چرا ایران از فرصت‌ تجارت با اروپا استفاده نکرد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری علم و فناوری آنا، جدیدترین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار اروپا نشان می‌دهد حجم تجارت ایران با اتحادیه اروپا به مرز ۱.۲ میلیارد یورو رسیده است. اگر نگاهی عمیق‌تر به این آمار بیاندازیم، خواهیم دید میزان تجارت ایران تنها با سه کشور این اتحادیه رشد داشته و با مابقی کشورها، کاهشی چشم‌گیر را تجربه کرده است. بدیهی است که رونق تجارت خارجی در سایه تعاملات دوسویه، منافع مهم اقتصادی را برای ایران فراهم خواهد کرد، اما مشکل اساسی، وجود موانعی است که بر سر این راه وجود دارد. در حال حاضر بسیاری از کشور‌ها در تلاشند تا بتوانند تعداد بازار‌های صادراتی و همچنین کشور‌های تامین کننده خود را افزایش دهند؛ در چنین شرایطی آیا ایران می‌تواند به رویه فعلی خود در تجارت بین‌المللی ادامه داده و به اعداد و ارقام فعلی دلخوش باشد؟

سایه تورم سنگین‌تر شد

مرکز آمار هنوز اطلاعاتی درباره تورم اردیبهشت ماه ارائه نکرده، اما با اظهارات احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت به نظر می‌رسد تورم مصرف‌کننده در این ماه ۴/۵۶ درصد بوده است. تحلیل‌ها حاکی از آن است با وجود آنکه سرعت ماهانه افزایش قیمت‌ها در اردیبهشت مسیری کاهشی داشته، اما همچنان در مقایسه نقطه‌ای و میانگین، وضعیت تورم صعودی بوده است. نه‌تن‌ها مردم به عنوان مصرف‌کنندگانی که به طور مستقیم زیر بار فشار‌های مالی هستند، تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی نیز از افزایش تورم گلایه‌مند بوده و آن را یک معضل و گرفتاری مهم در بخش تولید معرفی می‌کنند.

آن‌ها معتقدند تورم برای تمامی اقشار جامعه وجود داشته و صنعتگران و تولیدکنندگان نیز تحت همین فشار‌های مالی قرار گرفته‌اند. از سویی دیگر رکود بازار فروش و مصرف منجر شده تا روش افزایش تولید برای کاهش فشار‌های مالی کارساز نباشد و اگر شرایط به همین ترتیب پیش رود، ممکن است چرخ تولید برای ادامه فعالیت با بحران جدی رو‌به‌رو شود. تعدیل نیرو، رکود واحد‌های تولیدی، بسته شدن کارگاه و در پایان افزایش نرخ بیکاری و فقر از پیامد‌های مهم عنوان شده در پی رشد سنگین تورم در تمام ابعاد اقتصادی است. علت تشدید فشار‌های تورمی، دلایل مختلفی عنوان می‌شود و برخی کارشناسان بر این باورند با بهبود ذخایر ارزی دولت و اتخاذ تصمیمات صحیح، می‌توان بخشی از التهاب موجود را کنترل کرد.

درهم‌تنیدگی تولید و تجارت

یکی از شریان‌های اصلی ارزآوری برای کشور، صادرات و توسعه روابط تجاریست. به‌ویژه در شرایطی که دولت قصد دارد تا ریسمان صادرات به کشور‌های منطقه و همچنین کشور‌های اروپایی را محکم نگه دارد، توجه به ظرفیت‌های موجود در این مسئله حائز اهمیت است. اما پرسش اساسی اینجاست که آیا تجارت می‌تواند از گزند تورم داخلی دور بماند؟

وابستگی درآمدزایی کشور در سایه توسعه تجارت خارجی، به تورم داخلی انکار ناپذیر است. در توضیحی ساده باید گفت تا زمانیکه کالای مناسبی برای عرضه وجود نداشته باشد، صادراتی رخ نخواهد داد. پس حلقه‌های تولید و صادرات به طور مستقیم در هم‌تنیده بوده و ایراد در تولید می‌تواند صادرات را تحت تاثیر قرار دهد. کالا‌ها و محصولات صادراتی باید از مزیت رقابتی برخوردار باشند؛ کیفیت، قیمت، تنوع، توان تولید و سایر موارد اینچنینی مشخص می‌کند تاجر تا چه حد توان چانه‌زنی در بازار‌های خارجی را دارد.

ضربه سنگین تورم به صادرات

کاهش مزیت رقابتی، تاثیر مهم مخرب وجود تورم در تولید بوده و روند صادرات را کند می‌کند. چرا که با افزایش قیمت تمام شده تولید، قدرت چانه‌زنی و دست‌یابی به بازار‌های جهانی از فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان ایرانی سلب می‌شود. در نهایت با این اتفاق تولیدکننده و تاجر بازار مناسبی برای محصولات خود پیدا نکرده و با زیان و از دست رفتن سرمایه مواجه شوند؛ بنابراین تورم در بخش تولید را تنها نمی‌توان موثر در بازار‌های داخلی عنوان کرد. تجارت خارجی نیز همواره تحت تاثیر سیاست‌های اقتصادی داخلی بوده و شرایط آن وابسته به کاهش یا تشدید تورم است.

مهم‌ترین مولفه تاثیرگذار بر صادرات، بهای عرضه کالا در بازار‌های جهانی است. برای مناسب بودن قیمت‌ها در ابتدا بایستی هزینه تمام شده تولید، مناسب بوده و سپس با اضافه کردن ارزش افزوده مناسب، به صادرات بپردازیم. اما در حال حاضر مزیت رقابتی تولیدات ایران در بازار‌های جهانی از بین رفته و این موضوع صادرات کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

هزینه‌ها دلاری است

در این میان برخی معتقدند کاهش ارزش پول ملی نسبت به ارز‌های جهان‌روا، می‌تواند نکته مثبتی بوده و سبب پایین‌تر بودن قیمت نهایی کالا‌های ایران شود. اما این اظهار نظر سطحی که حتی از برخی از مدیران رده بالای دولتی نیز شنیده می‌شود، جای تاسف دارد. زمانیکه تولیدکننده مجبور باشد برای تهیه مواد اولیه و ماشین‌آلات فنی، هزینه‌های دلاری بپردازد، در نهایت قیمت تمام شده آن نیز براساس دلار محاسبه خواهد شد. در شرایط تحریمی ایران، واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و سایر موارد اینچنین  با هزینه بیشتری انجام شده و بهای کالای نهایی بیش از سایر کشور‌ها خواهد بود. نبود نگاه تخصصی به بخش تولید و تجارت در ایران، مهم‌ترین آفتی است که از آن رنج می‌بریم.

ایران از فرصت‌ها استفاده نکرد

یدالله صادقی، رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران، درباره رابطه تولید و تجارت خارجی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی علم و فناوری آنا گفت: قرارگیری در مسیر‌های مهم تجاری و دارا بودن منابع طبیعی و دیگر پتانسیل‌ها، ایران را تبدیل به کشوری غنی و ثروتمند کرده است. بسیاری از کشور‌های منطقه مانند ترکیه یا حتی کشور‌های جنوب شرق آسیا مانند سنگاپور و کره جنوبی، در پنج دهه گذشته آرزوی دست‌یافتن به اقتصاد و شرایط ایران را داشتند. اما در طی همین مدت همزمان با پس‌رفت اقتصادی ایران، این کشور‌ها برای رشد اقتصادی تلاش کرده و در حال حاضر تبدیل به کشور‌های مهمی حداقل در منطقه شدند. باید در وهله نخست، برنامه‌ریزی مناسبی جهت جبران عقب‌ماندگی‌های اقتصادی داشته باشیم. کشور‌هایی با اقتصاد‌های نوظهور توانستند با برنامه‌ریزی متحولانه و افزایش ارتباط با جهان، تغییراتی اساسی ایجاد کنند. ایران نیز باید با توجه به لوازم توسعه و همچنین تدوین راهکار‌های موثر، توسعه اقتصادی را اولویت خود قرار دهد.

وی ادامه داد: باید تاکید کرد زمانیکه توسعه اقتصادی یک اولویت سراسری باشد، رویکرد‌ها در سیاست‌های داخلی و خارجی تغییر خواهند کرد. به عنوان مثال مباحث مربوط به تنظیم بازار، حمایت از تولید و همچنین توانمندسازی بخش مصرف‌کننده، در دستور کار برنامه‌های اقتصادی قرار خواهد گرفت. تا زمانیکه تولید نتواند پشتوانه مناسبی برای تجارت خارجی باشد و تحت چالش‌هایی مانند تورم، در ضعیف‌ترین شرایط خود قرار گیرد، نمی‌توان از تجارت خارجی انتظار رشد و پیشرفت داشت.

نیمه خالی لیوان بیشتر است

در شرایطی که حتی نهاد‌های مسئول از اعلام صریح آمار‌های مربوط به وضعیت اقتصادی کشور خودداری می‌کنند، برنامه‌های دولتی برپایه آمال و آرزو بنا شده و هنوز برنامه‌ای مدون و کارآمد برای رسیدگی به وضعیت تولیدکننده، مصرف‌کننده، صنعتگر، تاجر و سایر اقشار حاضر در جامعه وجود ندارد، احتمال آن می‌رود در آینده‌ای نزدیک ایران بازار‌های صادراتی حداقلی خود را نیز از دست دهد. در حال حاضر ایران بسیاری از بازار‌های صادراتی خود را از دست داده و از آمار رسمی منتشر شده، تنها به بخش‌های مثبت آن اتکا می‌کند. قایم شدن پشت آمار نصفه و نیمه تجارت، اقتصاد را از وضعیت فعلی نجات نخواهد داد.