نگرانی‌های اخلاقی در تولد نوزاد ۳ والده/ از تغییرات ژنتیکی تا رفتاری

فاطمه حسنی، دکترای تخصصی بیولوژی تولید از دانشگاه پزشکی تهران، عضو هیئت علمی و جنین‌شناس بالینی پژوهشگاه رویان با اشاره به موضوع تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، گفت: تکنیک تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی از لحاظ زیرساخت در ایران قابل اجراست، زیرا در دهه هشتاد پژوهشگاه رویان موفق به شبیه‌سازی حیوانات شده که اصل و اساس این امر مانند تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی در انتقال هسته است.

وی با بیان اینکه در تیم شبیه‌سازی حیوانات، هسته را از تخمک خارج می‌کردند، اضافه کرد: در شبیه‌سازی حیوانات، هسته از تخمک خارج شده و سلول فیبروپلاستی گوشت را وارد آن می‌کنیم؛ این روند در تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی صدق می‌کند با این تفاوت که در این بخش پای مادری که دی‌ان‌ای میتوکندریایی یا «mtDNA» معیوب دارد، در میان است.

حسنی با اشاره به اینکه در تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی باید از تکنیک انتقال هسته استفاده کنیم، عنوان کرد: دانشمندان در این روش مانند فرآیند شبیه‌سازی باید از تکنیک انتقال هسته استفاده کنند. برای این منظور باید ابتدا هسته مادری که سیتوپلاسم آن آلوده و معیوب است را از دوک جدا و همچنین باید از مادری که تخمک‌های اهدایی آن سالم است، دی‌ان‌ای هسته و دوک را خارج کنند.

وی در ادامه توضیح داد: از مادر سالم که تخمک اهدا کرده، دی‌ان‌ای هسته و دوک را خارج و دوک مادر اصلی را از تخمک اول وارد تخمک دیگر که اهدا شده است، می‌کنیم. در این قسمت از فرآیند دوکی که از تخمک مادر اصلی وارد تخمک اهداشونده شده است را دخیل کرده و نوزاد متولدشده در این طرح دو دی‌ان‌ای دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان مطرح کرد: یک دی‌ان‌ای مرتبط با سیتوپلاسمی است که به مادر گیرنده یا اصلی تعلق دارد که دی‌ان‌ای اصلی مادر برای هسته بوده و ۹۹.۸ درصد از ژن‌های یک فرد را تشکیل می‌دهد و درصد تخمکی که دی‌ان‌ای میتوکندریایی به آن اهدا می‌شود، بسیار ناچیز یعنی ۱ تا ۰.۰۲ درصد است که دی‌ان‌ای در مجموع ۱۰۰ درصد می‌شود.

وی بیان کرد: در آینده دی‌ان‌ای فرد در قسمت تخمک قرار می‌گیرد و ۵۰ درصد دی‌ان‌ای اسپرم نیز وارد فرآیند می‌شود؛ بنابراین روی هم یک ترکیب ۳ تایی تشکیل می‌شود. تقریبا به این فرد متولد شده، نوزاد با ۳ والد ژنتیکی گفته می‌شود، با این وجه تمایز که ژنتیک را پدر و مادر بیولوژیکی تشکیل می‌دهد و ۰.۰۲ درصد از دی‌ان‌ای نیز از فرد اهداکننده گرفته می‌شود. یکی از شباهت‌های طرح ۳ والد ژنتیکی با شبیه‌سازی در این است که باید از انتقال دوک یا هسته استفاده کنیم.

جوان‌سازی سیتوپلاسم امیدی در دل مادران مسن زنده می‌کند

حسنی با بیان اینکه طرح تولد ۳ والد ژنتیکی ۲۰ سال پیش در ایران وجود داشت، اظهار کرد:  یک طرحی درباره شببیه‌سازی حیوانات که ۲۰ سال پیش در پژوهشگاه رویان به عنوان یک طرح ملی انجام شد و درنهایت به سرانجام رسید. هم‌اکنون شبیه‌سازی در پژوهشگاه زیست‌فناوری اصفهان از طریق این تکنیک انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه طرحی در رابطه با تخمک موش‌های پیر به صورت آزمایشی در پژوهشگاه رویان انجام شد، مطرح کرد: این طرح دقیقا در جابه‌جایی سیتوپلاسمی موش‌های آزمایشی نقش دارد و امیدوار هستیم تا از این روش برای مادران با سن بالا جهت جوان‌سازی سیتوپلاسم آن‌ها در آینده‌ای نه چندان دور استفاده کنیم.

با جود اینکه تمام زیرساخت‌ها برای اجرایی شدن این طرح در ایران مهیاست، اما هنوز به دلیل وجود نگرانی‌های اخلاقی در تصویب این طرح تردید وجود دارد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان عنوان کرد: با وجود اینکه تمام زیرساخت‌ها برای اجرایی شدن این طرح در ایران مهیاست، اما هنوز به دلیل وجود نگرانی‌های اخلاقی در تصویب این طرح تردید وجود دارد.

عدم شناخت ژن‌های میتوکندریایی برای الگوهای رفتاری فرد مشکل‌ساز خواهد شد

وی با بیان اینکه ۰.۰۲ درصد ژن تاثیر زیادی درانتقال دی‌ان‌ای ندارد، اظهار کرد: در بریتانیا بحث‌های بسیار زیادی درباره درستی یا نادرستی این طرح وجود دارد، اما براساس گفته برخی از کارشناسان ۰.۰۲ درصد ژن بسیار ناچیز است و جایی برای نگرانی وجود ندارد. همچنان در این زمینه نظرات بسیار متنوعی وجود دارد. بنا بر نظر دیگر کارشناسان شناختی روی ژن‌های میتوکندریایی نداریم؛ بنابراین امکان دارد مشکلاتی در این زمینه رخ دهد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان با اشاره به اینکه انتقال ۳۷ ژن میتوکندریایی در برابر ۲ هزار ژن از هسته مقدار ناچیزی است، عنوان کرد: با توجه به این آمار ناچیز همچنان روی ۳۷ ژن شناخت وجود ندارد و سیتوپلاسمی که از مادر به ارث برده می‌شود، می‌تواند در الگو‌های رفتاری تغییر ایجاد کند که این امر فرزند متولد شده را دچار تغییرات ژنتیکی می‌کند.

حسنی با بیان اینکه مشکلاتی از نظر شرعی و اخلاقی ممکن است رخ دهد، مطرح کرد: بیان مشکلات این طرح از نظر شرعی و اخلاقی باید بر اساس گفته‌های کارشناسی صاحب نظران پاسخ داده شود، اما از نظر پزشکی مشکلی در این خصوص وجود ندارد و از نظر علمی این طرح همراه با تجهیزات پیشرفته به‌طور کامل قابل اجراست.

بیماری میتوکندریایی با آسیب به سیستم عصبی منجر به نابودی نوزاد می‌شود

وی با اشاره به اینکه میتوکندری از اعضای مهم در بدن محسوب می‌شود، اظهار کرد: میتوکندری مسئول تولید انرژی در بدن است که تمام سلول‌های بدن به این عضو از سلول نیاز دارند و این سندروم به سیستم عصبی آسیب می‌رساند و امکان دارد منجر به نابودی نوزاد در همان دوره اولیه زندگی شود.

وی با بیان اینکه یک خانم به عنوان گیرنده دارو‌های تحریک تخمک‌گذاری باید دریافت کند یا تخمک‌ها را اهدا کند، اظهار کرد: این طرح در کشورمان قابل اجراست، اما باید هزینه‌های گزاف این طرح را در نظر گرفت. همچنین متخصصانی که می‌خواهند این فعالیت را انجام دهند، باید در زمینه جنین‌شناسی مهارت ویژه‌ای داشته باشند.

حسنی با اشاره به روش‌های نوین در پژوهشگاه رویان، مطرح کرد: انتقال دوک نیز در این پژوهشگاه انجام می‌شود که می‌تواند سیتوپلاسم جوان را با یک سلول پیر در تخمک‌ها جا به‌جا کند.

وی افزود: طرح تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی در بریتانیا به این گونه انجام می‌شود که ابتدا سلول تخم تشکیل شده و پیش‌هسته‌ها جا به‌جا می‌شود. لقاح پیش‌هسته نر و ماده منجر به ایجاد پیش‌هسته نر و ماده و تقسیمات جنینی می‌شود. در آزمایش‌های قبلی هسته‌ها را به جای پیش‌هسته‌ها جا به‌جا می‌کردند. در واقع هسته را از سیتوپلاسم فرد سالم خارج کرده، پیش‌هسته را جا به‌جا و وارد سیتوپلاسم فرد گیرنده می‌کنند.

از هزینه گزاف اجرایی تا چالش های دیگر در طرح تولد نوزاد با 3 والد ژنتیکی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه فعالیت‌های مرتبط با جنین محدودیت‌های خاصی دارد، اضافه کرد: طرح تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی اگر در ایران اجرا شود، به احتمال زیاد تغییرات و جا به‌جایی در سطح تخمک انجام می‌شود، زیرا تغییرات در سطح تخمک منعی از نظر شرعی ندارد.

این جنین‌شناس بالینی با اشاره به نادر بودن بیماری‌های میتوکندریایی، عنوان کرد: این بیماری به دلیل نادر بودن هزینه بسیار گزافی برای بیمار به همراه دارد؛ بنابراین بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند از تخمک اهدایی بهره ببرند، زیرا در دنیا اغلب افراد دوست دارند فرزند ژنتیکی خود را داشته باشند.

حسنی با بیان اثرات مثبت و منفی طرح تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی، خاطرنشان کرد: از اثرات مثبت این طرح می‌توان به تولد نوزاد سالم اشاره کرد که یکی از مهم‌ترین آورده‌های این طرح محسوب می‌شود. جلوگیری از تولد نوزاد با بیماری میتوکندریایی و عدم انتقال آن به نسل بعد از مزیت‌های برجسته این طرح است.

به‌ گفته وی، نقص‌های سیتوپلاسمی مادر همچون ژن‌های معیوب دی‌ای‌ان‌ای میتوکندری، آنقدر خطرناک و کشنده است که در کودک نهایتا بین ۲ تا ۷ سال از بین می‌رود؛ بنابراین این طرح تکنیک بسیار خوبی برای مادرانی است که از این موضوع رنج می‌برند و نمی‌توانند صاحب فرزند سالم شوند.