تأکید بر توجه بیشتر به اثرگذاری اجتماعی اعضای هیئت‌علمی به‌عنوان معیار مهم ارتقا

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در آغاز به کار بیستمین دوره هیئت ممیزه دانشگاه تهران که در تالار شهید سلیمانی دانشگاه تهران برگزار شد، هیئت ممیزه را مهم‌ترین رکن علمی دانشگاه تهران دانست و گفت: هیئت ممیزه به مثابه قطب‌نمای دانشگاه عمل می‌کند. همان‌طور که قطب‌نما به‌عنوان ابزار جهت‌یابی تلقی می‌شود، انتظار می‌رود که هیئت ممیزه بتواند جهت کشتی علم را در دانشگاه مشخص کند و در جهت درست حرکت نماید. برای اینکه یک قطب‌نما طراحی شود و شروع به کار کند، ابتدا نیاز است که در جای درستی قرار گیرد و به‌عنوان تراز، مبنای عملکردها را مشخص کند؛ بنابراین ابتدا بایستی نقطه مرجعیت مشخص شود.

مقیمی افزود: بنابراین برای عملکرد درست این قطب‌نما ابتدا باید با ایجاد نقاط مرجع، از سطح تراز بودن آن اطمینان حاصل نمود و جهت‌ها و درجه‌های اصلی آن را مشخص کرد و سپس برای یافتن جهت حرکت درست دانشگاه، شرایط روز دانشگاه، توسعه علم و نیاز جامعه را برای جهت‌یابی در نظر گرفت. پس از آنکه ترازیابی صورت گرفت و جهت درست تشخیص داده شد، آنگاه باید به پیمایش وضعیت هیئت‌علمی پرداخت تا مشخص شود بر مبنای شاخص‌ها و معیارهای تعیین‌شده تا چه اندازه موفق بوده‌اند و رأی به ارتقای آنها داد.

وی با بیان اینکه هیئت ممیزه دانشگاه تهران در همه ادوار شاهد حضور اساتید تراز اول بوده است، با قدردانی از اعضای دوره نوزدهم هیئت ممیزه، افزود: در انتخاب اعضای دوره جدید هیئت ممیزه دانشگاه تهران نیز بر اساس آیین‌نامه‌های مصوب، تلاش بر این بود که بهترین اساتید در این مجمع علمی بزرگ حضور داشته باشند تا ترازی که در حد استانداردهای دانشگاه تهران انتظار داریم شکل بگیرد و در زمینه پیمایش اعضای هیئت‌علمی، به‌گونه‌ای به ارزیابی استادان بپردازیم که قضاوت درستی را اعمال کنیم تا اعضای هیئت‌علمی دارای شایستگی‌های لازم بتوانند ارتقا پیدا کنند.

هیئت ممیزه به مثابه قطب‌نما، مرجع تعیین‌کننده جهت‌گیری علمی دانشگاه

رئیس دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: هیئت ممیزه به‌عنوان قطب‌نمای دانشگاه باید جهت درست را مشخص کند و این می‌طلبد که در هیئت ممیزه شاخص‌های لازم را به‌منظور ارسال پیام‌های درست به اعضای هیئت‌علمی مورد توجه داشته باشیم؛ چراکه اعضای هیئت‌علمی معمولاً در جهتی به تکمیل پرونده و ساماندهی تحقیقات خود می‌پردازند که جهت‌گیری هیئت ممیزه است. در چارچوبی که در هیئت ممیزه تعیین می‌کنیم، خیلی از جهت‌های اصلی در دانشگاه مشخص می‌شود. یک بخش از این جهت‌گیری‌ها بر اساس قوانین مصوب مراجع بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین می‌شوند که چارچوب کلی آنها اصولاً مشکلی ندارد و مبناهای مورد قبول هستند، ولی این قوانین و آیین‌نامه‌ها تنها مبنای عمل هیئت ممیزه نیستند، بلکه قوانین نانوشته و عرفی نیز در تصمیمات هیئت ممیزه تعیین‌کننده است.

برخی عرف‌های نانوشته هیئت ممیزه، خاستگاه علمی ندارد

وی با بیان اینکه معیارهای کمی تعیین‌شده در قوانین برای ارتقای اعضای هیئت‌علمی صرفاً ناظر بر حداقل‌هایی برای ارتقا هستند، تصریح کرد: استانداردهای دانشگاه تهران بالاتر از کف قانونی است که در آیین‌نامه مشخص شده است. آنچه که برای احراز صلاحیت اعضای هیئت‌علمی تعیین‌کننده است، عرف هیئت ممیزه است که در تصمیم‌گیری اساتید اعمال می‌شود و به قضاوت حرفه‌ای و علمی اساتید برمی‌گردد. لازم است بر روی این عرف که نانوشته است بیشتر در هیئت ممیزه گفتگو صورت گیرد و اعضای هیئت‌علمی نیز از آنها مطلع باشند. گفتگو درباره این مباحث عرفی از این جهت واجد اهمیت است که برخی از آنها ممکن است اصلاً خاستگاه علمی نداشته باشند و ای بسا خیلی از آنها مقبول نباشند. تعیین این عرف‌ها خیلی مهم است؛ چراکه اعضای هیئت‌علمی برای ارتقا تلاش می‌کنند به این موارد عرفی توجه داشته باشند.

مرور تذکرات رهبر انقلاب درباره معیارهای ارتقای اعضای هیئت‌علمی

رئیس دانشگاه تهران در ادامه سخنانش با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درباره مقالات علمی مبنی بر اینکه «بنده در این زمینه تا حالا دو سه مرتبه بحث کرده‌ام. من تصوّر می‌کردم تذکراتی که قبلاً داده شده کفایت کرده، یعنی کار را درست کرده، [امّا] شنیدم این‌جور نیست. مقاله علمی را شرط ارتقاء هیئت‌علمی قرار دادن، به نظر من هیچ منطقی ندارد؛ یعنی واقعاً انسان نمی‌تواند این را هضم بکند. بنده در اینکه ما در مسابقه‌ی علمی دنیا باید سهیم باشیم، شریک باشیم، شرکت کنیم، تردیدی ندارم، حتماً این کار باید انجام بگیرد؛ امّا اینکه ما همه‌ی اساتید خودمان را و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های کشور خودمان را موظّف کنیم که اگر می‌خواهید ارتقاء پیدا کنید، باید بروید پیش فلان مجلّه‌ی معروف دنیا یا مرکز علمی دنیا امتحان بدهید (مقاله‌نویسی یعنی همین؛ یعنی مشخص شود رتبه علمی شما از نظر فلان مرکز چه رتبه‌ای است) این را من منطقی نمی‌بینم. بله، مقاله‌نویسی خوب است؛ اینکه تعدادی از اساتید مبرّز کشور در رشته‌های خاص خودشان تحقیقات بکنند، مقالاتِ استنادیِ قابلِ توجّه در مطبوعات معتبر دنیا و مراکز علمی دنیا منتشر کنند، بنده با این کاملاً موافقم، این کار باید انجام بگیرد؛ امّا اینکه ما شرط ارتقاء را مقاله قرار بدهیم، یعنی این را تعمیم بدهیم به کلّاً [اساتید]، این به نظر من کار منطقی‌ای نیست.»، تأکید کرد: جهت‌گیری که باید در دوره جدید هیئت ممیزه داشته باشیم، محقق نمودن منویات رهبر معظم انقلاب است. نگاه‌های افراطی نسبت به مقاله شماری موردنقد است و بایستی ضمن توجه به مقاله، از سایر جنبه‌های مرتبط با توسعه علمی و فناوری غافل نشویم.

پیگیری دغدغه اثرگذاری اعضای هیئت‌علمی برای حل مسائل کشور با تغییر برخی رویه‌های هیئت ممیزه

مقیمی افزود: اگر عضو هیئت‌علمی به حل مسائل واقعی کشور کمک کند واقعاً ارزشمند است اما برای ملاک‌ها و معیارهای این موضوع خط کش مناسبی نداشته‌ایم. یکی از آسیب‌های عملکرد هیئت ممیزه این است که سنجش فعالیت‌های علمی در تمام رشته‌ها علیرغم تنوع اساسی، با مقیاس واحد و خط کش واحد است. اینکه معیار و خط کش و سنجه‌هایمان در همه علوم یکسان باشد، باعث به هم ریختن مرزهای علم می‌شود. ما نمی‌توانیم برای ارزیابی عملکرد اساتید در همه علوم با یک ملاک و معیار نگاه کنیم و علوم را مشابه هم تلقی کنیم. همه می‌دانیم که هر کدام از علوم دارای مأموریت‌ها و اهداف خاص خود هستند. بنابراین برای اینکه بتوانیم دغدغه رهبر عزیزمان را در بحث اثرگذاری اعضای هیئت‌علمی برای حل مسائل کشور دنبال کنیم، لازم است قطب‌نما را به‌درستی تنظیم کنیم و برای پیمایش عملکرد اعضای هیئت‌علمی، معیارها و سنجه‌ها را به اقتضای علوم مختلف و نیازهای جامعه، طراحی و اجرایی نماییم.

واکنش رئیس دانشگاه تهران نسبت به عرف‌های متعصبانه بدون خاستگاه علمی

رئیس دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه اعتباربخشی به انتشار مقاله در مجله‌های بین‌المللی با رده‌بندی Q 1 و Q 2 اصلاً خاستگاه علمی ندارد، اظهار داشت: این در حالی است که به‌عنوان یک عضو هیئت ممیزه که سال‌هاست در جایگاه حقیقی و حقوقی در این هیئت عضویت دارم، در جلسات ادوار مختلف هیئت ممیزه شاهد بوده‌ام که عنوان شده است چون یک مقاله در مجله با رده Q 1 چاپ شده، پس باکیفیت است؛ در حالی که این‌ها برآمده از یک نگاه متعصبانه نسبت به برخی معیارهای عرفی است که ای بسا خاستگاه علمی هم ندارد. از این دست معیارهای عرفی که در جلسات هیئت ممیزه توسط اعضا مطرح می‌شود، زیاد است که بر روی برخی از این معیارها که در آرای هیئت ممیزه اثرگذار است، اجماع وجود ندارد و اصولاً فاقد خاستگاه علمی است که باید ساماندهی علمی و مورد تجدیدنظر قرار گیرد.

ایجاد دبیرخانه دوم هیئت ممیزه دانشگاه تهران در معاونت پژوهش و فناوری

رئیس هیئت ممیزه دانشگاه تهران در ارائه تدابیری در زمینه جهت‌گیری جدید هیئت ممیزه و تنظیم جهت این قطب‌نما بر اساس منویات مقام معظم رهبری، از ایجاد دبیرخانه دوم هیئت ممیزه دانشگاه تهران در معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه خبر داد و گفت: این دبیرخانه به بررسی و ارزیابی جنبه‌های اثرگذاری اجتماعی فعالیت اعضای هیئت‌علمی و کمکی که آنها به حل مسائل جامعه کرده‌اند، می‌پردازد. در این راستا نیاز است شاخص‌ها و فرم‌هایی طراحی شود تا دبیرخانه دوم هیئت ممیزه در معاونت پژوهش و فناوری بتواند ارزیابی‌های خود را از پرونده عضو هیئت‌علمی متقاضی ارتقا جمع‌بندی و به اعضای هیئت ممیزه ارائه کند. بنابراین پرونده هر عضو هیئت‌علمی که در جلسه هیئت ممیزه در دوره بیستم ارائه می‌شود توسط دو دبیرخانه ارزیابی و سپس گزارش آن در جلسه هیئت ممیزه مطرح می‌شود، که یک دبیرخانه جنبه‌های آموزشی و دبیرخانه دوم نیز جنبه پژوهش و فناوری و کارکردهای خواسته شده را ارزیابی می‌کند.

دیدار چهره به چهره متقاضیان استادی با اعضای هیئت ممیزه

 مقیمی به در نظر گرفتن یک اقدام جدید در زمینه ارتقای اعضای هیئت‌علمی از دانشیاری به استادی نیز اشاره کرد و گفت: اعضای هیئت‌علمی دارای مرتبه دانشیاری که می‌خواهند به مقام استادی نائل شوند، پنج دقیقه در جلسه هیئت ممیزه حضور پیدا خواهند کرد و راجع به عملکرد علمی و اثرگذاری اجتماعی خود توضیح خواهند داد تا اعضای هیئت ممیزه از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و قضاوت درست‌تری از متقاضی داشته باشند. دیدار چهره به چهره بین عضو هیئت‌علمی متقاضی ارتقا با اعضای هیئت ممیزه، مورد موافقت همه اعضای دوره نوزدهم بود، که این اتفاق جدید در دوره بیستم عملیاتی خواهد شد.

مأموریت دبیرخانه دوم هیئت ممیزه برای تعیین داوران خارج از دانشگاه

وی همچنین به جدی‌تر شدن اهمیت حضور داور بیرونی در هیئت ممیزه دانشگاه تهران اشاره کرد و افزود: یکی از موضوعاتی که در دبیرخانه دوم هیئت ممیزه در معاونت پژوهش و فناوری پیگیری می‌شود، موضوع ارزیابی پرونده عضو هیئت‌علمی متقاضی ارتقا توسط داور خارج دانشگاه و ترجیحاً داوران بین‌المللی در دانشگاه‌های معتبر دنیا است. اکثر قضاوت‌هایی که درباره پرونده اعضای هیئت‌علمی صورت می‌گیرد توسط داوران داخلی است که معمولاً این داوران برای متقاضیان شناخته‌شده هستند و این باعث ایجاد آسیب‌هایی می‌شود. لذا برای ارزیابی هر پرونده، حداقل یک داور از خارج دانشگاه تعیین خواهیم کرد. در این راستا برای هر رشته فهرستی از داوران خارج دانشگاه که از اساتید بنام و برجسته آن رشته در دانشگاه‌های دیگر باشند توسط معاونت پژوهش و فناوری تعیین خواهد شد و به تأیید هیئت ممیزه خواهد رسید. این داوران بیرونی هم برای دانشکده و هم برای اعضای هیئت‌علمی ناشناخته می‌مانند و فقط معاونت پژوهش و فناوری است که پرونده را برای ارزیابی به ایشان ارجاع می‌دهد.

بررسی ایده ایجاد دو هیئت ممیزه در دانشگاه تهران

مقیمی در پایان با اشاره به انتقاد برخی اعضای کمیته‌های تخصصی هیئت ممیزه دوره نوزدهم دانشگاه تهران نسبت به ارزیابی و سنجش فعالیت‌های علمی اعضای هیئت‌علمی همه رشته‌ها با یک سنجه و معیار واحد، اظهار داشت: یکی از ایده‌هایی که در کمیته تخصصی مطرح شد ناظر بر شکل‌گیری دو هیئت ممیزه در دانشگاه تهران بود؛ یک هیئت ممیزه برای بررسی پرونده‌های ارتقای اعضای هیئت‌علمی فنی مهندسی، علوم پایه، کشاورزی و منابع طبیعی و دامپزشکی و هیئت ممیزه دیگر مربوط به رشته‌های علوم انسانی، علوم اجتماعی و رفتاری و هنرها. این ایده دارای یک سری آسیب‌ها و برخی مزایا است که می‌توان در هیئت ممیزه به بحث گذاشت و البته راه‌های میانه‌ای هم وجود دارد که با فعالیت صرفاً یک هیئت ممیزه در دانشگاه بتوان به اصلاح برخی روندها پرداخت. یک روش این است که در هر جلسه هیئت ممیزه، همه پرونده‌های مورد بررسی، متعلق به یک کمیسیون تخصصی باشد؛ که در این صورت امکان ایجاد توازن در داوری‌ها ایجاد می‌شود.

رئیس هیئت ممیزه دانشگاه تهران در پایان، به کمیته‌ای متشکل از معاونین آموزشی و پژوهش و فناوری، روسای کمیسیون‌های تخصصی هیئت ممیزه و برخی اعضای هیئت ممیزه مأموریت داد تا با بررسی ایده‌ها و پیشنهادهای مطروحه، منویات مقام معظم رهبری و همچنین مطالعات تطبیقی صورت گرفته توسط آقای دکتر عاملی که چکیده آن در جلسه هیئت ممیزه ارائه شد، جمع‌بندی مطالب را در قالب پیش‌نویس ضوابط اجرایی هیئت ممیزه دانشگاه تهران تنظیم نمایند و پس از تصویب در صحن عمومی هیئت ممیزه، به مرحله اجرا درآید.

دوره بیستم هیئت ممیزه دانشگاه تهران با عضویت اساتید دانشگاه تهران شامل سید محمد مقیمی،  فرهاد رهبر،  محمدرضا مخبر دزفولی،  سید سعید رضا عاملی،  علی لاریجانی، علی‌اکبر موسوی موحدی، علی‌اکبر صبوری، ثثعلی طیب‌نیا پیروز حناچی، محمود کمره‌ای، مهدی فکور، احمد نوحه‌گر، مهدی شهبازی، عبدالرضا سیف، طاهر روشندل، رضا پورحسین، غلامرضا جمشیدیها،  سید موسی حسینی،  رهام رفیعی،  عباسعلی رضایی،  امیر رستمی، محمدحسن مبارکی،  حشمت‌السادات معینی‌فر، دکتر منوچهر مرادی،  محجمدرضا بی همتا، حسین خنیفر،  هدایت‌اله قورچجیان، محمدحسین کیان‌مهر، ایرج محمودزاده کنی، مصطفی ملکوتیان، حسین مهدوی، مجید نبی بیدهندی، مهدی قربانی، رمضان رضایی، وحید نیکنام و تیمور رحمانی شروع به کار کرد.