چرا نیازمند بازنگری در ساختار و فرآیندهای کلان بنیادملی نخبگان هستیم؟

گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، «بنده در دفاع از جامعه نخبگان و از حرکت علمی کشور تا نفس دارم ذره‌ای کوتاه نخواهم آمد.» این جمله معروف رهبر معظم انقلاب را همه ما بار‌ها و بار‌ها شنیده‌ایم. در همین راستا اگر نگاهی به جریان علم و فناوری کشور و مسیر پرفرازونشیبی که تاکنون طی شده است بی اندازیم خواهیم دید که از مطرح کردن بحث جنبش نرم‌افزاری و تأسیس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان تا تأکید بر تحقق اقتصاد دانش‌بنیان، همه با راهبری و هدایت رهبری حکیم صورت گرفته است. کسی که نه‌تنها در کلام بلکه در عمل هم یکی از حامیان همیشگی نخبگان و جریان علم و فناوری کشور بوده و هست. این موضوع را می‌توان از دیدار‌های همیشگی ایشان با نخبگان و نشستن پای دغدغه‌ها و راه‌حل‌های این جوانان هم فهمید. تا حدی که اگر به سراغ این جوانان بروید همه متفق‌القول از حمایت‌ها و توجه همیشگی رهبر انقلاب به نخبگان می‌گویند که انگیزه و امید را در دل‌ها روشن کرده است.

امروز در کشور ما تعداد این نخبگان کم نیست و با یک چرخ کوچک در شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها با جوانانی روبرو می‌شویم که هرکدام شایستگی‌های بسیاری دارند. با همین نگاه و تأکید مقام معظم رهبری در استفاده صحیح و مناسب از ظرفیت‌های علمی نخبگان بود که در سال ۱۳۸۵، یک‌نهاد حاکمیتی تحت عنوان «بنیاد ملی نخبگان» در راستای توسعه کشور و لزوم حرکت انقلابی در مسیر رفع موانع و مشکلات تولید دانش و جنبش نرم‌افزاری تشکیل شد؛ اما این بنیاد چه وظایفی دارد و رئیس آن چگونه انتخاب می‌شود؟

**بنیاد ملی نخبگان چگونه تشکیل شد و چه وظیفه‌ای دارد؟

مهرماه سال ۱۳۸۳ بود که رهبر معظم انقلاب در جمع نخبگان کشور بر لزوم ایجاد بنیاد علمی برای نخبگان و استعداد‌های درخشان ایران اسلامی تأکید کردند و فرمودند: «لازم است بنیادی در دستگاه ریاست جمهوری در راستای پیگیری و تلاش برای حل مشکلات نخبگان، توجه به پیشنهاد‌ها و نظرات شأن، شناسایی استعدادها، هدایت آنان در مسیر پیشرفت‌های علمی و نخبه پروری در جامعه ایجاد شود.»

لذا با توصیه و نگاه ویژه ایشان، اساسنامه بنیاد ملی نخبگان در خردادماه سال ۱۳۸۴ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. بنیاد ملی نخبگان نهادی ذیل رئیس جمهور است. براساس این اساسنامه رئیس بنیاد ملی نخبگان معاون رئیس جمهور و بالاترین مقام اجرایی این نهاد است. که وظایفی مهمی از جمله اداره و هدایت امور بنیاد و نظارت بر حسن اجرای فعالیت‌های آن درچارچوب اساسنامه، ضوابط و مقررات مصوب هیات امناء، برنامه‌ریزی برای تقویت روحیه و انگیزه‌های دینی، اخلاقی و ملی نخبگان در جهت خدمت به کشور، تأمین ساز و کار لازم جهت عملیاتی کردن ایده‌های نخبگان و... را بر عهده دارد.

به صورت کلی برنامه ریزی و سیاست‌گذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان (در دو طیف مستعدان برتر و نخبه)، جذب، حفظ و به‌ کارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری، هنر، ادب و فرهنگ و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه بر اساس سند چشم‌انداز کشور در افق ۱۴۰۴، ازجمله اهداف مهم بنیاد ملی نخبگان است.

**مشکلات امروز بنیاد ملی نخبگان از کجا آب میخورد؟

در کنار مأموریت مهم بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از نخبگان، مستعدان و سرآمدان علمی کشور و برداشتن موانع موجود بر سر راه آن‌ها، چند سالی است که چندسالی است که نتایج حاصل از آسیب و ضعف در ساختار کلان این نهاد مهم سبب کاستی هایی در حوزه عملکری برای آن شده است. بی‌توجهی به مسکن و اشتغال و قدیمی بودن آیین‌نامه‌های ارزیابی نخبگان ازجمله مشکلاتی است که این روز‌ها صدای نخبگان کشور را درآورده است و حاکی از لزوم بازنگری و اصلاح ساختار کلان، اساسنامه‌ها، روندها و فرآیندهای جاری این نهاد در راستای بهبود وضعیت نخبگان کشور است؛ آنچه که روشن است این است که مشکلات کنونی بنیادملی نخبگان ناشی از یک آسیب ساختاری تاریخی است.

 براساس اساسنامه بنیادملی نخبگان این نهاد مهم که این روز‌ها وظیفه افزایش شتاب حرکت نخبگان و پیشرفت علمی کشور را بر عهده دارد هم‌زمان با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری توسط یک نفر اداره میشود.
این در حالی است که ۱۱ آبان ماه ۱۴۰۱ رئیس‌جمهور در حکم انتصاب «روح‌الله دهقانی فیروزآبادی» برای اولین بار عبارت «اقتصاد دانش‌بنیان» را به‌عنوان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اضافه کرد. عنوانی که نشان ازماموریت کلیدی و مهم این معاونت در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان دارد. حالا سؤال مهمی که به وجود می‌آید این است که با توجه به افزایش و اهمیت مأموریت‌های محول به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و نقش اساسی بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از جریان نخبگانی کشور، چرا باید مدیریت هم‌زمان این دو نهاد مهم در کشور طبق اساسنامه توسط معاون رئیس‌جمهور انجام شود؟ مسئله‌ای که فارغ از شخصیت حقیقی و حقوقی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور و اینکه چه کسی این مسئولیت را بر عهده دارد نیازمند تغییر و بازنگری در اساسنامه‌های بنیادملی نخبگان،بخصوص نحوه انتخاب ریاست این نهاد است.

** تذکر مهم رهبر انقلاب درباره مدیریت بنیاد ملی نخبگان

در همین راستا رهبر معظم انقلاب در دیدار با نخبگان علمی در سال ۱۳۹۵ از بی‌تحرکی بنیاد ملی نخبگان گلایه کردند و خطاب به معاون علمی و فناوری وقت رئیس‌جمهور فرمودند: «اگر واقعاً میبینید که معاونت علمی و بنیاد نخبگان باهم نمیسازند، یعنی وظایف بنیاد نخبگان با فعّال‌های وسیع معاونت علمی سازگار نیست، یک فکری برایش بکنید؛ یا از هم جدایشان کنید یا لااقل در ذیل همان چهارچوب معاونت علمی، یک مدیر قوی برای بنیاد نخبگان بگذارید؛ کار بنیاد نخبگان را به دانشگاه‌ها واگذار نکنید. اگر دانشگاه‌ها اینکاره بودند و میتوانستند این کار را بکنند، اصلاً بنیاد نخبگان را تشکیل نمیدادیم».

اما باوجود گذشت حدود ۶ سال از این تذکر مهم رهبر معظم انقلاب نه‌تنها تغییری در نحوه مدیریت بنیاد ملی نخبگان صورت نگرفته است بلکه همین چند روز پیش بود که حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید ابراهیم رئیسی در حکمی روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان خود را به‌عنوان رئیس بنیاد ملی نخبگان منصوب کرد تا این دو نهاد مهم را به‌صورت هم‌زمان باهم مدیریت کند.

 **کلام پایانی

در بخش‌های مختلف کشور، مشکلات ریزودرشتی وجود دارد که نخبگان، باید بتوانند برایش راه‌حل مؤثر و کاربردی ارائه کنند و از این طریق علاوه بر خنثی‌سازی تحریم‌ها برای کشور ثروت زایی کنند؛ اما این روز‌ها برخی از مشکلاتی که نخبگان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند از مشکل مسکن گرفته تا اشتغال باعث شده است بخشی از نیروی انسانی متخصص و نخبه ایران مهاجرت را به ماندن در کشور ترجیح دهد. در چنین شرایطی نقش بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از جوانان و رفع مشکلات و معضلات آن‌ها و ایجاد فضایی مناسب برای اثرگذاری نخبگان از همیشه پررنگ‌تر می‌شود. نهادی که اگر مأموریت خود را به‌خوبی انجام دهد، نخبگان ایرانی با فعالیت در شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور و صنایع بزرگ و پیشرفته کشور علاوه بر باز کردن گره‌ها، به چرخیدن چرخ اقتصاد و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در کشور کمک می‌کنند.

اما تجربه نشان داده است که مدیریت همزمان بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، باعث غفلت و بی توجهی به مسائل و مشکلات نخبگان و عدم پویایی و ایفای نقش بنیاد ملی نخبگان در ماموریت های مهم خود می‌شود. از این رو باتوجه به تاکییدات رهبرمعظم انقلاب و نقش پررنگ نخبگان در پیشرفت و شکوفایی علم و فناوری در کشور، باید با بازنگری اساسنامه‌های این بنیاد توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تدبیری برای تفکیک مدیریت بنیادملی نخبگان از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری صورت بگیرد.