استعفای عمومی ویراستاران مجله‌های علمی: دستاورد خروج گسترده چیست؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، به نقل از نیچر؛ اوایل ماه جاری، ویراستاران مجلۀ زبان‌شناسی سینتکس (Syntax) به طور علنی و در واکنش به تغییرات اعمال شده در فرآیند ویرایش دست‌نوشته‌ها که توسط ناشر این مجله، وایلی (Wiley) اعمال شده بود، استعفای خود را اعلام کردند.

کلاوس آبلز (Klaus Abels) و سوزان فلین (Suzanne Flynn) ویراستاران این مجله، در نامه‌ای سرگشاده به نویسندگان و داوران مجله در 9 مارس نوشتند: «ما به این نتیجه رسیده‌ایم که موقعیت ما به عنوان ویراستار مجله از این پس قابل دفاع نیست.» آنها افزودند: «اقداماتی که برای کاهش هزینه‌ها و مواجهه با حجم انبوه مقالات انجام شده‌اند - یعنی واگذاری وظایف ویرایش، که قبلاً توسط دفتر تحریریه مستقل سینتکس انجام می‌شد، به یک تیم تولید فاقد دانش تخصصی زبان‌شناسی - به این معنی است که مجله دیگر نمی‌تواند نیازهای ما را برآورده کند.»

وایلی می گوید به انتشار و سرمایه‌گذاری در مجلۀ سینتکس ادامه خواهد داد. آلین مولینا (Allyn Molina)، معاون توسعه انتشارات می‌گوید: «هر تغییری که وایلی در سینتکس ایجاد کرده است برای تسهیل انتشار به موقع و با کیفیت مجله طراحی شده است.»

این رخداد جدیدترین اتفاقی است که به نظر می‌رسد شکلی از اعتراض رو به رشد باشد: استعفای دسته جمعی ویراستاران دانشگاهی.

طبق آمار غیررسمی وب‌سایت ریترکشن واچ (Retraction Watch)، امسال تا کنون، ویراستاران پنج مجله استعفا جمعی داده‌اند. سال گذشته نیز 12 مورد مشابه روی داد که نسبت به سال قبل از آن افزایش زیادی را نشان می‌داد (در سال‌های 2021 و 2022 تنها 2 رویداد از این قبیل وجود داشت). این آمار از سال 2015 جمع‌آوری شده است و رویدادهای قبلی ثبت نشده است.

مایکل کلارک (Michael Clarke)، مشاور انتشاراتی در شرکت مشاور مدیریتی کلارک و اسپوزیتو (Clarke & Esposito) در واشنگتن دی‌سی می‌گوید، مشخص نیست که آیا استعفاهای دسته جمعی باز هم بیشتر می‌شود یا خیر. اما اضافه می‌کند که این استعفاها بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. کلارک می‌گوید که بسیاری از استعفاهای دسته جمعی در پاسخ به تغییرات مدل‌های کسب و کار در صنعت نشر است.

این امر در مورد ویراستاران و اعضای هیئت تحریریه مجلۀ سلامت عمومی انتقادی (Critical Public Health) نیز صحت دارد، که توسط تیلور و فرانسیس (Taylor & Francis) منتشر می‌شود و جولای گذشته استعفا دادند. جودیت گرین (Judith Green)، سردبیر سابق مجله و جامعه‌شناس در دانشگاه اکستر بریتانیا، می‌گوید که این اقدام تا حدی به دلیل برنامه‌های ناشر برای دسترسی آزاد به مجله بوده است. او می‌گوید: «اینطور نبود که ما با اصل دسترسی آزاد مخالف باشیم. برعکس، ویراستاران عمیقاً با مدل هزینه انتشار مقاله، که در آن از نویسندگان برای انتشار مقالات خود با دسترسی آزاد، هزینه دریافت می‌شود، مخالف بودند. گرین می‌گوید، تیم تنها پس از یک سال بحث با ناشر در مورد مدل‌های جایگزین، تصمیم به استعفا گرفت. سخنگوی تیلور و فرانسیس به بیانیه‌ای که در زمان استعفا صادر شد اشاره کرد و گفت که ناشر از این استعفا ناامید شده است، اما مشتاقانه منتظر استخدام یک تیم تحریریه جدید است.

ایوان اورانسکی (Ivan Oransky)، یکی از بنیانگذاران رتراکشن واچ، می‌گوید: «موضوع بزرگ استعفاهای جمعی تنشی است که به اولویت‌های فضای رقابتی مربوط می‌شود. شما از یک طرف ناشران را دارید که اکثراً به دنبال سوددهی هستند و خواهان رشد دائمی هستند زیرا این چیزی است که بازار سهام به آن نیاز دارد. اما از طرف دیگر، پژوهشگران را دارید، دانشگاهیان یا ویراستارانی که اکثراً از کیفیت و شاید عمق و زمان برای بررسی حمایت می‌کنند. اینها مخالف هم هستند.»

بیشتر از یک اعتراض

کلارک می گوید که می‌تواند دریابد که چرا ویراستاران ناراضی ممکن است بخواهند مسائل را به دست خود حل کنند. او می‌گوید: «اگر یک جامعه دانشگاهی می‌خواهد تصمیمات تجاری یک مجله را کنترل کند، بهترین راه برای انجام این کار تصاحب مجله است. این استعفاهای دسته جمعی همه مواردی بود که ویراستاران روی مجلات متعلق به ناشر کار می‌کردند.»

 آبلز، محقق زبان‌شناسی در دانشگاه کالج لندن، می‌گوید، «هدف ایجاد کانالی جایگزین با کیفیت بالا برای ارتباطات علمی است.»

گروهی از ویراستارانی که استعفا دادند، گاه به ایجاد نشریات جدید می‌پردازند که کنترل بیشتری بر آنها دارند. سردبیران سابق سلامت عمومی انتقادی در حال راه اندازی مجله جدیدی به نام مجلۀ سلامت عمومی انتقادی (The Journal of Critical Public Health) هستند که توسط شبکۀ بین‌المللی سلامت عمومی انتقادی (international Critical Public Health Network) در ادینبورگ انگلستان میزبانی می‌شود. استعفای دسته جمعی ویراستاران مجلۀ نوروایمیج الزویر (Elsevier NeuroImage) در آوریل گذشته نیز به نتایج مشابهی انجامید و ویراستاران آن مجله نیز نشریۀ غیرانتفاعی دیگری به میزبانی دانشگاه ام‌آی‌تی (MIT) راه‌اندازی کردند.

استفان اسمیت (Stephen Smith)، یک مهندس زیست پزشکی در دانشگاه آکسفورد بریتانیا و سردبیر نوروایمیج بود و اکنون همان نقش را در مجله جدید، ایمیجینگ نوروساینس (Imaging Neuroscience)، بر عهده دارد که در جولای گذشته راه‌اندازی شد. او از آنچه از استعفای دسته جمعی حاصل شد خرسند است. او می‌گوید: «کارها بسیار خوب پیش می‌رود. از مارس 2024، ما 700 مقاله دریافت و 125 مقاله منتشر کرده‌ایم.»

آبلز و همکارانش قصد دارند مجله جدیدی را تحت یک مدل دسترسی باز الماسی تشکیل دهند که در آن هیچ هزینه‌ای برای نویسندگان یا خوانندگان وجود ندارد. او می‌گوید که استعفای‌های پیشین باعث شد ویراستاران مصمم به استعفا شوند، اما می‌افزاید که کسانی که وسوسه می‌شوند استعفا دهند باید به این حرکت به عنوان چیزی بزرگتر از اعتراض نگاه کنند. آنها باید در عوض بر یافتن خانه‌ای برای یک مجلۀ جدید و جامعۀ دانشگاهی تمرکز کنند. اسمیت با این نکته موافق است: «من فکر می‌کنم این حرکت ما چیزی بیش از «اعتراض» نیست، یعنی اینکه ما دانشگاهیان قدرت تغییر مستقیم سیستم انتشار را نداریم.» اسمیت می‌گوید که چنین تغییری را می‌توان با «راه‌اندازی مجلات جدید دسترسی باز، غیرانتفاعی و دارای استانداردهای آکادمیک بالا» به دست آورد.