نحوه بازنمایی گفتمان‌های اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، امروزه تحولات و دگرگونی‌های وسیعی در عرصه‌ ارتباطات انسانی رخ داده و چشم انداز کاملاً متفاوتی از میدان و فضای ارتباطات انسانی را در برابر محققان قرار داده است.

قربانعلی سبکسرین ریزی (عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی) و ملیحه موسی‌نژاد (دکترای سیاستگذاری فرهنگی) در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل نحوه‌ی بازنمایی گفتمان‌های اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی مجازی» به بررسی این موضوع پرداخته‌اند.

بطور کلی این پژوهش در پی پاسخگویی به دو سؤال اصلی است؛ پیام‌های افراد در شبکه‌های اجتماعی مجازی حاوی چه گفتمان‌های اخلاقی است؟ مفاهیم و گفتمان‌های اخلاقی چگونه و به چه شیوه هایی در شبکه‌های اجتماعی مجازی بازنمایی می‌شوند؟ 

مبتنی بر این پرسش‌ها در مقدمه این مقاله به این موضوع اشاره شده است که این تحولات که بسیاری آن را تحولات انقلابی در عرصه‌ ارتباطات و شروع پارادایمی جدید در زندگی جوامع امروزی می‌خوانند، پیامد ظهور و توسعه‌ حیرت‌آور فناوری‌های نوین ارتباطی در جهان است که در طول مدت زمانی کوتاه در سراسر دنیا گسترش‌ یافته است.

در این پژوهش آمده است از جمله مهم ترین و پرکاربردترین فناوری‌های ارتباطی که می‌توان نام برد، شبکه‌های اجتماعی مجازی است که امروزه نه تنها از طریق سیستم‌های کامپیوتری بلکه از طریق موبایل‌های هوشمند قابل استفاده‌اند.

* تاثیر شبکه‌های اجتماعی

این پژوهش مطرح می‌کند که تأثیر این شبکه‌ها به حدی است که ذهن بسیاری از تحلیل‌گران و پژوهشگران را به خود مشغول کرده، بطوریکه بررسی تأثیر این شبکه‌ها بر ابعاد مختلف زندگی اجتماعی افراد از جمله قومیت، هویت و سایر ابعاد به یکی از موضوعات مهم تحقیقاتی بدل شده است.

به عبارت دیگر آن‌ها در پی آنند که چنین فناوری‌هایی چه امکانات و محدودیت‌هایی برای زندگی سالم‌تر به ویژه از لحاظ تعدیل و تحدید عوامل مخدوش کننده ارتباطات انسانی، میزان پایبندی به اخلاق و اصول انسانی بوجود می‌آورند.

یافته‌های این گزارش حاکی از آن است ورود این ابزارهای ارتباطی به کشور ما نیز بخشی از همان تکنولوژی و ابزارهایی بشمار می‌رود که در گستره جهانی در حال وقوع است. چه بخواهیم و چه نخواهیم فضاها و شبکه‌های اجتماعی مجازی بوجود آمده و هر روز نیز در حال گسترش است و بنوعی بخش عظیمی از زندگی شخصی و اجتماعی افراد را فراگرفته است. یکی از ابعادی که تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است، بحث اخلاق و اصول اخلاقیست.

* اخلاق در شبکه‌های اجتماعی

 این پژوهش ادامه می‌دهد اخلاق مقوله‌ای است که بیش از پیش در زندگی افراد اهمیت دارد و یکی از ابعاد مهم و زیربنایی حیات انسانی را تشکیل می‌دهد. نگاهی به پژوهش‌های داخل کشور حاکی از فقدان پژوهش و بررسی‌های لازم در زمینه اخلاق و شبکه‌های اجتماعی مجازی است.

بررسی پژوهش‌های انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که اغلب پژوهش‌های انجام شده به بررسی متغیرهایی نظیر بازنمایی هویت، قومیت و جنسیت و همچنین پدیده‌های نظیر میزان سرمایه اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی پرداخته‌اند و در زمینه بازنمایی، بازتولید و آسیب شناسی گفتمان‌های اخلاقی در میدان شبکه‌های اجتماعی مجازی پژوهشی صورت نگرفته است.

آنچه یک کنش را اخلاقی و کنش دیگر را غیر اخلاقی قلمداد می‌کند، ارزش گذاری رفتارهاست

در این پژوهش مطرح می‌شود در اداراک عمومی، اخلاق تعریف اصطلاحی و فلسفی خاصی ندارد؛ مصادیق آن مشخص و همه فهم است و اختلاف زیادی در این مسئله دیده نمی‌شود. آنچه یک کنش را اخلاقی و کنش دیگر را غیر اخلاقی قلمداد می‌کند، ارزش گذاری رفتارهاست. معیار ارزیابی نیز در فهم عمومی و در میان اقوام و ملل، اشتراکات زیادی دارد؛ چنانکه سرقت، فحاشی و بی بندوباری در نظر بسیاری از مردم نکوهیده و ناپسند است و مهربانی و نوع دوستی، ارزش است. اخلاقیات به مجموعه‌ای از عقاید اشاره دارد که ما برای تمیز حق از باطل به آن مراجعه می‌کنیم؛ اخلاق بیان توجیهات عقلانی برای رفتارها و کردارهای ما در موقعی است که ارزش‌های مورد نظر ما به چالش کشیده می‌شود.

* نحوه بازتولید گفتمان‌های اخلاقی در شبکه‌های مجازی

این پژوهش خاطرنشان می‌کند یکی از مباحث مهم در زمینه اخلاق و گفتمان‌های اخلاقی نحوه بازتولید آن در شبکه‌های مجازیست، چرا که امروزه به دلیل افزایش سطح تکنولوژی و امکانات مرتبط با آن، بسیاری از جوانان و افراد در جامعه به این فناوری دسترسی دارند و کاربر روزانه این شبکه‌ها محسوب می‌شوند. توجه به میزان و آمار استفاده کاربران از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ضرورت توجه به این موضوع را دو چندان می‌کند؛ آینده پژوهی، آموزش، آسیب شناسی اخلاقی و توجه به نیازها و سلایق کاربران شبکه‌های اجتماعی مجازی و ایجاد فضای تعامل و گفتگو از مهم ترین راهکارهای کارشناسان برای نهادینه کردن اخلاق در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی عنوان می‌شود.

این پژوهش توضیح می‌دهد که هنگامی که با معضل مخدوش شدن اخلاق در فضای جامعه روبه رو هستیم که البته معضل و موضوعی جهانی‌است، اصول اخلاقی اهمیتی مضاعف می‌یابد. طبق آمار موجود، ایران در استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بعد از فرانسه، آلمان، انگلستان در جایگاه چهارم قرار دارد. بنابراین با توجه به اهمیت مسئله، هدف نگارش این مقاله نحوه بازنمایی مفاهمیم و گفتمان‌های اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی مجازی بوده است. 

این پژوهش به روش تحلیل محتوا انجام شده و در پی آن پیام‌های 20 گروه مجازی در تلگرام تحلیل و مقوله‌ها، گفتمان‌های اخلاقی و ضداخلاقی آن‌ها دسته بندی شده است.