ظرفیت‌ کشور‌های اسلامی تحول علمی عظیمی در جامعه ایجاد می‌کند

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، هدف از تأسیس جوایز علمی که اغلب به نام و یادبود تأثیرگذارترین افراد شناخته‌شده علمی هستند، معرفی زمینه‌های علمی و تحقیقاتی مؤثر و شاخص در حوزه‌های مختلف، تشویق و قدردانی از چهره‌های برجسته فعال در این حوزه‌ها است و صرف‌نظر از جنبه مالی و معرفی این چهره‌ها، پیامی هم برای محققان و دانشمندان مختلف و همچنین کل جامعه دارد تا با چالش‌های بزرگ جهان و مهم‌ترین دستاورد‌های علمی مرتبط با آن‌ها آشنا شوند.

دنیای علم و فناوری در مسیری حرکت می‌کند که در آن دیگر الزاماً نیازی به تحصیلات و آموزش آکادمیک با تعریف امروزی وجود ندارد و کسانی که بهتر، سریع‌تر و خلاقانه‌تر فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند و ایده‌پردازی می‌کنند و برای عملی کردن ایده‌هایشان تلاش مستمر دارند، آینده این دنیا را رقم خواهند زد. در واقع، دنیای علم و فناوری با دنیایی که ما آن را الزاماً به تحصیلات در دانشگاه و کسب مدرک وصل می‌کنیم، در حال فاصله گرفتن است.

محققان آینده الزاماً نباید دکتری داشته باشند یا از یک دانشگاه ممتاز جهان فارغ‌التحصیل شده باشند یا مقالات زیادی چاپ کرده باشند؛ بلکه معیار جدیدی در توانایی علمی انسان‌ها و تعریف علم در حال شکل‌گیری بوده که خیلی ساده‌تر از تحصیلات عالی و صرفاً نوشتن مقاله است و به جای آن قدرت تحلیل، تفکر، ایده‌پردازی و حتی مهارت‌هایی نظیر توانایی در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران مهم‌تر تلقی می‌شود.

پژوهش‌هایی که استحقاق گرفتن جایزه را دارند، غیر از اینکه باید برای کمک به جامعه بشریت باشند، لازم است با در نظر گرفتن اولویت و میزان اهمیت، کاربرد و وسعت جامعه هدف، در سطح وسیعی بتوانند مؤثر واقع شوند. مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش یک تحقیق، در واقع قدم اول و اصلاً دلیل و لزوم شروع آن است.

با توجه به تجربیات و مقایسه کشور‌های مختلف با کشور‌های اسلامی مانند ترکیه، مالزی و ایران به نظر ظرفیت‌های بسیار خوبی در این کشور‌ها وجود دارد که اگر به‌درستی کشف، معرفی، هدایت و مدیریت شوند می‌تواند تحول علمی عظیمی در جامعه ایجاد کند. محققان برجسته بی‌شمار کشور‌های اسلامی، می‌توانند با انگیزه مضاعف ناشی از تعهد عملی و اخلاقی برای تحقیق نتیجه‌گرا با هدف حل مشکلات و بهره‌مندی جامعه، هدفمندتر عمل کنند.

اگر بخواهیم کار‌های بزرگ علمی مشابه آنچه در دوران طلایی تمدن اسلامی وجود داشته، انجام شود باید سرمایه‌گذاری خیلی بیشتری روی علوم پایه و محققان واقعی علوم بشود. این در حالی است که علم امروز بیشتر به سمت ابزارگرایی و یافتن راه‌حل‌های موقت و سریع پیش می‌رود درصورتی‌که به‌غیراز این، شروع و پایه‌ریزی تحصیلات آموزش تخصصی و کاربردی با هدف کشف استعداد‌ها و آموزش مهارت‌ها در کنار آموزش و تقویت قدرت خلاقیت و تفکر هوشمندانه باید در اولویت قرار بگیرد.

کسب مهارت‌های عمومی، اجتماعی، ارتباطی در کنار یادگرفتن یک حرفه به‌صورت تخصصی و با وابستگی کمتر به تحصیلات محض دانشگاهی می‌تواند جامعه را به دوران طلایی پیشرفت علمی و بهره‌مندی از نتایج آن نزدیک کند.

بهترین جایزه علمی که می‌توان تعریف کرد، جایزه‌ای است که به‌غیراز شناسایی و قدردانی از محققان، هدف دیگری را نیز دنبال می‌کند و آن تبیین الگو‌هایی بوده که جامعه علمی را به سمت و سویی سوق می‌دهد و به شناسایی و حل مشکلات اساسی بشر منجر می‌شود. این جوایز به محققان تازه‌کار هم کمک می‌کند تا مسیر علمی و پژوهشی خود را به سمت مشکلات اساسی بشر پیش ببرند.

برخی کشور‌های دنیا که بیشتر به دنبال کشف استعداد‌ها هستند به شکل دیگری به جوایز علمی نگاه می‌کنند. در این کشورها، اهدای جایزه به یک نفر به‌عنوان نماینده‌ای از یک زمینه تحقیقاتی فقط ۱۰ درصد ماجراست و بقیه ماجرا تازه بعد از برگزاری مراسم اهدای جایزه شروع می‌شود. آنها با برگزاری این جایزه نه‌تن‌ها به محققان برنده دسترسی پیدا می‌کنند، بلکه توانایی‌های افرادی را که کاندید این جایزه شده‌اند هم بررسی می‌کنند. با آنها مصاحبه کرده تا از ایده‌ها، توانمندی‌ها و ظرفیت این افراد برای حل مسئله‌ای که جایزه برمبنای آن تعریف شده، استفاده کنند.

با توجه به هدفی که جایزه مصطفی برای ایجاد انگیزه و رقابت علمی و سازنده برای تشویق مسلمانان در کشور‌های مختلف دنبال می‌کند، مهم‌ترین نتیجه آن ایجاد انگیزه مضاعف و شکل‌گیری یک شبکه فعال در جهت ارتباط علمی و عملی بیشتر بین دانشمندان مسلمان در جهان است. در نتیجه دانشمندان با مشارکت و تبادل‌نظر بیشتر هدف مشترکی را دنبال خواهند کرد و شانس موفقیت‌شان در کار‌های علمی بالاتر خواهد رفت.

زمانی که یک محقق این جایزه را می‌گیرد، آن را در کشوری که در حال تحقیق است، هزینه می‌کند و این امر عملاً برای کشور خودمان یا کشور‌های اسلامی منفعت چندانی به همراه نخواهد داشت، در حالی که اگر این جایزه فرآیندی شود و بعد از انتخاب برگزیده، گروه‌های تحقیقاتی با هدف‌های مختلف تشکیل شوند، شاهد همکاری‌های بیشتر در کشور‌های اسلامی و در نتیجه رشد و پیشرفت علم در میان محققان اسلامی خواهیم بود.

علاوه براین، جایزه مصطفی باید خود را بیشتر در جهان مطرح کند، آن هم نه از طریق هدف مادی؛ بلکه جنبه مادی آن را کم کند و هدف و رسالتی بزرگ‌تر از یک جایزه برای خود مثل ایجاد پروژه‌های جدید علمی و زمینه مناسب برای همکاری‌های بیشتر محققان مسلمان تعریف کند.

پنجمین آیین اعطای جایزه مصطفی روز دهم مهرماه ۱۴۰۲ در اصفهان برگزار خواهد شد. این نخستین باری است که جایزه مصطفی خارج از تهران برگزار می‌شود و اصفهان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدن اسلامی، میزبان این جایزه خواهد بود.

پنجمین آیین اعطای جایزه مصطفی، نقطه اوج هفته‌ای است که با عنوان «هفته جایزه مصطفی» شناخته می‌شود. بنیاد علم و فناوری مصطفی از ماه‌ها پیش، جمعی از سیاست‌گذاران و مدیران علم و فناوری جهان اسلام ازجمله روسای مراکز و سازمان‌های علمی جهان اسلام، دانشمندان و فناوران، ارتباط‌گران علم و فناوری و خیرین و واقفین علمی را شناسایی و دعوت کرده است تا در این هفته و در قالب مجموعه‌ای از رویداد‌های علمی با محور جایزه مصطفی گرد هم آیند.

*احسان کامرانی، محقق ایرانی دانشگاه هاروارد