فعالیت‌های دیپلماتیک ایران «پیوست اقتصادی ندارد»

مصطفی انتظاری، کارشناس مسائل منطقه در گفتگو با آنا در خصوص نزدیکی سیاسی کشورمان با سوریه و در عین حال پایین بودن روابط تجاری ایران با این کشور، اظهارکرد: اساساً در حوزه دیپلماسی اقتصادی، آن طور که باید از ظرفیت‌هایی که داریم، استفاده نمی‌کنیم. 

وی گفت: در سال‌های گذشته در مورد کشور‌های دیگری هم، چنین وضعیتی وجود داشته، مثلاً ما در دوره‌ای، به لحاظ دیپلماتیک و سیاسی برای رفع بی‌ثباتی‌هایی که در افغانستان بود، کمک کردیم و بعد از ثبات پیدا کردن این کشور، از ظرفیت‌هایی که وجود داشته استفاده نکردیم. 

انتظاری ادامه داد: به ویژه در حوزه آسیای میانه که این کشور‌ها زمانی پیوسته به خود ایران بودند، بعد از فروپاشی جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰، دوباره ما آنقدر که باید، به لحاظ اقتصادی از ظرفیت‌های آنجا استفاده نکردیم و تجارتمان را آنقدر رونق ندادیم و حتی بعضی اوقات از لحاظ اقتصادی شیطنت‌هایی صورت گرفت که باعث شد آن بازار از دست ما برود.

این کارشناس مسائل منطقه افزود: در بحث سوریه و حتی عراق هم تا حدی این وضعیت وجود دارد؛ یعنی ما در دوره بی ثباتی، هرج و مرج و حملات تروریستی به این کشور‌ها از آن‌ها حمایت کردیم و بر اساس آن منافع ملی که تعریف کردیم، اجازه ندادیم تروریست‌ها آنجا را در اختیار خودشان بگیرند، اما بعد از این که ثبات به وجود آمد، آن طور که باید، در حوزه‌های اقتصادی اقدام نکردیم.

انتظاری مهمترین دلیل این امر را «ناهماهنگی» اقتصاددان‌ها، فعالین اقتصادی و تولید کنندگان ما با نیرو‌های سیاسی و حتی نیروی نظامی که به عنوان مستشار کمک می‌کنند و در آنجا رفت و آمد دارند، دانست.

وی با عنوان اینکه ما نیاز داریم، سرمایه‌گذار و تولید کننده ما همزمان با دیپلمات‌های ما در آنجا با طرف سوری و عراقی مذاکره کنند، اظهارکرد: تیم دیپلماتیک هم باید زمینه را برای اینکه محصولاتمان در آنجا تولید و بازاری برای آن‌ها شکل بگیرد، مهیا کند.

این کارشناس مسائل منطقه تصریح کرد:، چون این اتفاق نمی‌افتد، متاسفانه آن ظرفیتی که باید، شکل نمی‌گیرد و همین باعث می‌شود که در بلندمدت ما این بازار را از دست بدهیم و ببینیم که کشوری مثل ترکیه رفته آنجا و از ظرفیت اقتصادی استفاده می‌کند.

انتظاری درمورد علت نقش کمرنگ ایران در بازسازی سوریه، اظهارکرد: فعالیت‌های دیپلماتیک ما در کشور‌های مختلف «پیوست اقتصادی» ندارد، اگر این پیوست اقتصادی وجود داشت، مثلاً ما می‌گفتیم فلان شهر سوریه در جنگ داخلی از بین رفته و الان ما یک شهر جدید در کنارش ایجاد می‌کنیم، این موضوع هم، باعث محبوبیت ایران و هم، باعث سود تولید‌کنندگان ما می‌شد.

وی ادامه داد: انبوه‌سازانی که در ایران هستند و یک تجربه خیلی خوبی در زمینه ساخت مَسکن مهر و انبوه سازی در کشور خودمان دارند، می‌توانستند بروند آنجا و صنعت خانه سازی را در آنجا راه بیندازند.

این کارشناس مسائل منطقه اشاره کرد: ما ظرفیت‌های خیلی خوبی در «تولید مصالح ساختمانی و خدمات» داریم، پس ما می‌توانستیم از لحاظ تاسیسات و خدمات در آنجا نقش خیلی زیادی ایفا کنیم، اما، چون پیوست اقتصادی وجود نداشته ما می‌بینیم که از ره‌آورد این «توسعه سیاسی» که آنجا شکل گرفته به اندازه کافی نتوانستیم از آن جا استفاده کنیم.

انتظاری بیان کرد: هرچند هنوز هم دیر نیست، با توجه به اینکه نزدیکی‌های سیاسی ما با دولت بشار اسد همچنان وجود دارد، می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم، اما شاهد این که چنین زمینه‌ای ایجاد شده باشد، نیستیم.

وی با اشاره به آمار‌های معاونت اقتصادی وزارت خارجه، اظهارکرد: وزارت خارجه در بهترین حالت صرفاً به فکر تامین دلار‌هایی است که ایران از صادرات محصولاتش به کشور می‌خواهد برگرداند یا به فکر اینکه بخشی از «خام‌فروشی» که در حوزه نفت و گاز یا در حوزه محصولات باغی و کشاورزی در این صنعت انجام شود می‌باشد و متاسفانه دیگر به فکر اینکه ظرفیتی تعریف کند نیست.

این کارشناس مسائل منطقه گفت: مثلاً در «حوزه سدسازی»، ایران تجربه کم نظیری در منطقه غرب آسیا دارد؛ چه بسا که اندازه کل کشور‌های منطقه، ما در کشور خودمان سد ساختیم و می‌توانیم این تجربه را در پروژه‌های آبی، پروژه‌های گردشگری، ایجاد زیرساخت‌ها و شهرک‌سازی، این خدمات را به کشوری مثل سوریه که متاسفانه در جنگ داخلی بسیاری از زیرساخت‌های خود را از دست داده است، استفاده کنیم و این می‌تواند «آورده ارزی» برای کشورمان داشته باشد.

به گفته انتظاری دو سال پیش در دمشق، ما یک «خانه فناوری و نوآوری» ایجاد کردیم و زمینه برای استارتاپ‌ها ایجاد شد، حتی گفته شد که ظرفیت‌های خیلی زیادی برای ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی وجود دارد.

وی در این مورد افزود: یعنی ما می‌توانستیم تجربه توسعه فیبر نوری و اینترنت پر سرعت‌مان را در آنجا هم پیاده کنیم، اما تا جایی که من اطلاع دارم این موارد به نتیجه نرسیده است، البته ممکن است گام‌های موردی دیگری برداشته شده باشد.

این کارشناس مسائل منطقه ادامه داد: مهمترین دلیل این امر، آن است که پیوست اقتصادی، میان سیاست خارجی‌مان با بخش تولید کنندگان و سرمایه گذارانمان وجود ندارد، این باعث شده است که ما نتوانیم از نعمت‌های اقتصادیِ فعالیت‌های سیاسی و چه‌بسا نظامی امنیتی که انجام می‌دهیم، استفاده کنیم.

انتظاری در مورد نقش سفارتخانه ما در سوریه برای افزایش توسعه مبادلات تجاری با این کشور، اظهارکرد: سفارت ایران در سوریه، در دوره‌ای که این کشور درگیر جنگ بود طبیعتا اولویتش، اولویت‌های امنیتی و نظامی برای حفظ دولت در سوریه و جلوگیری از روی کار آمدن گروه‌های تروریستی بود.

وی در ادامه گفت: بعد از آن نیز بحث‌های مذاکرات و فشار‌های غرب بود، طبیعتا اولویت سفارت ما، اولویت سیاسی می‌شد به دلیل اینکه استقلال دولت آقای اسد را حفظ کند و مانع از نفوذ سیاسی کشور‌های خارجی در این کشور شود.

این کارشناس مسائل منطقه تاکید کرد:، اما الان به نظر من اولویت، باید «اولویت اقتصادی» باشد به خاطر اینکه سوریه در دوره تثبیت است؛ یعنی حتی به نفع پایدار بودن نظام آقای اسد است که بحث و کارآمدی اقتصادی را جدی بگیرد. 

 انتظاری گفت: بسیاری از افرادی که به سوریه سفر و تجربیاتشان را منتقل کردند، می‌گفتند که سوریه به لحاظ اقتصادی دچار ضعف‌های جدی است و شکاف طبقاتی مشهودی وجود دارد و بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی این کشور از بین رفته است.

 وی ادامه داد: اگر فکری به حال این موضوع نشود مجدداً دوره تازه‌ای از نارضایتی و ناکارآمدی را به وجود می‌آورد و چه بسا یک جنگ جدیدی را باعث شوند و این بهانه‌ای برای کشور‌های دیگر ایجاد شود، برای اینکه مجدد در امور این کشور مداخله کنند.

 این کارشناس مسائل منطقه با تاکید بر اینکه ایران، اولویتش حفظ دولت آقای اسد است، بیان کرد: سفارت ما باید مسائل اقتصادی را در اولویت قرار دهد.

انتظاری در پایان خاطر نشان کرد: یعنی سفارت ایران به کارآمدی اقتصادی دولت آقای اسد کمک کند، هم برای سرمایه‌گذاران و تولید کنندگان ما فضا و هم برای دولت آقای اسد ظرفیتی را ایجاد کند که ما در «بازسازی سوریه» نقش بیشتری داشته باشیم تا برخی کشور‌ها مثل فرانسه به دلیل بهبود وضعیت اقتصادی سوریه به این کشور نفوذ نکنند که این نفوذ باعث بحران‌های آینده است.

گفتگو از: محمد مهدی ملکی