نقش اخلاق و فلسفه محیط زیست در جوامع امروزی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، اخلاق زیست محیطی شاخه جدیدی از مبحث اخلاق فلسفی است و درخصوص روابط اخلاقی بین انسان‌ها و دنیای پیرامون آنها بحث می‌کند. نسرین قصابی در پژوهشی با عنوان «نقش اخلاق و فلسفه محیط زیست در جوامع امروزی» به تحلیل و بررسی این موضوع پرداخته است.

در این پژوهش آمده است: با توجه به گستره علم اخلاق که مشتمل بر رابطه انسان با خود، خدا، دیگران و طبیعت است، و یا از نگاه دیگر اخلاق بندگی، فردی اجتماعی و خانواده است. این مقاله که موضوعش اخلاق محیط زیست است جایگاه خود را پیدا می‌کند که زیرمجموعة اخلاق اجتماعی و رابطه‌ی انسان با محیط است، زیرا به بررسی رابطه اخلاقی فرد با سایر انسان‌ها و موجودات می‌پردازد.

قصابی با اشاره به اینکه ادیان الهی و مکاتب اخلاقی و علمی همواره تلاش کرده‌اند تا راه صحیح استفاده از طبیعت و تعامل اخلاقی صحیح با موجودات را برای رشد انسان بیان نمایند؛ می نویسد: از آنجا که خداوند خالق و مالک و هادی خلقت است برای رشد هر موجودی، ظرفیت و مسیر مشخصی را در نظر دارد، لذا باید شیوه بهره‌مندی از مواهب الهی را در رهنمود‌های وحیانی جستجو کرد.

مؤلفه‌های زیست محیطی در جهان

وی می‌افزاید: طبق قانون الهی، انسان اشرف مخلوقات و توان تسخیر موجودات را دارد، ولی متأسفانه در اثر نادانی و هواپرستی در حال نابود کردن طبیعت است. عواقب زیانبار بهره‌برداری بی‌رویه از طبیعت و پیدایش انواع آلاینده‌ها در محیط زیست، پیشرفت و توسعه بدون برنامه‌ریزی همه جانبه که با تخریب وآلودگی محیط زیست همراه است، نگاه جهانی به مؤلفه‌های زیست محیطی در جهان، وضعیت مخاطره آمیزی را نشان می‌دهد.

از نظر این پژوهشگر ضرورت تدوین اصول اخلاق زیست محیطی که نظر بر آرمان‌های اخلاقی الهی داشته باشد و در عین حال توسعه و بهبود زندگی مادی را نیز در برگیرد، جدی‌تر از هر زمان دیگر است، زیرا یکی از مسائل مهمی که در سال‌های اخیر مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران قرار گرفته است این است که باتوجه صرف هزینه‌های گزاف جهت پروژه‌های محیط زیستی، نتایج رضایت‌بخش و قابل قبولی حاصل نمی‌شود.

از نظر قصابی این مسأله متفکران و اندیشمندان را به این فکر هدایت کرد که حل مسائل محیط زیستی جدای از امور فنی و تخصصی زیستی، نیازمند رویکرد و شیوه جدیدی شامل رویکرد‌های جامعه شناختی، اخلاقی، فلسفی و... است. چنین مجموعه‌ای ازاصول و مبانی نمی‌تواند به نحو جامع توسط فرد یک یا گروه تدوین گردد، زیرا نیازمند مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی برگرفته از منبعی فرای طبیعت آموزه‌های و حیانی است.

مکاتب اخلاق محیط زیست

از نظر این پژوهش اخلاق محیط زیست، راه استفاده صحیح از طبیعت و کنترل مصرف را به ما نشان می‌دهد و می‌آموزد که چگونه با احترام گذاشتن و محبت کردن به طبیعت به عنوان آفریده‌ی شگرف خدا می‌توانیم از منابع طبیعی آن در حد نیاز معقول بهره‌مند شویم و در مسیر آباد ساختن آن گام برداریم.

این پژوهش در پی آشنا کردن متخصصان محیط زیست با دیدگاه‌های مختلف اخلاق و فلسفه محیط زیست در جوامع امروز است.

در این مقاله به بیان مکاتب اخلاق زیست محیطی از قبیل مکتب انسان‌مدارانه و خداباورانه پرداخته می‌شود. محیط زیست عبارت است از همه‌ چیز‌هایی که در اطراف ما وجود دارند و روی آنها تأثیر می‌گذاریم وآن‌ها نیز ما را متأثر می‌سازند و شامل محیط طبیعی، محیط مصنوعی و محیط اجتماعی است.

مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی با این هدف تهیه شده است که با طرح ضرورت اخلاق زیست محیطی، مهم‌ترین دیدگاه‌های موجود در این رابطه معرفی شوند و ضمن طرح اهمیت اخلاق و نیز ادیان در تبیین اخلاق زیست محیطی، رهیافتی مناسب برای این منظور از دید اخلاقی و اسلامی ارائه گردد و در نهایت به ضرورت نقش اخلاق در محیط زیست جوامع امروزی پی برد.

وخامت بحران‌های محیط زیستی

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد امروزه وخامت بحران‌های محیط زیستی تا حدی است که حیات انسان و سایر موجودات بر کره خاکی را به مخاطره انداخته است. از این رو تبیین اخلاق محیط زیستی براساس مفهوم اخلاق و خداباوری می‌تواند رهیافت فراگیرتری نسبت به، تعامل انسان با محیط زیست طبیعی فراهم آورد. به این ترتیب، مفهوم یگانگی انسان و طبیعت، که برای حفاظت محیط زیست ضرورت دانسته می‌شود، در چارچوبی جامع‌تر ترسیم می‌گردد.

نویسنده مقاله در ادامه بر این تاکید دارد که برای حفاظت از محیط زیست، نحوه رفتار انسان با طبیعت و روش زندگی وی باید تغییر یابد. از این رو، تنظیم مجموعه رفتار‌هایی را به عنوان راهنمای تعامل انسان با طبیعت، ضروری می‌داند.

از منظر این پژوهش در این راستا، علم اخلاق که با توجه به نظام ارزش‌ها به تبیین باید‌ها و نباید‌ها و درستی و نادرستی رفتار‌های انسان می‌پردازد، در قالب اخلاق زیست محیطی و به منظور تبیین رفتار‌های انسان با طبیعت، بسط‌ یافته است.

وظیفه اخلاق زیست محیطی

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که وظیفه اخلاق زیست محیطی، تعیین اصول و معیار‌هایی است که بر روابط انسان با طبیعت به منظور ممانعت از آسیب رساندن به طبیعت و حفاظت از آن، حاکم باشند. این اصول با ایجاد بازدارنده‌های درونی اخلاقی، به دنبال تصحیح رفتار نادرست انسان با طبیعت هستند.

از منظر دین و اخلاق می‌توان به اصولی در این رابطه اشاره کرد، که مهمترین آنها از این قرارند: عدالت در محیط زیست، آبادی محیط زیست مصنوعی، دعوت به حفاظت از محیط زیست، بررسی اثرات زیست محیطی طرح‌های توسعه، جلوگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست، مصرف بهینه، بهداشت محیط، بهداشت آب، بهداشت هوا، بهداشت صدا، بهداشت زمین، بهداشت زباله، ایجاد سیستم بازیافت، توسعه فضای سبز و اجرای پیمان‌های ملی و بین‌المللی.