آیت‌الله رشاد: شیخ فضل‌الله الگوی مبارزه با کفر است /علمای حوزه، نگهبان زبان فارسی بودند

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، نخستین روز همایش ملی «شیخ شهید؛ فقیه تهران، دیده‌بان ایران» به منظور بزرگداشت شهید آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری، ۱۱ مرداد ۱۴۰۲ در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی برگزار شد.

سخنران نخست این همایش آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، مؤسس و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، بود که ضمن تسلیت ایام شهادت سیدالشهدا امام حسین (ع) و مصادف شدن آن با سالگرد شهادت شیخ شهید آیت‌الله فضل‌الله نوری اظهار کردد: از پژوهشکده تاریخ معاصر که در برگزاری این همایش سهم اساسی را داشت، تشکر ویژه دارم؛ همچنین جا دارد از یادگار مرحوم ابوالحسنی (منذر) نیز تشکر کنم که سعی کرد مثل پدرش منادی قلم و یاد شیخ فضل‌الله باشد.

وی افزود: اساس این برنامه داعیه مشخصی دارد که در دو دیدار تشریک مساعی شد که طی برنامه‌هایی احیای هویت تاریخی حوزه علمیه تهران صورت بگیرد. در گذشته ما بزرگداشت‌هایی برای بزرگان حوزه داشته‌ایم و حالا این همایش و همایش‌های بعد از آن چنین هدفی را دنبال خواهیم کرد؛ همچنان‌که در آینده برای آیت‌الله شاه‌آبادی، استاد امام خمینی (ره)، همایشی برگزار خواهد شد.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: شهر ری خاستگاه علمای بزرگی است و شاید عده بسیاری ندانند که شیخ صدوق همان ابن بابویه است و ابن بابویه در کجا قرار دارد؟ حوزه ری و تهران از کهن‌ترین حوزه‌هاست و بزرگ‌ترین متکلمان، محدثان و منجمان و طبیبان در این حوزه پرورش یافته‌اند. البته اکنون حوزه قم خاستگاه علمای بسیاری است که جهان تشیع از آن تغذیه می‌کند، اما در گذشته حوزه تهران از حوزه‌های بزرگ و مهم کشور به‌شمار می‌آمد و به نوعی شهر هزار حکیم بود که با برنامه‌ریزی پهلوی افول کرد. البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این حوزه دوباره زنده شده است؛ چنان‌که در آن سه‌هزار طلبه پذیرفته و چهار مدرسه بنا شده است.

آیت‌الله رشاد در ادامه بیان کرد: حدود دوازده سال است که شورای حوزه تهران تأسیس شد و امروز احیای نام و یاد شیخ فضل‌الله به مثابه احیای هویت حوزه علمیه تهران است؛ چنان‌که وقتی از شیخ خواستند بیرق روسیه را بر بام منزل نهند، او نپذیرفت تا استقلال حفظ شود و امروز در ایران حوزه نماد استقلال کشور است.

وی در پایان به نقش علمای حوزه در حفظ زبان فارسی اشاره کرد و گفت: زبان فارسی بخشی از هویت و استقلال ماست و در مقام یک طلبه می‌گویم آمیختن زبان فرنگی با زبان فارسی اگر باعث از بین رفتن زبان فارسی شود، حرام است؛ چون اگر زبان فارسی از بین رود، هویت ما تهدید خواهد شد. این کشور مأمن تشیع است و رهبری می‌گویند زبان فارسی باید به زبان علم تبدیل شود. این در حالی است که اکنون گاه آن‌قدر واژه‌های فرنگی در شرح علم به‌کار می‌رود که باعث به حاشیه رفتن زبان فارسی می‌شود. برخلاف برخی دانشمندان و محققان کنونی، علمای حوزه نگهبان زبان فارسی بودند. یکی از کار‌هایی که این علما انجام دادند و با آن به ادامه حیات زبان فارسی کمک کردند سرودن اشعار به زبان فارسی بود.

معمولا علمای حوزه دیوان شعر به زبان فارسی داشتند؛ برای نمونه می‌توان به اشعار علامه ملا هادی سبزواری اشاره کرد که با این همّت خود زبان فارسی را که بخشی از هویت و استقلال ماست حفظ کرد. شیخ فضل‌الله می‌گوید من جان می‌دهم، اما سر بر کفر پایین نمی‌آرم و امروز اگر زبان فارسی از بین برود و جایگزین آن، زبان کفر شود به مثابه این است که زبان کفر ما را اشغال می‌کند و این عین کفر است؛ بنابراین زبان فارسی و همچنین لباس ما باید حفظ شود تا هویت ما زنده بماند. شیخ فضل‌الله در این زمینه برای ما یک الگوست و طلاب عزیز باید از این شیخ الگو بگیرند.

نجفی: شخصیت شیخ شهید برای هویت انقلابی و انقلاب هویتی ما نکات خوبی دربردارد

موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سخنران دیگر این همایش بود که در بحث از لزوم بازخوانی آرا و اندیشه‌های شیخ فضل‌الله نوری، ابتدا به مقایسه انقلاب مشروطه با انقلاب اسلامی پرداخت و اظهار کرد: انقلاب اسلامی و نهضت مشروطه به هم شباهت دارند، اما انقلاب اسلامی بالاتر از آن است؛ چراکه به تمدن اسلامی دست پیدا کرد، اما نهضت مشروطه به شکلی پیش رفت که قرارداد ۱۹۱۹ آن را تحت شعاع قرار داد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: وقتی از شیخ فضل‌الله نوری صحبت می‌کنیم باید به چند نکته توجه کنیم: نخست آنکه در مرحله ابتدایی نهضت مشروطه، همه شخصیت‌ها به نهضت گره خوردند، اما گره‌خوردگی آیت‌الله نوری مستقل بود؛ چراکه ایشان از خود نظریه داشت. نکته دیگر شهادت شیخ است که بر شخصیت او سایه انداخت. درواقع این شهادت مظلومیتی داشت که باعث شد آرا و نظرات شیخ شهید درست بررسی نشود.

موسی نجفی گفت: ماجرای مشروطه و مشروطه مشروعه شیخ فضل‌الله نوری مهم است؛ به طوری که در دهه پنجم انقلاب نکاتی برای ما دارد. برخی از شخصیت‌ها کشش آن را نداشتند که در دهه پنجم دیده شوند؛ برخلاف آن‌ها شیخ فضل‌الله در اوایل انقلاب خوب دیده شد و امروز در دهه پنجم انقلاب هم دیده می‌شود؛ چون شخصیت شیخ برای هویت انقلابی ما و انقلاب هویتی نکات خوبی دربردارد.

وی ادامه داد: امروز شیعه بخشی از هویت ماست و علما در جامعه عمیق شیعه بروز و ظهور دارند و در جامعه سیاسی می‌توانند به اصلاحات خوبی دست بزنند. در این موضوع اندیشه‌های شیخ فضل‌الله هنوز کاربرد دارد. برخلاف آنکه شخصیت او را در مسیر براندازی مشروطه قلمداد کردند او درصدد اصلاح آن با مشروطه مشروعه برآمد، اما یک جریان مهندسی‌شده اجازه نداد که مشروطه به هویت انقلابی دست پیدا کند و همین موضوع باعث شد تاریخ ایران در این مرحله متوقف شود. درحالی‌که شیخ می‌دانست که مشروطه نیازمند ایده و برنامه است و درصدد برآمد که نهضت را از این آفت حفظ کند، اما نوگرا‌ها این اجازه را ندادند.

همایش ملی «شیخ شهید؛ فقیه تهران، دیده‌بان ایران» به همت ستاد بزرگداشت آیت‌الله شهید حاج شیخ فضل‌الله نوری، متشکل از پژوهشکده تاریخ معاصر، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز مدیریت حوزه علمیه تهران، حوزه علمیه خواهران، و هیئت یاران عاشورایی شهرستان نور، در روز‌های ۱۰، ۱۱ و ۱۲ مرداد ۱۴۰۲ در تهران، قم و نور برگزار می‌شود.