آغاز فعالیت‌های بزرگ در صنعت نفت با هوش مصنوعی

به گزارش خبرنگار گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا، محسن حقیقی مقدم مدیر مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت و مشاور وزیر نفت با حضور در خبرگزاری آنا به مسائل مربوط به توسعه مدیریت در صنعت نفت کشور پرداخت که در ادامه بخش دوم این گفت‌وگو را می‌خوانید. بخش نخست گفت‌وگوی حقیقی را اینجا بخوانید.

آنا:‌ چه برنامه و اهدافی برای توسعه علم و فناوری با موضوع دانش‌بنیان در صنعت نفت در رسته مدیران این صنعت در نظر گرفته شده است؟

حقیقی مقدم: بیش از هر چیز باید به ساختار پژوهش و فناوری در سطح صنعت نفت توجه کنیم. در ستاد وزارت نفت یک معاونت مهندسی و امور پژوهش و فناوری داریم. در همین ستاد وزارت نفت، مجموعه‌های مستقل ستادی داریم که در حوزه پژوهش و فناوری مشغول به کار هستند. پژوهشگاه صنعت نفت، موسسه مطالعات انرژی و دیگری دانشگاه نفت. ذیل وزارت نفت چهار شرکت اصلی داریم. در این چهار شرکت اصلی، مدیر پژوهش و فناوری داریم که به صورت مستقیم با مدیرعامل آن شرکت کار می‌کند. مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت، شرکت ملی پالایش و پخش، شرکت ملی گاز و شرکت ملی صنایع پتروشیمی. البته در شرکت ملی صنایع پتروشیمی به علت جایگاه ویژه دانش فنی، مدیریت خودش شرکت است. یعنی شرکت پژوهش و فناوری صنایع پتروشیمی داریم. هر کدام از عزیزان در حوزه‌های تخصصی خود کار‌های بسیار بزرگی را شروع کردند. پژوهشگاه صنعت نفت از قبل مسئولیت‌های بسیار بزرگی را برعهده داشته و به عنوان یک پشتوانه پژوهشی و آزمایشگاهی برای صنعت نفت است.

چالش‌ها و ضعف‌های فناورانه در صنعت نفت شناسایی شد

یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که از ابتدای دولت مردمی در دستور کار قرار گرفت شناسایی چالش‌های فناورانه در تمام شرکت‌ها و حوزه‌ها بود که خبرگزاری می‌تواند نقش ویژه‌ای را ایفا کند. در حوزه حفاری و مدیریت پژوهش و فناوری شرکت نفت ایران تمام چالش‌ها و ضعف‌های فناورانه را شناسایی کردیم و این‌ها را تبدیل به پروژه‌های پژوهشی کردیم. پروژه‌ها را به دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش بنیان فراخوان داده ایم که وارد کار شوند. در شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم همین طور. در مسئله کاتالیست از ابتدای دولت، مدیرعامل انقلابی و متخصص این شرکت آقای شاه میرزایی اعلام کردند که ما در مسئله کاتالیست باید در این چهار سال به خودکفایی برسیم. حرکت‌های بسیار خوبی شروع شد که سهم عمده‌ای از نیاز‌های کاتالیست در صنایع پتروشیمی تولید داخل است. بخشی از نیاز صنعت پتروشیمی روسیه در حوزه کاتالیتست بعد از جنگ اوکراین را تأمین می‌کنیم. شرکت سی گل که مذاکرات خیلی خوبی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی برگزار شد که در ابتدا یک میلیون تن کاتالیست و بعد خودشان فکر نمی‌کردند که کیفیت کاتالیست چقدر است. در مراحل بعدی صادرات کاتالیست به سوریه را داریم. این چیزی شبیه به معجزه است. چالش‌های فناورانه را در این صنعت شناسایی می‌کنیم و در حوزه نقش هوش مصنوعی در بالادست صنعت نفت کار‌های بسیار بزرگ شروع شده است.

برای نخستین بار تفاهم نامه دیجیتال کردن میادین نفتی را با معاونت علمی رئیس جمهور توسط مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بسته شد و مرکز توسعه مدیریت مأموریت پیدا کرد که سند حکمرانی هوش مصنوعی در ایران را بنویسد. ظرف سه ماه با بررسی تمام اسناد بین المللی در این حوزه، سند حکمرانی هوش مصنوعی شرکت نفت ایران را آماده کردیم و فکر می‌کنم در هفته‌های آینده رونمایی از سند حکمرانی هوش مصنوعی صنعت ملی نفت ایران را خواهیم داشت که در این سند تمام شاخص‌های کلیدی عملکرد، راهبرد‌ها و چالش‌هایی که عدم توجه به هوش مصنوعی برای ایران خواهد داشت و مزیت‌هایی که توجه به هوش مصنوعی و کاربست هوش مصنوعی در زنجیره بالادستی ما برای کسب و کار شرکت ملی نفت کشور داشت، و همه این‌ها و اقدامات عملیاتی که با ددلاین مشخص ظرف ۷ ماه، ۱۰ ماه، یک سال و تا ۵ سال آینده باید انجام دهیم. طراحی کردیم و در سه چهار سال آینده نزدیک به ۱۵ میدان را به صورت دیجیتال در شرکت ملی نفت ایران مدیریت خواهیم کرد.

آنا: برای جذب خبرگان در صنعت نفت چقدر ظرفیت در نظر گرفته شده است؟

حقیقی مقدم: این روند کماکان ادامه خواهد داشت و این لیست اضافه خواهد شد. خبرگان مشخص شده و کار می‌کند و همکاری‌ها شروع شده است، اما کماکان متناسب با نیاز است که حس می‌شود. برای برنامه‌هایی که چه در سنجش، آموزش و چه پایش باز است که متناسب با نیاز‌ها این مجموعه خودش را به روز کند.

آنا: با توجه به اینکه شناسایی ظرفیت‌ها از دانشگاه‌ها شروع شده است چقدر از دانشگاه‌های کشور توانسته اند در این موضوع با شما همکاری داشته باشند و نیرو‌های متخصص را پرورش، معرفی و برای جذب در این صنعت آماده کنند؟

حقیقی مقدم: خبرگان صنعت نفت سه قشر هستند. یکی جامعه شاغل در صنعت نفت هستند که تجارب و دانش بسیار خوبی از شناخت نزدیک با این صنعت دارند. دوم متخصصان این حوزه در دانشگاه‌ها هستند و دیگری بازنشستگان صنعت نفت هستند. این سه قشر شاغل در صنعت نفت، خارج از صنعت نفت در دانشگاه‌ها و بنیاد ملی نخبگان و مجموعه‌های پژوهشی دیگر و بازنشستگان صنعت نفت هستند. تقریبا با اکثر دانشگاه‌هایی که فکر می‌کردیم از این ظرفیت برخوردارند و گروه‌های علمی و تخصصی پیرامون حوزه‌های تخصصی صنعت نفت داشته باشند، ارتباط گرفتیم که همه استقبال کردند.

در نهایت اینکه چه مقدار عضو باشگاه خبرگان صنعت نفت شوند بسته به شرایط آن گروه تخصصی و رقابت بین نخبگان در باشگاه عضو خبرگان است. ما ۱۵ نفر در هر گروه شغلی به عنوان متخصص می‌توانیم عضو باشگاه خبرگان صنعت نفت داشته باشیم. در یک گروه ۱۹۰ نفر اعلام آمادگی کردند و ارزیابی شدند تا ما به ۱۵ نفر برسیم. دانشگاه علم و صنعت، شریف، تهران و چه دانشگاه‌های دیگر و شهید بهشتی و بنیاد ملی نخبگان و ... از بنیاد ملی نخبگان نزدیک به ۴۲۰ نفر از این گروه معرفی شد که البته خود این ۴۲۰ نفر خودشان اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها بودند. یعنی افراد مدنظر بنیاد ملی نخبگان با جامعه دانشگاهی ما اشتراک داشت. اینکه خروجی در نهایت چه تعداد از دانشگاه باشد و چه تعداد از نفت و چه تعداد از خارج از صنعت نفت باشد بسته به شرایط گروه شغلی و میزان تخصص و تجربه افراد متقاضی عضویت در باشگاه خبرگان است که در هر گروه متفاوت است. البته استقبال خارج از برآورد‌ها و پیش بینی‌های ما بود و بی نظیر بود و همه علاقه‌مند به ورود به کار برای توسعه مدیریت بودند.

آنا: ایران در خصوص جذب و فعالیت خبرگان در این صنعت در مقایسه با سایر کشور‌های دارای صنعت نفت در کدام رتبه قرار دارد و آیا در این زمینه پیشتاز هستیم؟

حقیقی مقدم: در زمینه جذب نخبگان و خبرگان در صنعت نفت که مسئله نگهداشت نیروی انسانی متخصص در مدیریت این صنعت است، چالش‌های مختلف روبرو هستیم. نظام پرداخت و حقوق و دستمزد ما براساس یک نظام کاملا ریالی است و شرکت‌های بین المللی براساس پرداخت‌هایی به صورت ارزی است؛ لذا طبیعتاً حضور در شرکت‌های بین المللی برای خبرگان ما پرجاذبه است. اما چیزی که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که از ابتدای انقلاب حتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، کارکنان صنعت نفت، علاقه‌مند به کشور و علاقه‌مند به انقلاب و پرتلاش هستند و شرایط سخت کاری دارند.

ایام شب یلدا و ... جوشکاری در ته دریا و ... که خبرگزاری‌ها پوشش دادند. این کار یک شب نیست و کار یک عمر است و یک نفر باید در عمق دریا به کشور خدمت کند. نه اینکه در عمق دریا کاری عادی انجام دهد. کار سختی است که در زمین انجام می‌دهیم در عمق دریا انجام می‌شود. چه چیزی باعث می‌شود که هر لحظه امکان دارد در معرض بزرگ‌ترین خطرات قرار بگیرد. این جز عشق و علاقه به مملکت و کشور و مردم نیست.

چیزی که خبرگان را واقعا در دامنه این صنعت تثبیت کرده، فرهنگ مدیریت در سطح این صنعت است که برگرفته از صنعت کاملا ملی و انقلابی است.در جزیره خاک در زمان جنگ چند بار بمباران شدیم تا صادرات نفت را تعطیل کنند، اما حتی یک مرتبه هم صادرات نفت ایران قطع نشد. چه چیزی باعث شد؟ چه کسانی اجازه صادرات نمی‌دادند؟ چقدر شهید در جزیره خارک دادیم؟ همین روحیه؛ در عین اینکه باید به حل مسائل مالی پرسنل صنعت نفت بپردازیم باید این روحیه را تقویت کنیم و بازتولید کنیم تا نسل‌های آینده همین روحیه را در سطح این صنعت داشته باشند و اگر به صورت مادی فکر کنیم، شاید یکی از سخت‌ترین کار‌های ما حفظ و نگهداشت نیروی انسانی در این صنعت باشد. لطف خداوند متعال همین فرهنگ باعث شده که کار سخت تا حدودی تا الان مدیریت شود و پیش برویم و چالشی برای صنعت نفت ایجاد نکنیم.

فرآیند‌ مدیریت استعدادها درصنعت نفت 

برنامه‌هایی دیگر برای جبران خدمات خبرگان صنعت نفت داریم. برخی از فرآیند‌ها در زمینه مدیریت استعداد است. از برخی از شرکت‌های بین المللی جلوتر هستیم. شرکت آرامکو و ... را بررسی کردیم، خیلی برنامه ریزی جدی ندارند. سعی می‌کنند از نتایج نظامات آموزشی سایر کشور‌ها بهره ببرند. در کشور ما فلان مقدار فارغ التحصیل مهندس نفت دارند که سعی می‌کنند تأمین نیاز‌های مدیریت خودشان را از کل دنیا برنامه ریزی کنند و برنامه‌های تأمین نیروی انسانی و استعدادهایشان را جلو ببرند؛ بنابراین این مدل مدیریت استعداد در حقیقت باعث تأمین مدیریت آینده این صنعت می‌شود بسیار مترقی‌تر و گسترده‌تر از شرکت‌های بین المللی است.آن‌ها برنامه‌های گسترده‌ای برای تربیت مدیران آینده خودشان ندارند.

در بسیاری از جا‌ها به دستاورد‌های نیروی انسانی سایر ملت‌ها و دولت‌ها تکیه کرده اند. با توجه به شرایط خاص کشورمان و به شدت محتاج هستیم که این فرآیند‌ها را ضریب و توسعه دهیم. شاید صنعت نفت ما از نظر مالی برای یک متخصص خارجی جاذبه نداشته باشد، چون تفکر مادی (حقوق و دستمزد و جبران خدمات مادی) را در نظر می‌گیرد و ما باید متکی به سرمایه انسانی کشور باشیم.اینکه ما باید مدیر از خارج از کشور وارد کنیم، حرفی نتیجه عدم مطالعه و امکان سنجی و عدم اطلاع است. فرهنگ مدیریت در کشور ما و نظام جبران در کشور ما کاملا متفاوت است. هزینه‌های مدیریت را در کشور ۱۰‌ها برابر می‌کند. این شدنی نیست. حرفی است که کاملا سیاسی و ناشی از روحیه عدم خودباوری است.

آنا: همان طور که مطرح شد ظرفیت سازی علمی و فناوری خبرگان در داخل فراهم است و آیا برای ارتقا سطح علمی خبرگان این صنعت نیاز به مشارکت و حضور متخصصین خارجی می باشد؟

حقیقی مقدم: در بحث ارتقای فناوری و نوآوری و استقرار سیستم‌های بروز و شناسایی چالش‌های تخصصی صنعت نفت به شدت مطالعات بین المللی داریم. در مسئله ازدیاد برداشت که تا پایان سال ۱۴۰۵ برنامه‌ای مشخص شده که فلان تعداد بشکه از محل ازدیاد برداشت تولید کنیم. پس از بررسی دیدیم که در منطقه ما کشور عمان بیشترین سرمایه گذاری را در این حوزه داشته و الان بیش از ۳۰ درصد از تولید خود را از محل ازدیاد برداشت از چاه‌های نفت اش برنامه ریزی کرده است. اولین دوره آموزشی زیاد برداشت را با حضور اساتید بین المللی به زودی در فروردین ماه در جزیره کیش برای مهندسین نفت به تأیید مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران انجام می‌دهیم و جامعه خوبی را انتخاب کردیم ان‌شاءالله بتوانیم این دانش را به کشور منتقل کنیم. در سایر حوزه‌ها هم همین است. ما در مسئله فشار افزایی در میادین گاز به دنبال نقش آفرینی هستیم و هزار راه برای بومی کردن دانش در این صنعت را باید طی کرد و تا کنون راه‌های بسیاری پیموده شده است.