چالش‌ها و فرصت‌های ترانزیت در ایران

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، علی ضیائی کارشناس ترانزیت و اقتصاد حمل‌ونقل در پژوهشی به ارائه ایده‌هایی درباره فرصت‌ها و چالش‌های ترانزیت در ایران پرداخته است.

طبق اظهارات وی کشور ایران یکی از مهم‌ترین کشور‌های منطقه خاورمیانه، به‌عنوان قلب موقعیت جغرافیایی جهانی و اتصال سه قاره مهم جهان، موقعیت راهبردی درزمینهٔ ترانزیت کالا دارد و از گذشته تاکنون این موقعیت ترانزیتی مورداستفاده قرار می‌گرفته است.

سه سناریو برای ترانزیت از خاک ایران

در این پژوهش سه سناریو برای ترانزیت از خاک ایران در نظر گرفته‌شده است:

 سناریو اول: با توجه به تحولات بین‌المللی در گذشته، ظرفیت، پتانسیل و عملکرد داخلی کشور به ۲۰ میلیون تن رسیده و سپس سیر نزولی را تجربه کرده است. هم‌اکنون نیز می‌توان به وضع مطلوب بازگشت و حتی به فراتر از آن دست‌یافت.

سناریو دوم: با هم‌راستا کردن فرایند‌های داخلی و عملکرد‌های بین‌المللی ایران، می‌توان به حدود رقم ۱۰۰ میلیون تن نیز دست‌یافت.

سناریو سوم: یک رقم ایدئال ۳۰۰ میلیون تن است که اگر همه بردار‌ها با یکدیگر در یک‌جهت قرار گیرند، می‌توان به این عدد نزدیک شد.

 اهمیت ترانزیت کالا از ایران

در این پژوهش آمده است: یکی از توانمندی‌های مهم ایران به‌منظور افزایش صادرات غیرنفتی، موقعیت برجسته جغرافیایی و مناسب بودن مسیر‌های ترانزیتی و امکان ارتباط با کشور‌های همسایه است. دسترسی ایران به آب‌های آزاد مانند خلیج‌فارس و دریای عمان و همچنین دریاچه خزر، اهمیت ترانزیت کالا از ایران را دوچندان نموده و مسیر‌های ترانزیتی آسیا و اروپا از طریق ایران را موردتوجه بازرگانان قرارگرفته است.

 ضیائی با اشاره به این نکته که کشور ما در طول سال‌های متمادی، به دلیل شرایط ویژه سوق‌الجیشی و قرار گرفتن در مسیر تجارت شرق و غرب (ازجمله مسیر راه‌های معروف اکو و ابریشم) که ازنظر ترانزیتی موردتوجه بوده، گفت: ایران شاهراه ملل لقب گرفته است. هرچند با گسترش دریانوردی، جاده ابریشم از رونق افتاد؛ اما با پیشرفت سریع کشور‌های جنوب و شرق آسیا، مجدداً تجارت بین اروپا و آسیا رونق گرفت.

 نتایج این پژوهش نشان می‌دهد ازآنجایی‌که کرایه حمل پایین و کوتاه بودن زمان حمل از عوامل تأثیرگذار در تجارت است؛ بنابراین انتخاب مسیر‌های کوتاه و مقرون‌به‌صرفه مانند ایران که مسیر انتقال زمینی بار بین آسیا و اروپا را کاهش داده از مواردی است که مورد استقبال صاحبان کالا و شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی قرارگرفته است. روند رو به رشد هرچند کم رونق آمار ترانزیت از ایران که عمدتاً با تکیه‌بر کریدور شمال به جنوب شکل‌گرفته، اگرچه بسیار حائز اهمیت است؛ اما این ارقام متناسب با پتانسیل موجود کشور نیست و باید هم‌زمان به کلیه مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور که تکمیل‌کننده کریدور‌های بین‌المللی هستند، توجه ویژه شود.

 این پژوهش نشان می‌دهد که موضوعاتی چون تجهیز امکانات و زیرساخت‌ها، فراهم آوردن تسهیلات گسترده در بخش‌های مختلف حمل‌ونقل، انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم، اقدام کلیه سازمان‌های دولتی درحرکتی هماهنگ به‌منظور رفع موانع و تسهیل امر ترانزیت و تبلیغات گسترده می‌تواند در بهره‌وری اثربخش از موقعیت جغرافیایی و منحصربه‌فرد ترانزیت مؤثر باشد.

سهم ناچیز ایران از ترانزیت کالا

پژوهش حاضر همچنین به موانع موجود در موضوع ترانزیت کشور اشاره می‌کند، موانع فراوانی که در مسیر ارتقاء ترانزیت کالا از کشور وجود دارند و باعث شده‌اند سهم ایران باوجود تمام فرصت‌ها و موقعیت‌هایی که در ترانزیت کالا از آن برخوردار است، ناچیز باشد و سایر کشور‌های منطقه نیز از این مشکلات به نفع خود استفاده کرده‌اند و با افزایش عبور کالا از خاک خود، به مزایای فراوان حاصل از ترانزیت دست یابند.

این پژوهش نشان می‌دهد که در حال حاضر نیمی از ظرفیت حمل‌ونقل ایران، به‌طور صحیح مورداستفاده ترانزیت قرار نگرفته است. یکی از دلیل مهم این امر را می‌توان به عدم هماهنگی میان دستگاه‌های متولی این صنعت مرتبط دانست.

از نظر محققان این پژوهش مشکلات نرم‌افزاری از قبیل مسائلی همچون بالا بودن زمان انجام تشریفات مرزی ورودی و خروجی کالا از ایران، بالا بودن هزینه‌های تردد کالا از خاک ایران، کمبود شرکت‌های فورواردری حرفه‌ای برای عبور دادن کالا با استفاده از مود‌های حمل‌ونقلی ترکیبی (بندر، ریل، جاده) به نسبت تراز جهانی، از دیگر موانع و مشکلات ترانزیت کشور است.

اهم مشکلات و موانع ترانزیتی مطرح ایران در گزارش پیشرو عبارت‌اند از:

-   زمان‌بر بودن اجرای امور گمرکی و مشکلاتی مانند و کنترل‌های مضاعف گمرکی
-    فقدان گمرک در برخی مرز‌ها 
-    نبود قوانین واضح و شفاف درزمینهٔ ترانزیت
-    استهلاک زیرساخت‌ها و تجهیزات در سیستم حمل‌ونقل و عدم سرمایه‌گذاری کافی در آن 
-    فقدان دستگاه‌های اطلاع‌رسانی برای ردیابی کالا
-    عدم هماهنگی بین شیوه‌های مختلف حمل کالا
-     کمبود نمایندگی‌های بیمه در نقاط مرزی
-     نبود امکانات لازم جهت حمل بار کانتینری
-     نبود نهاد مستقل ترانزیتی و مدیریتی واحد در شبکه حمل‌ونقل
-     بی‌توجهی به فعالیت‌های بازاریابی در سطح بین‌المللی 
-    تحریم‌ها و ناامنی‌های منطقه‌ای
-    تأخیر در انجام تشریفات گمرکی برای کامیون‌های ترانزیتی در مرز‌های داخلی 
-     کمبود کامیون برای حمل کالا‌های ترانزیتی در برخی مرز‌های کشور
-     فقدان امکانات تخلیه، بارگیری و نگهداری کالا در مرز‌های ترانزیتی
-    اعمال محدودیت زمانی برای تردد کامیون‌ها
-     مشکلات امنیتی در جوار مرز‌های مشترک با برخی کشور‌های همسایه
-     فقدان زیرساخت‌های مناسب جاده‌ای، امکانات رفاهی، اداری و نامناسب بودن جاده ترانزیتی
-    مشکلات صدور روادید
-     عدم آگاهی تجار و صاحبان کالا‌های ترانزیتی از پتانسیل‌های ترانزیتی ایران.

این گزارش با عنوان مروری بر چالش‌ها و فرصت‌های ترانزیت در ایران توسط مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری انجام‌شده است.