سلامت روان ضامن سلامتی جامعه

گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا- احسان منوچهری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران؛ توجه به وضعیت سلامت جسمی و روانی، فرهنگی در هر جامعه و فراهم آوردن زمینۀ لازم برای تحقق یک زندگی پویا و سالم، ضامن سلامتی آن جامعه برای سال­های آینده است. برای دستیابی به چنین هدف ارزشمندی پیشگیری از بروز اختلالات عاطفی، اضطرابی، افسردگی و بررسی علل افت عملکرد امری لازم و اساسی است.

این اختلالات علاوه بر اثرات نامطلوب شخصی در جوانان و دانشجویان، مشکلات اجتماعی عدیده­ای را برای جوامع در بر خواهند داشت لذا شناخت، تشخیص، درمان و پیشگیری از آنها حائز اهمیت بسیاری است.

ورود به مقطع تحصیلی متفاوت و ادامۀ تحصیل در آن مقطع و محیط جدید، در زندگی دانشجویان بسیار حساس است و این دوره غالباً با تغییرات زیاد و اساسی در روابط انسانی همراه می شود و در کنار این تغییرات باید به نقش جدیدی نیز که هم‌زمان با ورود به دانشگاه شکل می­گیرد، اشاره کرد و اصولاً تمامی این تغییرات عملکرد و بازدهی افراد را تحت تأثیر قرار می‌­دهد.

ناآشنایی دانشجویان با محیط جدید، در مورد دانشجویان غیربومی، دوری از خانواده و اصولاً اسکان در محیطی به نام خوابگاه، در مواردی عدم علاقه به رشتۀ قبولی، ناسازگاری با دیگر افراد در محیط آموزشی، خوابگاه یا محل اسکان و کافی نبودن امکانات رفاهی، هزینه­های افزوده‌شده برای تحصیل و اسکان، مشکلات تحصیلی و اشتغالات ذهنی به آیندۀ شغلی ازجمله عواملی هستند که می­توانند مشکلات و ناراحتی­های روانی را به وجود آورند.

با توجه‌ به این مطالب، مرکز مشاورۀ امین دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران، به‌منظور درک و شناخت مشکلات دانشجویان، شناسایی تعداد افراد آسیب­پذیر و درخطر اختلالات روانی و احیای بستری در جهت تشویق و ترغیب این افراد برای مراجعه به مراکز تخصصی سلامت روان به منظور رفع و یا پیشگیری این مسائل اقدام به طرح و اجرای برنامۀ غربالگری سلامت روان کرده تا با استفاده از نتایج حاصل از آن بتوان ضمن ارائۀ خدمات بهداشت روان همچون مشاوره، روان‌درمانی، مداخله در بحران و در صورت لزوم معرفی و ارجاع به مراکز روان‌پزشکی جهت بررسی لزوم درمان داروئی، موجبات ارتقای سطح بهداشت روانی دانشجویان را فراهم کرده و از عوارض و پیامدهای افت تحصیلی، شدت یافتن اختلالات و هدر رفتن نیروی انسانی و اقتصادی قشر جوان و فعال جامعه جلوگیری شود.

تاکنون مطالعات مختلف و بسیاری در کشورهای جهان و همچنین کشور عزیزمان ایران درزمینۀ خصوصیات شخصیتی دانشجویان و عوامل مؤثر بر سلامت روانی دانشجویان انجام‌شده است.

در یک مطالعۀ مروری با کلیدواژه‌های سلامت روان و دانشجویان، نتایج مطالعات مختلف انجام‌شده در ایران حـاکی از شـیوع اخـتلالات روانـی بـین 7/22 درصد تا 3/52 درصد بوده است. به‌عبارت‌دیگر در اکثر مطالعات انجام‌شده حداقل از هر 3 دانشجو یک نفر دارای علائم اختلال روانی بودند (نوائی و حسینی، 1392).

لازم به ذکر است که مثبت شدن نتایج غربالگری سلامت روان، به‌طورقطع به معنی وجود اختلالات روان نیست، بلکه نشان می­دهد نیاز به بررسی بیشتر و انجام مصاحبۀ تکمیلی توسط متخصص روان وجود دارد. به همین منظور طرح موردنظر مرکز مشاورۀ امین در نظر دارد تا پس از غربالگری و شناسایی افراد در وضعیت­های بحرانی، آسیب­پذیر و مطلوب، باهدف ارائه خدمات متناسب با وضعیت و سطح سلامت عمومی روان در هر فرد، اقدام به برگزاری جلسات مصاحبه تشخیصی نموده و سپس خدمات متناسب دیگر را برای دانشجو ارائه دهد. خدمات قابل‌ارائه در برنامه سلامت روان مدنظر این مرکز عبارت هستند از:

1. شناسایی گروه­های نیازمند به مراقبت از طریق برگه‌های غربالگری اختلالات روان، غربالگری اولیه و سپس تکمیل فرایند تشخیص از طریق مصاحبه تشخیصی به‌صورت حضوری.
2. ارائۀ آموزش­های لازم و ارتقاء سطح سواد سلامت روان به عموم دانشجویان.
3. برگزاری جلسات مشاوره جهت ارتقاء سطح سلامت روان.
4. ارجاع به مراکز روان‌پزشکی در صورت لزوم به مصرف دارو.
5. مداخله در بحران.
6. ثبت و گزارش دهی اطلاعات آماری با حفظ اصل رازداری و محرمانه ماندن اطلاعات شخصی.
7. لازم به ذکر است درصورتی‌که در بررسی علائم روان‌پزشکی، احتمال آسیب به خود یا دیگران، مصرف مواد یا مشکلات اجتماعی، علائم فرد شناسایی‌شده جزو فوریت­های بررسی این مرکز محسوب خواهد شد.

با توجه به نتایج غربالگری انجام‌شده از دانشجویان ورودی سال اول 1401-1402 در دو گروه آموزشی، نتایج اولیۀ آماری جمع‌آوری‌شده در مرکز مشاورۀ امین نمره­‌گذاری و تفسیر پرسشنامه­‌های دانشجویان بالای نقطۀ برش (22) تهیه و نتایج گزارش شدند. درمجموع با حضور متخصصین روان‌شناس بالینی در دانشکده­های مذکور، پرسش‌نامه سلامت روان GHQ-28 توسط  420 دانشجو تکمیل شد. از این تعداد 159 نفر در وضعیت مطلوب سلامت روان و نمرات 271 نفر بالای نقطۀ برش قرار داشتند.

جدول شمارۀ 1- تعداد دانشجویان با توجه به سطح سلامت عمومی روان و رشتۀ تحصیلی

جدول شمارۀ 2- خرده مقیاس­های مورد تفسیر و میانگین آماری با توجه به سطح سلامت عمومی روان

بدیهی است ورود بـه دانشـگاه منجـر بـه تغییـرات عمـده­ای در زندگی فرد می­شود و با فشارها و هیجان‌های خاص ایـن دوران همراه است. شــاید بتــوان استرس ناشی از ورود بـه محـیط جدیـد و احسـاس عـدم امنیت شغلی بعد از فارغ‌التحصیلی را ازعوامل احتمـالی مؤثر در این زمینه دانست. نتایــج ایــن مطالعــه مـی‌­توانـد راهنمـای مسـئولان  در دانشـگاه‌ها و امـور دانشـجویی برای فعال کردن مراکـز مشـاوره دانشـجویی و بررسـی مسائل دانشـجویان  کـه در معـرض خطر بالاتــر اختلالات روانی هستند، باشــد.

همچنین اتخــاذ تدابیــری برای شــناخت عوامــل مؤثــر در بــروز اختـلالات روانــی و به‌کارگیری اقداماتــی جهت برطرف کردن آن‌ها نیــز ضــروری بــه نظـر می‌رسد. تکـرار ایـن مطالعـات در سـایر مراکـز دانشـگاهی و انجــام مطالعات بــا رویکــرد کاربــرد یــک مداخلــه ماننــد گروه‌درمانی، درمان‌های فردی و جلسات آموزش عمومی جهــت ارتقای سـلامت روان دانشــجویان ازجمله مــوارد پیشــنهادی دیگر است.