رشته‌های دهان‌پرکن بدون هیچ معیاری در دسترس هستند!

خبرگزاری علم و فناوری آنا - حسین بوذری؛ رشته‌های علوم پایه سال‌هاست دیگر رونق گذشته را ندارند و دیگر نوایی در این رشته‌ها نمانده است. با هر دانشجویی درباره رشته‌های علوم پایه که صحبت کنیم، آینده تلخ و مأیوس‌کننده از زبانشان خواهیم شنید، به‌خصوص دانشجویان و نخبگانی که امسال و سال‌های گذشته ترجیح داده‌اند برای تضمین آینده شغلی‌شان به سمت رشته‌های پزشکی کوچ کنند و بار و بندیل خود را بسته‌‌اند و در رشته‌های پردرآمد تحصیل می‌کنند.

این موضوع از آموزش و پرورش نشأت می‌گیرد، به‌طوری که بیشتر دانش‌آموزان دوره متوسطه از رشته ریاضی گریزان شده‌اند و براساس آمار کمتر از ۱۵ درصد این دانش‌آموزان رشته ریاضی را انتخاب می‌کنند. زنگ برهم خوردن توازن رشته‌ای سال‌هاست به صدا درآمده و این زنگ هشدار هنوز از سوی کارشناسان جدی گرفته نشده است.

اکثر دانش‌آموزان به سمت رشته تجربی گرایش پیدا کرده‌اند و براساس آمار یک دهه گذشته، 25 درصد دانش‌آموزان در رشته ریاضی و ۴۲ درصد در رشته علوم تجربی ثبت‌نام کرده‌اند. حال چرا رشته علوم تجربی این همه خواهان دارد؟ رشته‌ای که زمانی محبوب دختران بود، اما در کمال ناباوری اکنون پسران هم به این رشته گرایش پیدا کرده‌اند.

یکی از فرضیه‌های اصلی انتخاب رشته تجربی جذابیت رشته پزشکی میان دانش‌آموزان است، به‌طوری که این قشر خود را با روپوش سفید یا در اتاق عمل تصور می‌کنند، به‌همین دلیل رو به رشته‌ علوم تجربی می‌آورند تا به آرزوی خود برسند.

از سویی پول‌سازی رشته پزشکی موجب شده تا دانش‌آموزان دوره متوسطه به علوم تجربی گرایش پیدا کنند و عطای تحصیل در رشته علوم پایه را به لقایش ببخشند.

اگر در آینده به همین منوال پیش برود، صندلی دانشگاه‌ها در رشته‌های علوم پایه خالی از دانشجو خواهد بود، آن وقت است که مدیریت آینده کشور در معرض خطر قرار خواهد گرفت.

خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا در راستای بررسی وضعیت رشته ریاضی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و چرایی و چگونگی مقابله با استقبال کم از رشته ریاضی در دانشگاه‌ها با محور هوش مصنوعی گفت‌و‌گویی را با حسن رفاقت، عضو هیئت علمی گروه ریاضی دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان‌شرقی و واحد تبریز ترتیب داده است:

تأثیر مشاوره تحصیلی در احیای رشته ریاضی

آنا: همانگونه که مستحضرید استقبال از رشته ریاضی نه‌تنها در دانشگاه‌ها، بلکه در آموزش و پرورش هم کمتر شده، وضعیت این رشته را در جامعه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رفاقت: سؤال شما دو بخش مهم و متفاوت دارد، رشته ریاضی در مقطع متوسطه (دبیرستان) و رشته ریاضی در مقطع دانشگاه.

وقتی درباره رشته ریاضی در مقطع متوسطه صحبت می‌کنیم، یعنی پایه تحصیلی تمامی رشته‌های دانشگاهی در شاخه‌های فنی و مهندسی، علوم پایه و چندین و چند رشته دیگر که در گذشته معمولاً انتخاب نخست اکثر دانش‌آموزان مستعد و درس‌خوان بود، اما در حال حاضر تبدیل به انتخاب چندم شده و در اقلیت قرار گرفته است.

در سالیان گذشته انتخاب نخست اکثر دانش‌آموزان و خانواده‌شان در مقطع متوسطه رشته علوم تجربی بوده که یکی از دلایل عمده آن موضوع فرصت شغلی در رشته‌های پزشکی و فاصله درآمدی زیاد آن با سایر رشته‌هاست.

آنا: در حوزه تحصیلات دانشگاهی چطور؟ چرا رشته‌‌های مرتبط با علوم پایه از رونق افتاده است؟

رفاقت: در حوزه تحصیلات تکمیلی گرایش به سمت رشته‌های ریاضی با گرایش‌های مختلف بسیار کم‌رنگ شده، به‌گونه‌ای که حتی بسیاری از دانشگاه‌های دولتی معتبر و باسابقه به سختی می‌توانند کلاسی در این رشته‌ها داشته باشند.

با اینکه محور سؤال شما مرتبط با رشته ریاضی است، اما پاسخ آن ارتباط کمی به این رشته دارد.

اگر با استادان و متخصصان رشته ریاضی درباره اشکالات و ایرادات نحوه آموزش ریاضی یا کتاب‌های درسی ریاضی مقاطع قبل از دانشگاه یا سرفصل‌های رشته‌های ریاضی در دانشگاه سؤال بپرسید پاسخ‌های بسیار دقیق و علمی دریافت خواهید کرد.

شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی حاکم بر جامعه و نوع نگاه به آینده منجر به اتخاذ چنین تصمیماتی از سوی افراد می‌شود، با اینکه دغدغه‌ها و دل‌نگرانی‌های جامعه موجه و شایسته توجه است، اما روش‌ها و تصمیم‌های جاری قابل دفاع نیست.

به‌‌نظر می‌رسد مبحث مشاوره تحصیلی می‌تواند تا حدودی به حل این مسئله و معضل کمک کند، اما متأسفانه شیوه ورود به دانشگاه و نگاه‌های اشتباهی که در این زمینه وجود دارد، موجب شده تا مقوله آموزش در مقاطع قبل از دانشگاه به یک کالای تجاری تبدیل شود و بالطبع نگاه اقتصاد و سودجویانه برخی افراد تأثیرگذار اجازه آسیب‌شناسی و رفع ایرادات را نمی‌دهد.

ریشه معضل ریاضی به دوران قبل از دانشگاه برمی‌گردد

آنا: با توجه به حرکت کشور و جامعه به سمت هوش مصنوعی و کارویژه اصلی آن که همان رشته ریاضی است چگونه می‌توان این رشته را احیا کرد؟

رفاقت: پاسخ این سؤال در نوع نگاه به رشته‌های مختلف است، فرض کنید ورزشکاری که قصد دارد رشته ورزشی فوتبال را انتخاب کند، بگویید که برای موفقیت در این رشته شما باید توانایی مناسبی در دویدن و استقامت داشته باشید.

بنابراین یکی از پیش‌نیازهای ورزش فوتبال رشته دوومیدانی است و دوومیدانی کاربرد بسیاری در رشته فوتبال دارد، شاید این فرد ابتدا سراغ رشته دوومیدانی برود و به‌دلیل ضعف در این رشته اصلاً سراغ فوتبال هم نرود.

اینجا کاری به درست یا غلط بودن استدلال نداریم، بلکه شیوه ورود به بحث و طرز نگاه به مسئله مهم است، در حقیقت اگر رشته فوتبال را دقیق معرفی کنیم، این رشته مجموعه‌ای از مهارت‌ها و قابلیت‌هاست که دویدن و استقامت هم بخشی از آن است.

بنابراین نمی‌توان گفت که شوتزنی و دریبل مهارت اصلی و دویدن مهارت فرعی است یا از کاربرهای رشته دوومیدانی. این از معضلات ما در دانشگاه‌هاست و دانشجویانی که وارد دانشگاه می‌شوند و در رشته‌های مختلف تحصیل می‌کنند، شناخت نامناسبی از شاخه‌های مختلف علوم پایه دارند که ریاضی از مهم‌ترین آنهاست.

در حقیقت ریاضی بخش بسیار مهم و اصلی بسیاری از رشته‌های فنی و مهندسی است و ریشه این معضلات به دوران قبل از دانشگاه برمی‌گردد که باید توجه ویژه‌ای به آن صورت بگیرد و بالطبع اگر زیرساخت‌ها مهیا شود به‌راحتی می‌توان رشته‌های نو و جدید را راه‌اندازی و فعال کرد.

آنا: با توجه به استقبال کم از رشته ریاضی در دانشگاه‌ها آیا نیازمند تغییر آیین‌نامه درس ریاضی در دانشگاه‌ها نیستیم؟

رفاقت: یکی از معضلات اصلی نظام آموزش عالی در کشور رشد بی‌منطق و بی‌رویه مراکز آموزش عالی از نظر کمّی است، وقتی رشته‌هایی که به‌ قول عامیانه اسم دهان‌پرکنی دارند، به‌سادگی و بدون هیچ معیار مشخصی در دسترس همگان هستند، واضح است که رشته‌های علوم پایه خواهان بسیار کمی خواهند داشت.

عوارض این معضل بارها از سوی استادان رشته‌های علوم پایه و صاحب‌نظران هشدار داده شده و بدون اصلاح سیستم فعلی در نحوره فعالیت مراکز آموزش عالی و عدم رعایت استانداردهای مطرح در فعالیت این مراکز و شیوه جذب دانشجو امکان احیای رشته‌های علوم پایه به‌خصوص ریاضی مهیا نخواهد شد.

به‌عنوان مثال ظرفیت پذیرش دانشجو در هر رشته‌ای در تمام مراکز آموزش عالی باید به‌گونه‌ای باشد که توازن و تعادل در همه زمینه‌ها رعایت شود.

آنا: با توجه به پیشرفت‌های علمی جدید در کشور آینده شغلی رشته ریاضی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رفاقت: جایگاه ریاضی به‌عنوان مادر علوم در دنیای کنونی و با تکنولوژی‌های مورد استفاده بسیار ممتاز و مشخص بوده و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست.

نیاز به رشته ریاضی و متخصصان این رشته از بین نخواهد رفت و چه بسا در آینده با این وضعیت دچار کمبود هم بشویم، بنابراین این وظیفه مسئولان امر است که شرایطی را مهیا کنند که در ایران در هر دوره‌ای به‌اندازه کافی تحصیل‌کرده رشته ریاضی و علوم پایه داشته باشیم.

با وجود اقبال بسیار کمی که به رشته‌های علوم پایه وجود دارد، اما در مقایسه با سایر رشته‌های تحصیلی آینده بهتری دارند، چراکه رشته‌های علوم پایه همواره مورد توجه مراکز علمی و بنگاه‌های مرتبط با فعالیت‌های علمی هستند.

از سویی با توجه به فارغ‌التحصیل کم رشته‌های علوم پایه بنده شرایط بهتری را در آینده شغلی این فارغ‌التحصیلان پیش‌بینی می‌کنم.

حذف رشته ریاضی دردی از دانشگاه‌ها دوا نمی‌کند

آنا: برخی واحد‌های دانشگاهی به‌دلیل استقبال کم از رشته ریاضی دنبال حذف این رشته هستند، به نظرتان آیا نباید بیشتر به بازآفرینی این رشته پرداخت؟

رفاقت: در حال حاضر رشته ریاضی به‌ظاهر جزء رشته‌های مصوب برخی دانشگاه‌ها و واحدهای دانشگاهی است، اما چندین سال است که هیچ دانشجویی در این رشته پذیرش نکرده است.

بنابراین حذف یا عدم حذف این رشته تغییری در روند حاضر به‌وجود نخواهد آورد، نگاه باید کلان و در راستای مصلحت کشور باشد.

مهم‌ نیست چند واحد دانشگاهی رشته ریاضی را دارند، بلکه مهم این است که به اندازه کافی بتوانیم برای این رشته دانشجوی مستعد و علاقه‌مند جذب کنیم.

در شرایط فعلی و در کوتاه‌مدت رشته علوم کامپیوتر که زیرمجموعه علوم ریاضی است، می‌تواند پرچم‌دار رشته ریاضی باشد و تا عادی شدن شرایط خلأ کمبود دانشجو در گروه‌های ریاضی واحدهای دانشگاهی را جبران کند.

آنا: دلیل استقبال کم از رشته ریاضی را چه می‌دانید؟

رفاقت: برای این موضوع دلایل متعددی از جمله کمبود فرصت‌های شغلی یا درآمد پایین معدود شغل‌های مرتبط عنوان می‌شود که در عین درستی نمی‌تواند دلیل محکمی باشد.

بسیاری از رشته‌هایی که در حال حاضر دانشجوی فعال زیادی دارند دارای بازار کار بسیار محدودی به‌نسبت فارغ‌التحصیلان هستند.

معتقدم یکی از بزرگ‌ترین ایراد و اشکالات در نحوه توزیع و ظرفیت پذیرش رشته‌های دانشگاهی و البته هدایت تحصیلی نامناسب قبل از دانشگاه است که با اصلاح این موارد می‌توان شاهد شکوفایی و رشد رشته‌های علوم پایه در دانشگاه‌ها باشیم.

آنا: و سخن پایانی ...

رفاقت: رشته ریاضی از معضلات سال‌های اخیر کشور است و موضوع بسیار مهمی را برای رفع این معضل انتخاب کرده‌اید و بازگویی دیدگاه‌های صاحب‌نظران و استادان می‌تواند در این راستا بسیار مؤثر باشد.

رشد علمی کشور بدون پیشرفت و رشد علوم پایه امکانپذیر نخواهد بود، بنابراین اگر دنبال رشد پایدار در تمامی زمینه‌های علمی هستیم، باید به فکر رشد و شکوفایی علوم پایه در مراکز علمی و دانشگاهی باشیم.