خسروپناه: تصور تحقق مرجعیت علمی با نگارش مقاله اشتباه است

به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، حجت‌‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در افتتاحیه نخستین همایش ملی مرجعیت علمی که امروز (دوشنبه، ۲۹ آبان ۱۴۰۲) در محل کتابخانه ملی در حال برگزاری است، اظهار کرد: علم و فناوری مهم‌ترین رکن پیشرفت جامعه بشری است و از آنجایی که علم و فناوری به سرعت در حال تغییر و تحول است؛ بنابراین باید سرعت خودمان را بیش از پیش کنیم تا بتوانیم عقب ماندگی این چند دهه را جبران کنیم.

خسروپناه ادامه داد: مقام معظم رهبری سیاست های کلی علم و فناوری را ابلاغ کرده اند‌، منظومه و مجموعه سخنان رهبری در باب حکمرانی علمی شاید دو تا سه کتاب باشد‌. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: با توجه به اینکه ۱۳ سال از تدوین و تصویب سند نقشه جامع علمی کشور گذشته است؛ بنابراین اکنون نیازمند بازنویسی و تکمیل آن هستیم‌. 

وی اضافه کرد: مقام معظم رهبری نخستین بار در اوایل دهه هشتاد موضوع مرجعیت علمی را مطرح کردند و فرمودند که ایران باید در یک افق ۵۰ ساله به مرجعیت علمی دست یابد. 

خسروپناه گفت: ابتدا چند سوال را مطرح می کنم، یکی اینکه مرجعیت علمی به چه معناست؟ دوم، مرجعیت علمی چگونه محقق می‌شود‌؟ آیا مرجعیت علمی به معنای داشتن رتبه اول یا جزو رتبه های اول در جهان بر تدوین مقالات است؟ باید گفت هم آری هم خیر. خیر، برای اینکه مقالات شرط لازم هستند، اما شرط کافی نیستند. 

وی تاکید کرد: اینکه گمان کنیم فقط با همین مقالات امکان دستیابی به مرجعیت علمی را داریم، قطعا تصور نادرستی است و اگر نیاز به تدوین مقالات به خصوص مقالات بین المللی را احساس نکنیم قطعا تصور ناصوابی است. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: قدرت علمی به معنای مرجعیت علمی هم شرط لازم است نه شرط کافی، آیا مرجعیت علمی رسیدن به قله‌ها و مرزهای دانش و شکوفایی استعدادهای اجتماعی جامعه در حوزه نظر یا عمل است؟ این تعریف از تعریف قبل دقیق تر است، شرط سوم تحقق مرجعیت علمی علاوه بر رسیدن به قله ها و مرزهای دانش و توانمندی در رفع مسائل بشر، رجوع و مراجعه حداکثری دانشمندان، نخبگان و کشورها به ایران است. اگر قرار باشد مقاله ای بنویسیم و نظریه پردازی کنیم، اما دیگران به ما رجوع نکنند، مرجعیت علمی تحقق پیدا نمی کند؛ بنابراین باید کاری کنیم تا کشورها به سراغ ایران بیایند. 

چگونگی پیدایش مرجعیت علمی از نظر تا عمل

خسروپناه درباره چگونگی پیدایش مرجعیت علمی از نظر تا عمل گفت: گام اول در این زمینه کشف نظریه علم و فناوری در فلسفه اسلامی است. فلسفه علم و فناوری زیربنای علم و فناوری است، اما در فلسفه علم نظریه‌های مختلفی وجود دارد، باید مشخص کنیم که نظریه ما در ایران در باب علم و فناوری چیست؟ با ظرفیت بزرگان حکیم و نخبه‌ای که در کشور داریم می‌توانیم نظریه خودمان را مشخص کنیم.

وی ادامه داد: گام دوم گفتمان سازی و فرهنگ سازی علم در اسلام و تمدن اسلامی است. مهمترین مرجع ما شیعیان، کتاب کافی است، بر این اساس جایگاه عقل و تفکر قبل از علم است، در محله بعد علم و توحید قرار دارد، در این زمینه گفتمان سازی لازم صورت نگرفته است. دانشمندانی نظیر خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم با مشکلات فراوانی که داشت توانست ۲۰۰ جلد درباره ریاضیات و علوم ریاضی تدوین کند. او در طبیعیات، طب و پزشکی، فقه و علوم مختلف حکیم بود. این افراد با تلاش فراوان علم را به اینجا رساندند، با بی‌توجهی نمی‌توان تولید علم داشت.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: برای شناخت دانشمندان و اندیشمندان کشورمان نظیر ملاصدرا، خواجه نصیرالدین و شیخ بهایی به جوانان باید گفتمان سازی لازم ایجاد شود، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد کمی از اعضای هیئت علمی در تولید علم مشارکت جدی دارند، باید برنامه ریزی لازم صورت گیرد تا اساتید بیشتری در تولید علم مشارکت داشته باشند.

لزوم تدوین حکمرانی علم و فناوری 

خسروپناه گام بعدی دستیابی به مرجعیت علمی را تدوین حکمرانی علم و فناوری دانست و افزود: حکمرانی با حکومت داری علم و فناوری متفاوت است، با حکومت داری علم و فناوری نمی‌توان به مرجعیت علمی دست یافت؛ چراکه حکمرانی علم و فناوری از سیاستگذاری تا تنظیم گری و تصدی گری را شامل می‌شود. دولت نمی‌تواند سیاستگذاری، تنظیم گری و تصدی گری را برعهده داشته باشد و بگوید که نخبگان کشور تصدی گری کنند، اما در حکمرانی علم و فناوری نخبگان در سیاستگذاری و تصدی گری نقش دارند. نقشه جامع علمی کشور سند مهمی است، اما بخشی از حکمرانی علم و فناوری است.

وی مرحله بعدی دستیابی به مرجعیت علمی را تحقق حکمرانی علم و فناوری اعلام کرد و گفت: برای تحقق حکمرانی علم و فناوری مشارکت وزارتخانه‌های علوم و بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی کافی نیست باید سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها نیز باید در این زمینه مشارکت داشته باشند.

دبیر شورای عالی انقلاب در این زمینه ادامه داد: باید مشکلات مالیاتی دانش‌بنیان‌ها، حضور نخبگان دوتابعیتی و موانع دوشغله بودن دانش‌بنیان‌ها در کشور حل شود؛ چراکه تا زمانی که این مشکلات برطرف نشود دستیابی به مرجعیت علمی ناممکن است.

خسروپناه با بیان اینکه مرجعیت علمی به تعاملات بین‌المللی نیاز دارد، گفت: رژیم صهیونیستی و آمریکا با تحریم اشخاص نمی‌خواهند تعامل بین‌المللی نخبگان ایرانی شکل بگیرد، اما ما خودمان را تحریم نکنیم. اجازه دهیم که نخبگان دوتابعیتی امکان فعالیت علمی در کشور داشته باشند، دولت باید در این زمینه تسهیل‌گری لازم را داشته باشد.

وی با تاکید بر باورمندی به مرجعیت علمی عنوان کرد: سازمان برنامه و بودجه باید به مرجعیت علمی باور داشته باشد و بودجه معیشتی استادان را جدی بگیرد. استاد نخبه با حقوق اندک نمی‌تواند در مرجعیت علمی مشارکت کند، البته که این مشارکت جهادگونه وجود دارد. بودجه پژوهشی نیز باید به دانشگاه‌ها برمبنای قوانین پرداخت شود. بسیاری از دستگاه‌های آزمایشگاهی نیاز به به‌روزرسانی دارند که باید بودجه مورد نیاز آن‌ها تامین شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: اگر شهدای علمی نظیر شهید فخری‌زاده‌ها و شهدای زنده امروز را نداشتیم جایگاه علمی ما به این نقطه آبرومند نمی‌رسید، امیدواریم مسئولان برای حل مشکلات برنامه ریزی جدی داشته باشند.