیف اما پرخبر

دنباله‌دارها به گلوله‌های برفی کثیف معروفند. اما این جرم آسمانی یک دنباله‌دار یخ‌فشان است. 12پی دارای هسته‌ای جامد با قطر 30 کیلومتر است که با مخلوطی از یخ، غبار و گاز پر شده است. هسته توسط یک ابر گازی به نام گیسو احاطه شده است که از درون دنباله‌دار به بیرون نشت می کند.

هنگامی که تابش خورشیدی درون دنباله‌دار را گرم می‌کند، فشار درونی افزایش یافته و مواد درونی دنباله‌دار از طریق شکاف‌های کوچک و بزرگی که در پوسته آن واقع است به بیرون فوران می‌کند. وقتی این فوران‌ها رخ می‌دهد دنباله‌دار درخشان‌تر شده و رصد آن آسان‌تر می‌شود.

زمانی که منجمان در خرداد سال گذشته برای اولین بار پس از 69 سال توانستند آن را رصد کنند، این رویداد به سرخط خبرها تبدیل شد. از آن زمان تاکنون فوران‌‌های آن ادامه داشته است. در طول فوران‌های اولیه، گیسوی دنباله‌دار شکلی نامنظم داشت. گاز خروجی احتمالاً توسط یک لوب بیرونی روی هسته مسدود شده است که منجر به ایجاد یک بریدگی در گیسوی منبسط شده آن می‌شود. این باعث شد که به نظر برسد شاخ‌های اهریمنی در دنباله‌دار رشد کرده است، در نتیجه این جرم یخی آسمانی به شیطان ملقب شد. با این حال، در طول فوران‌های بعدی، این شاخک‌ها ناپدید شدند. با نزدیکتر شدن دنباله‌دار به خورشید، رنگ سبز گیسوی آن واضح‌تر می‌شود.

دنباله‌دار 12پی با سرعتی در حدود 40000 مایل در ساعت (64500 کیلومتر در ساعت) در حال حرکت در منظومه‌شمسی است. این دنباله‌دار در 24 آوریل/ 5 اردیبهشت به نزدیک‌ترین فاصله از خورشید می‌رسد، سپس در مسیر بازگشت به قسمت‌های بیرونی منظومه‌شمسی از کنار زمین عبور خواهد کرد. 12پی در 2 ژوئن/ 14 خرداد به نزدیک‌ترین فاصله از زمین خواهد رسید، احتمالا در این زمان می‌توان با چشم غیرمسلح آن را در آسمان شب مشاهده کرد.

12پی اکنون کجاست؟
این دنباله‌دار که چند ماه گذشته در صورت‌های فلکی قو، آندرومدا قرار داشت، اکنون به صورت فلکی حمل رسیده و همزمان با غروب خورشید می‌توان آن را در حوالی غرب آسمان مشاهده کرد.

ارتفاع دنباله‌دار از افق کم است؛ بنابراین فرصت زیادی برای پیدا کردن آن ندارید.

چگونه می‌توان این دنباله‌دار را مشاهده کرد؟
همچون بسیاری از اجرام آسمانی، برای رصد این دنباله‌دار بهتر است مکانی که آسمانی صاف، تاریک، به دور از آألودگی نوری شهر و از همه مهمتر افقی باز دارد پیدا کنید.

مکان‌های مرتفعی که در اطرافشان کوه و ساختمان‌های بلند نباشد موقعیت مناسب‌تری برای رصد این گلوله یخی است.شب‌هایی را انتخاب کنید که ماه کوچکتر یا زیرخط افق است.

اگرچه 12پی، با چشم غیرمسلح می‌تواند قابل مشاهده باشد، اما رصد آن با چشم بهترین راه برای تماشای آن نیست. یک دوربین دوچشمی یا یک تلسکوپ، نمای واضح‌تری از این مهمان جدید منظومه خورشیدی به بیننده می‌دهد.

با چشم غیرمسلح فقط یک لکه مبهم و مات خواهید دید؛ البته به شرطی که چشمانتان تیزبین باشد و در مکانی که دارای بهترین آسمان از لحاظ رصدی است حاضر باشید. اگر خوش شانس باشید شاید بتوانید دم دنباله‌دار را نیز تشخیص دهید.

داستان کشف دنباله‌دار 12پی

در 21 ژوئیه 1812 ژان لوئی پونز، ستاره‌شناس فرانسوی، دنباله‌داری به قدر 6.5 را در نزدیکی مرز دو صورت فلکی نسبتاً کم نور، زرافه و سیاهگوش کشف کرد. پونز یافته خود را به عنوان یک شیء بی شکل و بدون دم توصیف کرد. کمی بیش از سه هفته بعد، این دنباله‌دار به دید غیر مسلح رسید و در پایان ماه اوت به قدر 4.5 با دمی تقریبا دو درجه درخشید.

در ماه سپتامبر، این دنباله‌دار به قدر 4.0 رسید، در حالی که دم آن شکافته شد و تا 3 درجه بلند شد. رصدها پس از 28 سپتامبر به پایان رسید، زیرا دنباله‌دار به سمت نیمکره جنوبی و خارج از دید بیشتر ناظران شمالی حرکت کرد. چندین ستاره‌شناس سعی کردند مدار این دنباله‌دار را محاسبه کنند و نشان دادند این جرم یک دنباله‌دار دوره‌ای است که در یک مدار بیضی شکل به دور خورشید با دوره تقریباً 65 تا 75 ساله در حال حرکت است.

71 سال بعد در 2 سپتامبر 1883 زمانی که ویلیام رابرت بروکز منجم آمریکایی در جست‌وجوی دنباله‌دارها بود، توانست برای بار دوم این جرم را رصد کند. این دنباله‌دار در ابتدا بسیار کم نور بود و تصور می‌شد دنباله‌دار جدیدی باشد تا اینکه محاسبات مداری نشان داد این جرم همان دنباله‌داری است که ژان لوئیس پونز کشف کرده بود.

این دنباله‌دار نام خود را از این دو منجم فرانسوی و آمریکایی گرفته است.

حقایقی درباره دنباله‌دار شیطان

12پی در گروه دنباله‌دارهای هالی دسته‌بندی شده.

این گروه دوره مداری 20 تا 200 ساله دارند. یعنی بین 20 تا 200 سال طول می‌کشد تا وارد منظومه شمسی شده و در معرض دید ما قرار گیرند.

دوره مداری 12پی 71 سال است.

12پی در گروه اجرام سنگی نزدیک به زمین قرار دارد.

طبق اعلام ناسا، اگرچه این جرم به زمین نزدیک خواهد شد اما خطری برای سیاره ما ندارد.

قطر هسته آن تقریبا دو برابر قطر هسته (15 کیلومتر) دنباله‌دار هالی است.

پیشوند «پی/P» که در ابتدای نام این دنباله آمده، پیشوند دنباله‌دارهای دوره‌ای است.

این دنباله‌دار آخرین بار درسال 1953/ 1332 مشاهده شد.

دنباله‌دار پونز/بروکز در سال 2095/ 1474 ظهور خواهد کرد. زمانی که به احتمال زیاد هیچکدام از ما در قید حیات نیستیم.

دنباله‌دارها و شایعات
دنباله‌دارها در میان مردم باستان و حتی تا همین چند ده سال پیش پیام‌آور عذاب و به‌عنوان نشانه‌هایی از تغییراتی شوم در جهان تصور می‌شدند. دنباله‌دارها عنوان‌هایی همچون «پیشروی حکم مجازات» و «تهدید گیتی» به خود گرفته‌اند. در بسیاری از فرهنگ‌ها، دنباله‌دارها حاملان پیام‌های خدایان هستند. در برخی از فرهنگ‌ها، دم دنباله‌دارها ظاهر سر یک زن با موهای بلند پشت سرش است.

در سال 1910دنباله‌دار هالی به‌تنهایی باعث بروز انبوهی از شایعات شده بود؛ به‌ویژه که تولد و مرگ برخی از افراد برجسته همزمان با ظهور این دنباله‌دار بود. در طی عبور دنباله‌دار هالی در سال 1910، روزنامه‌ها به اشتباه اعلام کردند مواد موجود در دم دنباله‌دار ممکن است میلیون‌ها نفر را مسموم کند. همچنین ظهور دنباله‌دار هیل-باپ در سال 1997 باعث خودکشی دسته جمعی فرقه دروازه بهشت شد.

آلبوم تصاویر

«12پی پونز/بروکز» در چند هفته گذشته در صورت فلکی آندرومدا قرار داشت و عکاسان تصاویر خیره‌کننده‌ای از آن در کنار کهکشان آندرومدا ثبت کرده‌اند.