چرا مادر بهتر می‌تواند کودک را تربیت کند؟

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا، زهرا خیراتی‌فرد ـ امام خمینی (ره) با در نظر گرفتن اوّلیت و اولویت مادر در تربیت کودک، اغلب خطابات خود را در مورد تربیت کودکان، متوجه مادران و بانوان داشته و فرموده‌اند: بچه در دامن مادر بهتر تربیت می‌شود تا در جوار پدر. عاطفه مادری سبب می‌شود او بیش از دیگران به کودک خود توجه نماید و نیز موقعیت زیستی ـ روانی و همراهی دائمی مادر با کودک، نقش بالاتری نسبت به پدر که زمان کمتری با کودک می‌گذراند، دارد و کودک، او را به عنوان اولین و مطمئن‌ترین رهبر می‌پذیرد.

خانم طباطبایی، عروس امام (ره) نقل می‌کند: «امام (ره) نقش مادر را در خانه بسیار تعین‌کننده می‌دانستند و به تربیت بچه اهمیت زیادی می‌دادند. گاهی ما به شوخی می‌گفتیم: پس زن باید همیشه در خانه بماند؟ ایشان در جواب می‌گفتند: شما خانه را کم نگیرید، تربیت بچه‌ها کم نیست. اگر کسی بتواند یک نفر را تربیت کند، خدمت بزرگی به جامعه کرده است. ایشان معتقد بودند که تربیت فرزند از عهده مرد بر نمی‌آید و این کار دقیقاً به زن بستگی دارد؛ چون عاطفه زن بیشتر است و قوام خانواده هم باید براساس محبت و عاطفه باشد».

تأکید بر نقش مادر به منظور نفی نقش پدر و یا کم اهمیت جلوه دادن آن نیست؛ چرا که اسلام بار کلی صیانت از حریم خانواده و رشد دادن اعضای آن به سوی کمال را بر دوش مردان نهاده است. اما از جایگاه ارزشمند و تأثیرگذار مادر در این زمینه، نسبت به نقش پدر، نباید غافل شد؛ جایگاهی که نزد امام (ره) از شرافت بسیار بالایی برخوردار بود؛ آنچنان که زنان را در این شرافت جلوتر از مردان می‌دانستند و با الهام از آموزه‌های دینی در زمینه مقام و شأن مادر می‌فرمود: یک شب مادر نسبت به فرزندش از سال‌ها عمر پدر متعهد، ارزنده‌تر است.

تربیت انسانی و اسلامی شاخص‌ترین و اصلی‌ترین وظیفه زنان در کسوت مادری است؛ چرا که به عقیده امام (ره): «شما [بانوان]مسؤولید که در دامن‌های خودتان اولاد‌های متقی بار بیاورید، تربیت کنید، به جامعه تحویل بدهید...».

 سهم مادر از تربیت کودکان

روان‌شناسان ۸۰% تربیت کودک را سهم مادر می‌دانند؛ چرا که اولین برخوردها، جملات و آشنایی‌ها هرگاه استمرار پیدا کند و با نیروی روانی و اثرگذاری در دل آدمی نفوذ پیدا کند، تأثیر به سزایی بر او می‌گذارد. کودک نیز پس از تولد با نخستین فردی که تماس و ارتباط برقرار می‌کند ـ یا به عبارتی ارتباط قبلی خود را ادامه و گسترش می‌دهد ـ مادر است که اگرچه این ارتباط به ظاهر ارتباطی زیستی است، اما سبب پیدایش و تقویت رابطه روانی و عاطفی، به عنوان نخستین عامل رشد و تکامل کودک می‌شود.

کودک، به وسیله مادر با دیگران آشنا شده و ارتباط برقرار می‌کند و مادر تکیه‌گاه قابل اعتماد و منبع کسب اطلاعات و آگاهی‌های لازم و جدید برای وی محسوب می‌شود؛ چنانچه در این زمینه گفته شده: کودک در آغوش مادر وابسته‌تر از هر موجود دیگری روی زمین است؛ ولی در همان جا نخستین تأثیرات اخلاقی، محبت و خداشناسی را احساس می‌کند.

«مادر» معمار شخصیت کودک است

رعایت اصول اخلاقی در انسان نتیجه توسعه نخستین تأثیرات محبت و خداشناسی است که نوزاد احساس کرده است. این جایگاه کلیدی مادر سبب می‌شود اولین عنصر لازم در تربیت، یعنی پذیرش از سوی متربی به راحتی برایش حاصل شود. از سوی دیگر علاوه بر اینکه خود، عامل انسانی تربیت است، نقش تعیین کننده‌ای در کنترل و انتخاب عوامل غیر انسانی تربیت، همچون محیط، دوستان و ... دارد.

باید توجه داشت که این تأثیرات تنها در بعد روانی کودک خلاصه نشده، بلکه به تبع آن در سایر ابعاد زندگی او دخالت خواهد داشت. روان‌شناسان در تحقیقی پس از بررسی کودکان جدا از مادر به این نتیجه رسیدند کودکانی که با مادران خود زندگی کرده‌اند، از جنبه‌های رشد بدنی، ادراکی، حافظه، شناخت محیط، هوش و رشد اجتماعی بر کودکانی که جدا از مادر زندگی کرده‌اند، برتری دارند.

امام خمینی با توجه به الگو و رهبر فکری بودن مادر برای کودک، شخصیت وجودی، انحراف و فساد او را در چگونگی تربیت کودک مؤثر دانسته و می‌فرمود: مادر خوب، بچه خوب تربیت می‌کند و خدای نخواسته اگر مادر منحرف باشد، بچه از همان دامن مادر منحرف بیرون می‌آید. امام مادر را معمار شخصیت کودک دانسته و می‌فرمود: آن قدری که اخلاق مادر در بچهی کوچولو نورس تأثیر دارد و به او منتقل می‌شود، از دیگران عملی نیست. اعمال و رفتار مادر برای کودک حجیت و مرجعیت بالایی دارد، از این رو شخصیت مادران، شاخص سعادت و انحطاط جامعه قرار می‌گیرد.

امام راحل نیز زنان را به درک فضایل و علم‌آموزی و پیشه کردن تقوا و تهذیب نفس فرا خوانده و می‌فرماید: «.. شما فضایل تحصیل کنید تا کودکان شما در دامان شما به فضیلت برسند.» هم چنان که که گفته‌اند: «اگر به یک مرد علم بیاموزی، تنها به یک مرد آگاهی داده‌ای؛ اما اگر زنی را علم آموختی، در واقع به یک خانواده آگاهی بخشیده‌ای.»

امام در این حوزه، دید عمیق‌تر و ریشه‌ای‌تری داشتند و دامنه تأثیرات را شامل مراحل قبل از تولد و حتی قبل از ازدواج نیز می‌دانستند. چنان‌چه اسلام نیز به جریان وراثت صفات اخلاقی، جسمانی و حتی معنوی بسیار اهمیت داده و دستورات متعددی برای کنترل شرایط و بهسازی آن‌ها در دوران‌های مختلف مراحل رشد انسان، از قبل از تولد تا دوران‌های بعد دارد.

 امام، علت وجود چنین دستوراتی را تربیت صحیح افراد جامعه بیان می‌فرمود. امام در مباحث آسیب‌شناسی، ویژگی‌های خاص مربی و متربی را در نظر گرفته و حساسیت‌های خلاء وجودی مادر و نیاز عاطفی کودک را از یک سو و شاکله تربیتی اخلاقی مادر را از سوی دیگر، نکات ضربه‌پذیر و آسیب‌ساز معرفی کرده است و بر بحث تربیت انسانی با تذکر به بانوان در جهت اصلاح خود و سپس فرزندان، یعنی افراد جامعه آینده، بسیار تأکید می‌کردند.